Оьрсий

Йаккхий оьрсийн йукъараллаш йу Украинехь, Кхазакхстанехь, АЦШхь, Германехь, кхин а цхьа могӀа мехкашкахь. Оьрсийн къоман оьздангаллин генара ламасташ ду, таханлера йерриг Российн оьздангаллин бух а бу. Ненан а, къоман а мотт — оьрсийн. Динехь болу оьрсий — коьртаниг православехь бу.

Оьрсий
Дукхалла а, ареал а
Дукхалла	≈134,1 млн ст.
Росси: 105 579 179 (багарбар 2021)  Украина: 8 334 141 (2001 шеран бахархой багарбар) Автономин Республика ГӀирма а, Севастополь а йоцуш — 6,9 млн ст.  Кхазакхстан: 3 000 611 (2023 шарахь мах хадорца)  АЦШ: 3 163 084  Германи: 2 213 000 (мах хадор)  Узбекистан: 720 300 (2021 мах хадорца)  Белорусси: 706 992 (2019 шарахь мах хадорца)  Канада: 622 445 (2016)  Латви: 463 587 (2021)  ГӀиргӀазойчоь: 341 351 (2021 шеран мах хадорца)  Эстони: 315 252 (2021)  Исраил: ≈ 200 000—300 000  Аргентина: 250 000  Туркмени: 242 307 (2012 шарахь мах хадорца)  Франци: 200 000 тӀера 500 000 тӀекхаччалц  Бразили: ≈ 200 000  Литва: 141 122 (2021 шеран бахархой багарбар)  Итали: 120 459  Приднестровье: 161 300 (2015 шарахь бахархой багарбар)  Азербайджан: 119 300 (2009 шарахь бахархой багарбар)  Молдави: 111 726 (перепись 2014)  Финлянди: 85 534  Австрали: 74 317  Испани: 72 234 (2017)  Къилба Корей: 61 149  ӀЦЭ: 56 000  Куба: 50 200  Йоккха Британи: 49 043  Румыни: 35 791  Чехи: 35 759  Таджикистан: 34 838 (перепись 2010)  Венесуэла: 34 600  Австри: 30 249  Гуьржийчоь: 26 453 (2014 шеран бахархой багарбар)  Абхази: 22 064 (перепись 2011)  Цийчоь: 15 609  Гонконг: 5000  Болгари: 15 595  Норвеги: 13 914  Польша: 13 000  Эрмалойчоь: 11 911 (перепись 2011)  Керла Зеланди: 10 235  КъатӀар: 5000  Серби: 3290  Эквадор: 1000
Хаам
Мотт	оьрсийн
Дин	ламаста православи (царна йукъахь шираламасталла)
Йукъабоьду	малхбален славянаш
Гергара къаьмнаш	украинаш, белорусаш, русинаш
Этносин тобанаш	къилбаседаоьрсий, къилбаоьрсий, гӀазакхий, сибрехой, кхин берш
Схьабалар	шира славянаш, шираоьрсийн къам
Медиафайлаш Викилармехь

Оьрсийн къам кхолладелла Шира Русан муьрехь цхьаьнакхетта малхбаленславянийн тайпанех. Оьрсийн къоман дуккха а йукъара историн а, оьздаллин а аматаш йу кхечу европин къаьмнашца, кхечу малхбаленславянийн къаьмнашца — белорусашца, украинашца, русинашца муххале а. Оьрсийн историн луьста уьйра йу кхин дуккха а къаьмнашца, цуо таро йелла оьрсийн мотт а, оьрсийн оьздангалла а йаржо. Оьрсийн мотт официалан бу Россехь, Белоруссехь, Кхазакхстанехь, ГӀиргӀазойчохь. Кхин а иза баьржина ССРС йоьхначул тӀаьхьа кхоллайелла пачхьалкхашкахь.

Къоман цӀе русь (шир.-оьрс. а, слав.-килс. арѹсь) йаржинчу версица йьхьанца билгалбохура скандинаваш (варягаш), тӀаккха шираоьрсийн матте деира шираскандинавийн маттера: шира.-сканд. rōþr «пийсиг хьакхархо» а, «пийсиг хьокху кеманахь лелабахар» а, цуьнан трансформаци хилира фин. ruotsiх шир.-оьрс. рѹсь, цул тӀаьхьа де дене мел долу скандинавийн элашна тӀера дехьадаьккхира Шира Русин дерриг къоме. ТӀаккха «Роусах» хилира галдаьккхина нохчийн «Урус», цул тӀаьхьа «Оьрси». Кхин а йу къилбаседаиранан, славянийн, кхин цхьацца этимологеш.

Термин Русь (нохчаша) «Рус» йа «Урус» малхбален славянийн пачхьалкхан цӀе а, церан хьалхара этноним а хилла. Этноним Кеп:Slavonic (дукх.тер. Кеп:Slavonic, лелийна шайн цӀе санна XVIII бӀешо кхаччалц. XVII—XVIII бӀешерашкахь иза тӀаьхь-тӀаьхьа хийцаделла жайнин тӀера российхой, ткъа XVIII—XIX бӀешерашкахь дуьйна, Кхоъ цхьалха оьрсийн къам концепции хӀотторца — литературин маттахь хӀотта йолало этноним великороссаш. XIX бӀешарахь буьйцу меттан Ӏаткъамца литературин маттахь чӀагӀделла хӀинца лела этноним оьрсий, оцу хенахь цунна чохь билгалдоккхура малхбален славянийн дерриг кхо га, 1917 шерал тӀаьхьий бен (массо а бахархой йукъара багарбар 1926 шарахь бен ца хилла) — беккъа великорусаш (великоросаш) билгалбохура.

 

Берриг оьрсий дуьненахь бу 134 миллион стаг гергга (кхечу мах хадорца: 125 млн ст.—129 тӀера 150 млн с. кхаччалц а, 167 млн ст.). Царех Россехь веха 105,6 млн стаг (2021 шеран бахархой багарбаран хаамаш), аьлча а 71,73 % мехкан бахархойх йа 80,85 % бахархой багарбеш шайн къам гайтинчу респондентийн йукъара барамех, [2010 шарахь бара — 111,0 млн ст. (царна йукъахь Республика ГӀирма а, Севастополь а — 112,5 млн ст.); 77,71 % и 80,90 %]. 2010 шеран хаамашца, дуьненара берриг оьрсех — 86 % бехара Россехь, 11,5 % — ССРС хилла республикашкахь, 2,5 % — кхечу мехкашкахь.

Кхетораш