Астраномія: прыродазнаўчая навука пра нябёсныя целы

У прыватнасьці, астраномія вывучае Сонца, плянэты Сонечнай сыстэмы і іх спадарожнікі, астэроіды, камэты, мэтэарыты, міжплянэтнае рэчыва; зоркі і пазасонечныя плянэты, туманнасьці, міжзоркавае рэчыва, галяктыкі і іх скапленьне, пульсары, квазары, чорныя дзіркі, экзаплянэты і шматлікае іншае.

Астраномія
Навука
Зьвесткі
Падкляса ад	фізычная навука[d] і дакладная навука[d]
Тэма	7996
Вывучаецца ў	навуказнаўства[d]
Прадмет вывучэньня	Сусьвет
Пэрыяд заснаваньня	XVIII стагодзьдзе
Гісторыя	гісторыя астраноміі[d]
Асноўныя кірункі	нябесная мэханіка, астрафізыка, касмалёгія, плянэталёгія й інш.
Дапаможныя дысцыпліны	—
Цэнтры дасьледаваньняў	—
Значныя навукоўцы	—
Астраномія ў Вікісховішчы

 

 

Сучасная астраномія падпадзяляецца на шэраг асобных разьдзелаў, якія цесна зьвязаныя паміж сабой, і такі падзел астраноміі ў вядомым сэнсе ўмоўна. Найгалоўнымі разьдзеламі астраноміі зьяўляюцца:

• Астрамэтрыя — вывучае бачныя становішчы і рухі сьвяцілаў, а таксама спосабы азначэньня па іх геаграфічных каардынат і дакладнага часу. Яна складаецца з:
  • сфэрычнай астраноміі, распрацоўвальнай матэматычныя мэтады азначэньня бачных становішчаў і рухаў нябесных цел з дапамогай розных сыстэм каардынат, а таксама тэорыю заканамерных зьмен каардынат сьвяцілаў з часам;
  • фундамэнтальнай астрамэтрыі, задачамі якой зьяўляюцца азначэньне каардынат нябесных цел з назіраньняў, складаньне каталёгаў зорных становішчаў і азначэньне лікавых значэньняў найважных астранамічных сталых, гэта значыць велічынь, якія дазваляюць улічваць заканамерныя зьмены каардынат сьвяцілаў; у практычнай астраноміі, у якой выкладаюцца мэтады азначэньня геаграфічных каардынат, азімутоў кірункаў, дакладнага часу і апісваюцца ўжывальныя пры гэтым прылады.
• Тэарэтычная астраномія дае мэтады для азначэньня арбіт нябесных цел па іх бачным становішчам і мэтады вылічэньня эфэмэрыд (бачных становішчаў) нябесных цел па вядомых элемэнтах іх арбіт (зваротная задача).
• Нябесная мэханіка вывучае законы рухаў нябесных цел пад дзеяньнем сіл Сусьветнага прыцягненьня, вызначае масы і форму нябесных цел і ўстойлівасьць іх сыстэм.

Гэтыя тры разьдзелу ў асноўным вырашаюць першую задачу астраноміі, і іх часта завуць клясычнай астраноміяй.

• Астрафізыка вывучае будынак, фізычныя ўласьцівасьці і хімічны склад нябесных аб’ектаў. Яна дзеліцца на: а) практычную астрафізыку, у якой распрацоўваюцца і ўжываюцца практычныя мэтады астрафізычных дасьледаваньняў і адпаведныя прылады і прыборы; б) тэарэтычную астрафізыку, у якой на падставе законаў фізыкі даюцца тлумачэньні назіраным фізычным зьявам.

Шэраг разьдзелаў астрафізыкі вылучаецца па спэцыфічных мэтадах дасьледаваньня.

• Зорная астраномія вывучае заканамернасьці прасторавага разьмеркаваньня і рухі зорак, зорных сыстэм і міжзоркавай матэрыі з улікам іх фізычных асаблівасьцяў.

У гэтых двух разьдзелах у асноўным вырашаюцца пытаньні другой задачы астраноміі.

• Касмагонія разглядае пытаньні паходжаньня і эвалюцыі нябесных цел, у тым ліку і нашай Зямлі.
• Касмалёгія вывучае агульныя заканамернасьці будынка і разьвіцьця Сусьвету.

На падставе ўсіх атрыманых ведаў аб нябесных целах апошнія два разьдзелу астраноміі вырашаюць яе трэцьцю задачу.

Курс агульнай астраноміі ўтрымоўвае сыстэматычны выклад зьвестак аб асноўных мэтадах і найгалоўных выніках, атрыманых рознымі разьдзеламі астраноміі.

Адным з новых, якія сфармаваліся толькі ў другой палове XX стагодзьдзя, кірункаў зьяўляецца архэаастраномія, якая вывучае астранамічныя спазнаньні старажытных людзей і дапамагае датаваць старажытныя будынкі, зыходзячы са зьявы працэсіі Зямлі.

• Астрамэтрыя
  • Сузор'і
  • Нябесная сфэра
  • Сыстэмы нябесных каардынат
  • Час
• Нябесная мэханіка
• Астрафізыка
  • Эвалюцыя зорак
  • Нэўтронныя зоркі і чорныя дзіркі
• Галяктыкі
  • Млечны шлях
  • Будова галяктык
  • Эвалюцыя галяктык

 

• Касмалёгія
  • Чырвонае зрушэньне
  • Рэліктавае выпраменьваньне
  • Тэорыя Вялікага выбуху
  • Цёмнае рэчыва
  • Цёмная энэргія
• Гісторыя астраноміі
• Астраномы
• Аматарская астраномія
• Астранамічныя прылады
  • Тэлескоп
• Астранамічныя абсэрваторыі
• Астранамічныя сымбалі
• Засваеньне космасу
• Плянэталёгія
• Касманаўтыка

 

Асноўнымі задачамі астраноміі зьяўляюцца:

1. Вывучэньне і тлумачэньне бачных рухаў нябесных цел, знаходжаньне заканамернасьцяў і чыньнікаў гэтых рухаў.
2. Вывучэньне будынка нябесных цел, іх фізычных і хімічных уласьцівасьцяў, пабудова мадэляў іх унутранага будынка.
3. Рашэньне праблем паходжаньня і разьвіцьця нябесных цел і іх сыстэм.
4. Вывучэньне найболей агульных уласьцівасьцяў Сусьвету, пабудова тэорыі назіранай часткі Сусьвету — Мэтагаляктыкі.

Рашэньне гэтых задачаў патрабуе стварэньня эфэктыўных мэтадаў дасьледаваньня — як тэарэтычных, так і практычных. Першая задача вырашаецца шляхам доўгіх назіраньняў, пачатых яшчэ ў глыбокай старажытнасьці, а таксама на аснове законаў мэханікі, вядомых ужо каля 300 гадоў. Таму ў гэтай вобласьці астраноміі мы разьмяшчаем найболей багатай інфармацыяй, асабліва для параўнальна блізкіх да Зямлі нябесных цел: Месяца, Сонца, плянэт, астэроідаў і г. д.

Рашэньне другой задачы стала магчымым у сувязі са зьяўленьнем спэктральнага аналізу і фатаграфіі. Вывучэньне фізычных уласьцівасьцяў нябесных цел пачалося ў другой палове XIX стагодзьдзя, а асноўных праблем — толькі ў апошнія гады.

Трэцяя задача патрабуе назапашваньня назіранага матэрыялу. У цяперашні час такіх дадзеных яшчэ ня досыць для дакладнага апісаньня працэсу паходжаньня і разьвіцьця нябесных цел і іх сыстэм. Таму веды ў гэтай вобласьці абмяжоўваюцца толькі агульнымі меркаваньнямі і побач больш або меней праўдападобных гіпотэз.

Чацьвёртая задача зьяўляецца самой маштабнай і самой складанай. Практыка паказвае, што для яе рашэньня ўжо нядосыць існых фізычных тэорыяў. Неабходна стварэньне больш агульнай фізычнай тэорыі, здольнай апісваць стан рэчыва і фізычныя працэсы пры лімітавых значэньнях шчыльнасьці, тэмпэратуры, ціску. Для рашэньня гэтай задачы патрабуюцца наглядальныя дадзеныя ў абласьцях Сусьвету, зьмешчаных на адлегласьцях у некалькі мільярдаў сьветлавых гадоў. Сучасныя тэхнічныя магчымасьці не дазваляюць дэталёва дасьледаваць гэтыя вобласьці. Тым ня менш, гэтая задача цяпер зьяўляецца найболей актуальнай і пасьпяхова вырашаецца астраномамі шэрагу краінаў.

Асноўны артыкул: Гісторыя астраноміі

Яшчэ ў глыбокай старажытнасьці людзі цікавіліся рухам сьвяцілаў па небасхіле, хоць астраномія тады была грунтоўна перамяшаная з астралёгіяй. Канчатковае вылучэньне навуковай астраноміі адбылося ў эпоху Адраджэньня і заняло доўгі час.

• Аматарская астраномія
• Мэтэарытыка
• Сьпіс астраномаў
• Сьпіс артыкулаў па астраноміі
• Структура сучаснай астраноміі

• Стывэн Маран Астраномія для «імбрычкаў» = Astronomy For Dummies. — М.: «Дыялектыка», 2006. — С. 256. — ISBN 0-7645-5155-8
• Повитухин Б. Г. Астрометрия. Небесная механика: Учебное пособие. — Бийск: НИЦ БиГПИ. 1999. — 90 с.
• Astronomy — A History — G. Forbes — 1909 (eLib Project)
• К. Л. Баев, В. А  Шишаков. «Начатки мироведения» (1947)

Вучэбныя матэрыялы

• Астраномія для школьнікаў  (рас.)
• Адчынены каледж: Астраномія  (рас.)
• Зоркі і фізыка  (рас.)

Электронныя бібліятэкі

• Электронныя бібліятэкі па астраноміі  (рас.)
• Электронная бібліятэка астранома-аматара  (рас.)

Інстытуты, абсэрваторыі, арганізацыі

• Дзяржаўны астранамічны інстытут імя П. К. Штэрнбэрга (ДАІШ)  (рас.)
• Інстытут Касьмічных Дасьледаваньняў  (рас.)
• Астра-Касьмічны Цэнтар ФІАН  (рас.)
• Інстытут Астраноміі РАН  (рас.)
• Спэцыяльная Астрафізычная Абсэрваторыя РАН  (рас.)
• Сонечная касьмічная абсэрваторыя «ТЭСІС» (рас.)
• Першая Прыватная Публічная Абсэрваторыя «Ка-Дар» (рас.)

Навінавыя сайты

• Праект 'Астрагаляктыка'  (рас.)
• Астрагарызонт — Навіны NASA на расейскай мове  (рас.)
• Астрапраект — Навіны астраноміі і касманаўтыкі на расейскай мове  (рас.)

Сайты аб астраноміі

• Расейская Астранамічная Сетка (Astronet)  (рас.)
• Дасьледаваньне Сонечнай сыстэмы  (рас.)
• Астранамічны партал, тэлескопы, тэлескоп Хабл, сузор’і  (рас.)
• Падзел Астраномія на старонках навукова-асьветніцкага часопіса «Скепсис»  (рас.)
• AstroLife.info Штомесячны астранамічны часопіс. Артыкулы аб космасе, зорках, плянэтах  (рас.)
• Астранамічны партал. Навіны астраноміі, дасьледаваньні Сусьвету  (рас.)