Numeri Romani

Origo numerorum Romanorum

Romani in antiquitate, uti aiunt, rationem numeros scribendi ab Etruscis receperunt. Utrique quibusdam litteris ad numeros significandos utebantur, quae sunt: I, V, X, L, C, D, M. Medio aevo ad notandos numeros plura signa addita sunt. In praesentia numeri Romani in usu esse paene desierunt.

Etymologia numerorum

Isidorus Hispalensis dixit de origine nominum numerorum Latinorum haec:

Scimus hodie numeros et Latinos et Graecos parentem communem habuisse in lingua Protoindoeuropaea. Recte notavit similitudinem inter nomina Latina et Graeca 1-3 et 6-10, phonologiae obscurioris causa non potuit videre quoque numeros Graecos τέτταρες et πέντε habere parentem communem cum Latinis quattuor et quinque.

Viginti venit de duo+decem, non bis+decem. Centum et ἑκατόν sunt cognata verba, mille et multus autem non sunt. Μille est cognatum cum Graeco χίλιοι, multus cum μάλα.

Sunt litteris, ut supra dictum est, quibus suus quisque numerus attribuitur. Quae litterae aut copiam alicuius rei aut locum, quem res inter alias obtinet, indicare possunt. Itaque littera I unum numero aut primum locum indicat; littera V quinque aut quintum; littera X decem aut decimum; littera L quinquaginta aut quinquagesimum; littera C centum aut centesimum; littera D quingenta aut quingentesimum; et littera M mille aut millesimum. Notae CIX, exempli gratia, prout res postulat, aut centum novem numero aut centesimum nonum locum significat. Qui Numeri Romani cum quibus Numeris Arabicis consentiant in hac tabula monstratur:

In praesentia Numeri Romani hoc in usu habentur:

• Nulla littera saepius quam ter iterari potest;
• Cum litterae I aut X aut C litteram numero maiorem antecedunt, earum numerus a numero maiore deducitur;
• Non plus quam una littera I ante V aut X poni potest;
• Littera X nullas nisi litteras L aut C antecedit;
• Littera C litterae D aut M praeponitur.

Nota bene: Romani hunc usum non semper observabant, sed haud raro scribebant numeros velut IIII, VIIII, XXXX et similes.

Litterae XM numerum 10 000 denotare potuerunt notaeque CM numerum 100 000.

Olim Romani M scribebant: ↀ vel ⅭⅠↃ; D scribebant ⅠↃ; 10 000 et 5 000 erat ⅭⅭⅠↃↃ et ⅠↃↃ.

Linea poni poterat super littera numerali ut numeri (nec litterae) indicarentur. Linea autem super numeris a numero 1000 multiplicationem indicare poterat.

 

Unicodex nunc hos characteres differentes a litteris pro Numeris Romanis habet:
Ⅰ, Ⅱ, Ⅲ, Ⅳ, Ⅴ, Ⅵ, Ⅶ, Ⅷ, Ⅸ, Ⅹ, Ⅺ, Ⅻ, Ⅼ, Ⅽ, Ⅾ, Ⅿ, ↀ, ↁ, ↂ, ↇ et ↈ,
formas minusculas ⅰ, ⅱ, ⅲ, ⅳ, ⅴ, ⅵ, ⅶ, ⅷ, ⅸ, ⅹ, ⅺ, ⅻ, ⅼ, ⅽ, ⅾ et ⅿ
atque ↅ (forma sera numeri 6), ↆ (forma vetus numeri 50) et Ↄ (C inversus - ad finem compositionis numerorum).

arab. rom.  nomen                  ordo    0        nihil vel zerus       nullus nulla nullum    1  I     unus una unum         primus prima primum    2  II    duo duae duo          secundus secunda secundum    3  III   tres tria             tertius    4  IV seu IIII    quattuor              quartus    5  V     quinque               quintus    6  VI    sex                   sextus    7  VII   septem                septimus    8  VIII  octo                  octavus    9  IX seu VIIII    novem                 nonus   10  X     decem                 decimus   11  XI    undecim               undecimus   11  O     undecim               (O rarum scriptum)   12  XII   duodecim              duodecimus   13  XIII  tredecim              tertius decimus   14  XIV seu XIIII   quattuordecim         quartus decimus   15  XV    quindecim             quintus decimus   16  XVI   sedecim               sextus decimus   17  XVII  septendecim           septimus decimus   18  XVIII duodeviginti          duodevicesimus   19  XIX   undeviginti           undevicesimus   20  XX    viginti               vicesimus   21  XXI   unus et viginti       unus et vicesimus   21        viginti unus          vicesimus primus   22  XXII  duo et viginti        alter et vicesimus   22        viginti duo           vicesimus alter   30  XXX   triginta              tricesimus   40  XL    quadraginta           quadragesimus   40  F     quadraginta           (F rarum scriptum)   50  L     quinquaginta          quinquagesimus   50  K     quinquaginta          (K rarum scriptum)   60  LX    sexaginta             sexagesimus   70  LXX   septuaginta           septuagesimus   70  S     septuaginta           (S rarum scriptum)   80  LXXX  octoginta             octogesimus   80  R     octoginta             (R rarum scriptum)   90  XC    nonaginta             nonagesimus   90  N     nonaginta             (N rarum scriptum)  100  C     centum                centesimus  150  CL    centum quinquaginta  150  Y     centum quinquaginta   (Y rarum scriptum)  160  CLX   centum sexaginta  160  T     centum sexaginta      (T rarum scriptum)  200  CC    ducenti, -ae, -a      ducentesimus  200  H     ducenti               (H rarum scriptum)  250  CCL  250  E                               (E rarum scriptum)  300  CCC   trecenti, -ae, -a     trecentesimus  300  B     trecenti              (B rarum scriptum)  400  CCCC seu CD  quadringenti, -ae, -a  quadringentesimus  400  G  vel P  500  D     quingenti, -ae, -a     quingentesimus  500  A vel Q  600  DC    sescenti, -ae, -a      sescentesimus  700  DCC   septingenti, -ae, -a   septingentesimus  800  DCCC  octingenti, -ae, -a    octingentesimus  900  CM    nongenti, -ae, -a      nongentesimus 1000  M     mille                  millesimus 2000  MM    duo milia              bis millesimus 2000  Z     duo milia             (Z rarum scriptum) 3000  MMM   tria milia             ter millesimus    ter milliens 4000  MMMM  quattuor milia         quater millesimus 5000     V  quinque milia 10000    X  decies milia, decem milia 100000   C  centies milia, centum milia 1000000  M milies milia, decies centena milia 

   1 x = semel    2 x = bis    3 x = ter    4 x = quater    5 x = quinquiens (etiam quinquies, sed non saepe)    6 x = sexiens (etiam sexies)    7 x = septiens (etiam septies)    8 x = octiens (etiam octies)    9 x = noniens   10 x = deciens  100 x = centiens  500 x = quingentiens 1000 x = miliens 

sexiens milia exprimit sex multiplicari mille partibus, arabicis notis 6 x 1000 = 6 000. miliens sena exprimit mille multiplicari sex partibus, arabicis notis 1000 x 6 = 6 000.                           Linea super littera numerali indicat miliens:      ____ CLXI  = miliens CLXI = 161 x 1000 = 161 000 

Linea super littera numerali una cum lineis verticalibus indicat centiens milia: _____ |LVI| = centiens milia LVI = 56 x 100 x 1000 = 5 600 000 (lege: quinquagiens sexiens centena milia) 

Exempla numerorum magnorum pecuniae sequuntur ea methodo quae valde ab aliis rebus numerandis differt siquidem formas peculiaris "sestertia" et "sestertium" adhibet (Res gestae divi Augusti):

• Sestertium = centiens mille sestertiorum (100 000)
• Sestertium quater miliens = 4 x 1 000 x 100 000 = 400 000 000 sestertii singuli
• Sestertium miliens et quingentiens = 1 000 x 100 000 + 500 x 100 000 = 150 000 000 sestertii singuli
• Denarium sexiens miliens. = 6 x 1 000 x 100 000 denarii = 600 000 000 denarii singuli

• Vide etiam Tcl per algorithmos
• Chronogramma
• Formula:Roman
• Numeri Graeci

Vicimedia Communia plura habent quae ad numeros Romanos spectant.

• Vicipaedia:Numeri Romani