Алфавит - тилдин жазуу системасында колдонулган бардык тамгалардын белгилүү орун тартипте берилген тизмеси.
Грек алфавитинин эң башкы эки тамгасынын: «альфа» (а) жана «бета (вита)» (б) аталышынан алынган.
Алфавит адам баласынын эң улуу жетишкендиги болуп саналат. Ал дароо пайда боло калган жок, бир нече кылымдарды басып өтүп, бизге ушул азыркы такталган, толукталган абалында келип жетти.
Алфавит пайда болгонго чейин жазуунун ар кандай түрлөрү пайдаланылып келди. Аларга пиктографиялык (лат. pictus – сүрөттүү жана грек. grapho – жазуу), идеографиялык (грек. idea – ой, түшүнүк, grapho – жазуу), фонографиялык (грек. phone – тыбыш, grapho – жазуу) жазууларды көрсөтүүгө болот. Кыргыздар алфавиттин ар кандай түрлөрүнөн, мисалы, араб (1923–1927), латын (1927–1940), орус (1941–жылдан бери) пайдаланып келишкен.
Орус графикасынын негизинде түзүлгөн азыркы кыргыз алфавити 1940-жылы декабрда Кыргыз ССР Жогорку Советинин кезексиз чакырылган сессиясында жактырылып, колдонула баштаган. Орус графикасы славян азбукасынын негизинде келип чыккан. Аны IX кылымда болгар элинин уулдары, эки бир тууган Кирилл менен Мефодий түзгөн. Орустардын «Азбукасы» славян алфавитиндеги биринчи тамга а (аз), экинчи тамга б (буки) тамгаларынын аталышынан алынган. Азыркы славян эли (орустар, украиндер, белорустар, болгарлар, сербдер ж.б.) ушул алфавиттен пайдаланышат. Орустун биринчи «Азбукасын» 1574-ж. Иван Фёдоров түзгөн.
Жаңы кыргыз алфавитине орус алфавитиндеги 33 тамга толук кабыл алынган жана кошумча кыргыз тилинин тыбыштык өзгөчөлүгүнө ылайык ө, ү, ң тамгалары киргизилген.
Азыркы кыргыз алфавити 36 тамгадан турат: а, б, в, г, д, е, ё, ж, з, и, й, к, л, м, н, ң, о, ө, п, р, с, т, у, ү, ф, х, ц, ч, ш, щ, ь, ы, ъ, э, ю, я.
Булардын ичинен 22 тамга үнсүз тыбыштарды, 8 тамга үндүү тыбыштарды билдирет. 4 тамга (я, е, ё, ю) кыргыз тилинде йоттошкон тыбыштарды билдирсе, 2 тамга (ь,ъ) эч кандай тыбышты билдирбейт. Алфавиттеги ар бир тамга баш жана кичине (ь, ъ тамгаларынан башкасы), басма жана жазма түрлөргө ээ.
Кыргыз графикасынын өзгөчөлүктөрү:
Булак:
This article uses material from the Wikipedia Кыргызча article Алфавит, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башкача белгиленбесе, мазмун CC BY-SA 4.0 лицензиясына ылайык жеткиликтүү. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Кыргызча (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.