Athenae Antiquae Ecclesia

In ecclesia manu levanda (χειροτονία) de pace belloque decernebant, legatos ad externas civitates mittebant, leges sanciebant, decreta (ψηφίσματα) edicebant, strategos ceterosque duces militares designabant, causas politicas ipsi iudicare poterant, secretis suffragiis homines quos periculum democratiae facere existimabant ostracizabant. Magistratus munere submovere si peccassent poterant et legatos e civitatibus externis venientes audiebant et civitatem Atheniensem peregrinis ob insignia merita eis dare licebat. De illis rebus tantum suffragium ferebant quas praeparaverat (προβούλευμα) quingentorum consilium (bule) et quinquaginta ex illis consiliariis ex eadem tribu, quos prytanes (πρυτάνεις) appellabant, alii aliis succedentes decima parte anni ecclesiae praesidebant. Sic quidem quinto saeculo. Postea illa dispositio non satis democratica visa est, et Demosthenis tempore ecclesiae cuiusque initio novem praesides (προέδροι) sorte ducebantur (unus per tribum, praetermissa tribu prytanum) et ex illis novem hominibus unus sorte ducebatur qui ceteros moderaretur (ἐπιστἀτης τῶν προέδρων).

Sexto saeculo a.C.n., Solonis aetate, ecclesia semel aut bis in anno in agoram (hoc est in Forum) coibat. Quinto saeculo et prima quarti saeculi parte in collem Pnyx coibantː tum tres aut quattuor ecclesiae ordinariae (κυρίαι ἐκκλησίαι) per mensem fiebant, quibus extraodinarias (σύγκλητος ἐκκλησία) addere licebat si qua necessitas oreretur. Secunda quarti saeculi a.C.n. parte in novum theatrum Dionysi coire solebant. Quinto die ante ecclesiam πρόγραμμα, hoc est res in hoc concilio ad populum referendae, in publico proscribi debebat. Quinto saeculo sagittarii Thracii qui servi publici erant disciplinam in coetu imponebant. Tempore Demosthenis cives tribus unius sorte ductae hoc officium implebant

Omnes cives masculi generis matre patreque Atheniensi nati et adulti, nisi deminutione capitis (ἀτιμία) adfecti essent (quae poena in iure Attico erat), ecclesiae adesse poterant vel potius debebant. Si apud praeconem sese praenuntiassent etiam tribunal ascendere poterant et coronam myrteam capiti imponere et contionem libere adloqui. Nam relatione a prytanibus facta praeco hanc formulam praenuntiare solebatː "Quis ex iis qui annos amplius quinquaginta nati sunt, quis rursus ex aliis Atheniensibus suo quisque loco sententiam vult dicere?" Re vera pauci ex civibus, quos oratores appellabant, hoc facere audebant. Ob ecclesiarum frequentiam et quorundam demorum longinquitatem cives absentes plurimi erant. Ad absentiam minuendam quarto saeculo ineunte trium obolorum stipendium (μισθὸς ἐκκλησιαστικός) instituerunt eis qui ad ecclesiam venissent. Ita pauperes minus timebant ne diem laboris perderent sed poeta comicus Aristophanes hoc institutum velut flagitium irridebat. Revera sex milia civium tantummodo ad decreta maximi momenti necessaria erant, plerumque ecclesiastae multo pauciores erant quamquam numerus civium nonnumquam ad quadraginta milia crevisse existimatur. Ita Aristophanes in Acharnensibus nobis collem desertum depingit.

Populi concilia in aliis civitatibus Graecis antiquis plerumque eodem nomine appellantur, etiam si nonnumquam propria nomina habebant. Illa concilia ex Homericis agoris orta esse videntur. Nomen ecclesia e verbo Graeco καλεῖν, "vocare" ductum est cum praefixo ἐκ velut ac si dicas "evocatio, evocati". Compara Latine "classem".

• Aeschines, Contra Timarchum 23-34
• Aristophanes, Ecclesiazusae et Acharnenses (1-173) quae sunt comicae parodiae ecclesiarum illius temporis.
• Aristoteles, De republica Atheniensium necnon Politica IV.13.1-5
• Nonnullae orationes in ecclesia habitae postea rescriptae ad nos pervenerunt, in primis Demosthenis Olynthiacae et Philippicae.

• Gaëlle Demelemestre, "La démocratie directe athénienne", Cités, 2010ː 137-158
• Mogens Herman Hansen, Die athenische Volksversammlung im Zeitalter des Demosthenes, Konstanz, 1984 Recensio critica
  • The Athenian Ecclesia. a collection of articles : I(1976-1983), Museum Tusculanum Press, 1983 et II(1983-1989), ibidem, 1989.
• Claude Mossé, Les Institutions grecques à l'époque classique, Paris, Armand Colin, 1967. Recensio critica
• Martin Ostwald,"La Démocratie athénienne. Réalité ou illusion?", Mètis. Anthropologie des mondes grecs anciens, 1992ː 7-24
• Georg. Frider. Schömann,De comitiis Atheniensium. Libri tres., Gryphiswaldiae, 1819
• Chester G. Starr,The birth of Athenian democracy : the Assembly in the fifth century B. C., Oxonii, 1990 Recensio critica Altera recensio critica

• Ekklesia apud Daremberg et Saglio.