Amérika Retãvorekuéra Joaju: Tetã Yvate Amérikape

Ipehẽngue tuichave opyta Yvateamérika mbytépe —umi 48 tetãvore ha Washington D. C.—, umi paraguasu Py'aguapy ha Atlántiko mbytépe, ijerére ojejuhu yvate gotyo Kanatã ha ñemby gotyo ojejuhu Méhiko. Tetãvore Alaska oĩ yvate kuarahyreike yvyrusúpe, ijerére oĩ kuarahyresẽ ngotyo Kanatã ha ypo'i Bering omboja'o chupe Rrúsia rehe. Tetãvore Hawái ha'e niko ypa'ũ aty Polinésia pegua paraguasu Py'aguapýpe ojejuhúva, ha ha'e añoite Tetãvore Joapykueragua ndojejuhúiva Amérika-pe. Oguereko avei heta yvy para Karívepe ha paraguasu Py'aguapýpe.

United States of America Amérika Retãvorekuéra Joaju
Amérika Retãvorekuéra Joaju
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: In God we trust (inglés: «Jajerovia Tupãme»)
Tetã Momorãhéi: The Star-Spangled Banner (inglés: «Poyvi mbyja hetáva») Nerehendúirõ
Tavusu	Washington D. C.
Táva tuichavéva	Nueva York 40°43′N 74°00′O / 40.717, -74.000
Ñe'ẽ tee	Ndorekói. Ingyaterrañe'ẽ ha’e tetã ñe’ẽ de facto
Tetãygua réra	estadounidense, estadunidense americano, -a
Tekuái reko	Tetã Ñembyatypyre tekome'ẽguasúva
Tendota Tendota myengoviaha	Joe Biden Kamala Harris
Tetã Amandaje	Congreso de los Estados Unidos Congreso de la Confederación
Sãso  • Oñemoñe'ẽ  • Ojekuaa	Tavetã Joaju pegua 4 jasypokõi ary 1776-pe 3 jasyporundy ary 1783-pe
Yvy apekue	Ñemoĩha 4.º
• Opaite	9371174 km²
• Y (%)	2,2
Tembe'y	12 219 km
Y rembe'y	19 924 km
Yvyty yvatevéva	Denali Monte Whitney
Ava hetakue	Ñemoĩha 3.º
• Hetakue	328239523 hab. (2019)
• Typy'ũ	34,2 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 2.º
• Opaite (2014)	Dólar 17 100 000 sua
• Per cápita	Dólar 54 111
PIB (nominal)	Ñemoĩha 1.º
• Opaite (2014)	Dólar 15 684 750 sua
• Per cápita	Dólar 49 922
IDH (2013)	Tembiecharã:Igual 0,914 (5.º) – Muy alto
Viru	Dólar ($, USD)
Ára	UTC -5 - UTC -10
• Arahakúpe	UTC -4 a UTC -10
ISO Jehero	840 / USA / US
Tetã renda tee Ñandutíme	.us, .mil, .gov
Tetã pumbyry papapy	+1
Tetã puhoe papapy	WAA-WZZ
Tetã aviõ papapy	N
Mba'yrumýi papapy tee	USA
COI Jehero	USA
Atyvete OEA, ONU, OTAN, APEC, OCDE, OSCE, TLCAN, G-8, G-20
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Oguereko amo 9.830.000 km² ha 316.000.000 tapicha kuéra oikovéva ipype, Tetãvorekuéra Joaju ha'e tetã tuichavéva irundyha ha tetã orekovéva tapicha kuéra mbohapyha. Kóva tetã heko tee ypykue hetáva ha opaichaguáva, heta tekove hetã ambuéva oho oikove hag̃ua ha omba'apo hag̃ua ko tetãme. Tetãvorekuéra Joaju ha'e avei tetã omono'õvéva pirapire ha oguerekovéva mba'eheta, hi'PIB hína 15,7 suakõi dólar (billones).

Umi ypykue oikove va'ekue te'ýipe ndahetavéima omanógui hikuái mba'asýre térã ñorairõre. Tetãvorekuéra Joaju oñepyrũ umi 13 kolóña Vyretáña pegua, ojejuhúva Atlántiko rembe'ýre. Ára 4 jasypokõi ary 1776-me, oñemosãso ha oñembojoaju hikuái. Umi tetãvore ipu'akáva sãso ñorairõme. Tetãvorekuéra Joaju léi guasu oñemboaje ára 17 jasyporundy ary 1787-me ha ombojoaju umi tetãvorekuéra peteĩ tavakuairetãme.

Saro'y XIX aja, Tetãvorekuéra Joaju oñembojára heta yvy vore ambuévare: Hyãsia pegua, Epáña pegua, Tavetã Joaju pegua, Méhiko ha Rrúsia pegua, ha oñembojoaju avei hese Tetã Texas ha Tetã Hawái. Arykuéra 1860 pukukuévo, Tetãvorekuéra Joaju ñembygua oguerekóva heta ñemitỹ ha umi tetãvore yvategua oguerekóva heta mba'eapopyha róga, umíva niko oñombohovái vai, umi tetãvore ñembygua oipota tembiguái reko ha upéicha oiko Amérika Retãvorekuéra Joaju ñorairõ. Tetãvorekuéra yvategua ipu'aka ha ndohejái tetã oñemboja'opa, upéicha avei opa tembiguái reko ko tetãme. Arykuéra1870 pukukuévo, Tetãvorekuéra Joaju oguerekovéma pirapire opa tetã ambuévagui ha imbareteve oiko rire pe Epáña-Tetãvore Joapykuera ñorairõ ha Ñorairõ Guasu Peteĩha. Oiko rire pe Ñorairõ Guasu Mokõiha, Tetãvorekuéra Joaju oreko ipoguýpe tembipu mboka guasu (armas nucleares) ha oike ONU-pe oñangareko hag̃ua Yvýpe tetãnguéra ambuéva ñepytyvõ reheve. Upe Ñorairõ Ro'y opávo ha oñemboja'óvo Joaty Soviétiko, Tetãvorekuéra Joaju ha'eño upe tuichavéva.

 

 

 

 

Ary 1507 pukukuéva, yvyra'anga apohára Alemáña pegua héra Martin Waldseemüller ojapo peteĩ yvyra'anga guasu ha ombohéra Amérika opaite yvy kuarahyreikegua, omomba'eguasu hag̃ua karai Itália pegua héra Américo Vespucio. Umi 13 tetãvore ymaguare oipuru peteĩha tetã héra isãso ñemoñe'ẽme, upe "ñemoñe'ẽ joaju umi 13 Tetãvore Joapy Amérikagua". Héra tee ko'ãgagua. Avañe'ẽme ojejapo ko ñe'ẽ Tetãvorekuéra Joaju oipurúgui ñe'ẽ ndahasýiva ha oñemohenda porãva.

Tetãvorekuéra Joaju yvyrusúpe ijyvy'apekue hína 7 700 000 km². Alaska hína tetãvore tuichavéva ha ijyvy'apekue ha'e 1 500 000 km². Hawái ha'e peteĩ ypa'ũ aty paraguasu Py'aguapýpe, ijyvy'apekue hína 16 000 km². Umi tetã Rrúsia ha Kanatã rire, ha'e hína tetã tuichavéva opaite apekuére (y ha yvy), hákatu ojeipapárõ yvy'apekuénte China Tekoha Tetã ituichavéva.

Iyvy ape ysaja niko opaichagua ha ojehecha heta yvytyrysyi. Umi yvyty Apaláche omboja'o Atlántiko rembe'y ha umi Ypa Guasu. Ysyry Misisipi–Misuri, ha'e hína ysyry pukuvéva mbohapyha opaite Yvýpe, osyry yvate guive ñemby ngotyo ha ohasa Tetãvorekuéra Joaju mbytépe. Ko tetã mbytépe oĩ heta ñu guasu porã yvypóra oipuru oñemitỹ koga'a hag̃ua. Kuarahyreike gotyo oĩ umi yvytyrysýi Itáva.

Ararova

Tetãvorekuéra Joaju ararova hetaitéva, ituichaitereígui ha ijyvy'apekue opaichaguágui, oguereko heta yvy hakuitéva ha yvy ro'ysã asýva. Umi tetãvore ñembyguápe sapy'ánte oiko yvytu vai mbaretéva.

Ka'aty ha Tymba

Ojeikuaa Tetãvorekuéra Joaju apekuére ojehechaha mymba ha ka'a opaichagua: amo 17.000 yvyramáta ha ka'a juehegua oikove upépe ha Alaska avei, ha Havái mante oguereko amo 1.800 yvoty juehegua. Amo 400 mymba okambúva juehegua, 750 guyra juehegua ha 500 mymba otyryrýva ha ygua oikove Tetãvorekuéra Joajúpe. Ha ojejuhu avei amo 91.000 tymbachu'i juehegua.

• Tetã peteĩ reko Amérikagua tetãvorekuéra

• Biddle, Julian (2001) (en inglés). What Was Hot!: Five Decades of Pop Culture in America. Nueva York: Citadel. ISBN 0-8065-2311-5. 
• Blackburn, Robin (1998) (en inglés). The Making of New World Slavery: From the Baroque to the Modern, 1492–1800. Londres: Verso. ISBN 1-85984-195-3. 
• Bloom, Harold (1999) (en inglés). Emily Dickinson. Broomall, Pensilvania: Chelsea House Publishers. ISBN 0-7910-5106-4. 
• Daniels, Les (1998) (en inglés). Superman: The Complete History (1ª edición). Titan Books. ISBN 1-85286-988-7. 

 

Ingleñe'ẽ Vikipetã ha'e opa tembikuaa hekosãsóva renda ku tetã ñe'ẽme. Nde ikatu reipytyvõ upépe.

•   Wiki Commons oguereko ta'ãnga Amérika Retãvorekuéra Joaju reheguaCommons.
• Óga Morotĩ
• Cámara de Representantes
• Cámara de Senadores
• Gobierno de los Estados Unidos
• U.S. Citizenship and Immigration Services
• Video con fotos de ciudades de Estados Unidos