43°24′ E / 43.583333° N 43.4° E (G) (O)43.583333, 43.4
Къабарты-Малкъар Республика | |
Россияны картасында Къабарты-Малкъар Республика | |
Административ билгиле | |
Къралы | Россия |
Статусу | Республика |
Ара шахары | Нальчик |
Башха шахарлары | Прохладный, Басхан, Нарткъала |
Башчысы | Юрий Коков |
Правительствону башчысы | Мусукланы Алий |
Къуралыууну датасы | 1-чи сентябрь 1920 дж |
Официал сайты | www.kbr.ru |
География билгиле | |
Майданы | 12 470 км² |
Демография билгиле | |
Халкъы | ▼859 800 адам (2010) |
Басыннганы | 68,9 адам/км² |
Тил(лер)и | къабарты, малкъар, орус тилле |
Миллет къурамы | къабартылыла, малкъарлыла, оруслула |
Къабарты-Малкъар Республика (орус. Кабардино-Балкарская Республика, къаб.-черк. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ) — Россия Федерацияны къурамында республикады. Шимал-Кавказ Федерал бёлгеге киреди. 1922 джылны 1-чи сентябрында къуралгъанды. Ара шахары Нальчикди.
Шималда Ставрополь край бла, къыбылада Шимал Тегей эмда Гюрджю бла, кюнбатышда Къарачай-Черкесия бла чеклешеди.
Республика асламысы бла Шимал Кавказны тауларында орналыбды, шимал кесеги тюздеди.
Къыбыласында Уллу Кавказны тёрт тау тизими созулубдула — Мел, Къаялы, Къабыргъа эмда Баш (неда Сууайыргъан) тау тизимле
Климаты континетлиди. Январны орта температусрасы −4С башлаб (тюзледе) −12С дериди (таулада), июлда уа +23С башлаб +4С дери. Джылда джауумла 500—2000 мм.
Тюзлеринде къара топуракъла эмда къаралдым-каштан топуракъла, тауланы къабыргъаларында — тау-джайлыкъ топуракъла джайылгъандыла.
Республиканы территориясыны 1/10 чегетди. Суу джагъалада — чапыракълы чегетле. 800—1600 м мийикликде — кенг-чапыракълы чегетле (асламысы бла чынар чегетле), 2200 м дери — зыгыт (асламысы бла нарат). 2000—2400 м мийикликледе субальпий джайлыкъла . 2400 м мийикликде — альпий джайлыкъла джайылгъандыла.
Сютичиучюледен барс, шакал, бёрю, къара айю, къундуз, джур, къабан, кавказ къашха эчки, джугъутур джайылгъанды. Къанатлыланы ичинде эм бек джайылгъан — сарычыпчыкъ, джаз тауукъ эмда бёденеди.
Къабарты-Малкъарны территориясында «Минги тау тийреси» миллет парк , Къабарты-Малкъар мийик тау заповедник орналгъандыла.
1922 джыда Къабарты-Малкъар автоном область къуралады, 1936 джыл статусу АССР-ге дери чыгъарылады.
Уллу Ата Джурт къазауатны джылларында Къабарты-Малкъарда 115-чи Къабарты-Малкъар атлы дивизия къуралады, ол Кавказ ючюн сермешиуде эмда Сталинград сермешиуде кесин джигит кёргюзеди. 1942 джылда республиканы асламысы немецлени тюблерине тюшеди. 1943 джылны январында республиканы бютеулей немецледен ариулайдыла. 1944 джылны 8-чи мартында малкъар халкъны кёчюрюлюуюнден сора республикагъа Къабарты АССР ат бериледи, 1957 джыл джангыдан Къабарты-Малкъар АССР ат алады. 1992 джылдан башлаб бусагъатдагъы — Къабарты-Малкъар Республика деген атын алады.
Миллет | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 1 | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Сан | % | Сан | % | Сан | % | Сан | % | Сан | % | Сан | % | Сан | % | Сан | % | |
Къабартылыла | 122.402 | 60,0 % | 152.237 | 42,4 % | 190.284 | 45,3 % | 264.675 | 45,0 % | 303.604 | 45,5 % | 363.494 | 48,2 % | 498.702 | 55,3 % | 490.453 | 57,0 % |
Малкъарлыла | 33.197 | 16,3 % | 40.747 | 11,3 % | 34.088 | 8,1 % | 51.356 | 8,7 % | 59.710 | 9,0 % | 70.793 | 9,4 % | 104.951 | 11,6 % | 108.577 | 12,6 % |
Оруслула | 15.344 | 7,5 % | 129.067 | 35,9 % | 162.586 | 38,7 % | 218.595 | 37,2 % | 234,137 | 35,1 % | 240.750 | 31,9 % | 226.620 | 25,1 % | 193.155 | 22,5 % |
Тюрклюле2 | 39 | 0,0 % | 96 | 0,0 % | ? | ? | 350 | 0,1 % | 2.033 | 0,3 % | 4.162 | 0,6 % | 11.053 | 1,2 % | 13.965 | 1.6 % |
Тегейлиле | 4.078 | 2,0 % | 4.608 | 1,3 % | 6.442 | 1,5 % | 9.167 | 1,6 % | 9.710 | 1,5 % | 9.996 | 1,3 % | 9.845 | 1,1% | 9.129 | 1,1 % |
Эрменлиле | 255 | 0,1 % | 1.119 | 0,3 % | 1.421 | 0,4 % | 2.033 | 0,3 % | 2.184 | 0,3 % | 3.512 | 0,5 % | 5.342 | 0,6 % | 5.002 | 0,6 % |
Украинлиле | 17.213 | 8,4 % | 11.142 | 3,1 % | 8.400 | 2,0 % | 10.362 | 1,8 % | 12.139 | 1,7 % | 12.826 | 1,7 % | 7.592 | 0,8 % | 4.800 | 0,6 % |
Корейлиле | ? | ? % | ? | ? % | 1.798 | 0,4 % | 3.773 | 0,6 % | 4.949 | 0,7 % | 4.983 | 0,7 % | 4.722 | 0,5 % | 4.034 | 0,5 % |
Чыганлыла | 63 | 0,0 % | 145 | 0,0 % | 416 | 0,1 % | 1.076 | 0,2 % | 1.713 | 0,3 % | 2.442 | 0,3 % | 2.357 | 0,3 % | 2.874 | 0,3 % |
Черкеслиле | 18 | 0,0 % | ? | ? % | 166 | 0,0 % | 303 | 0,1 % | 499 | 0,1 % | 614 | 0,1 % | 725 | 0,1 % | 2.475 | 0,3 % |
Татарлыла | 449 | 0,2 % | 1.400 | 0,4 % | 1.608 | 0,4 % | 2.481 | 0,4 % | 3.058 | 0,5 % | 3.005 | 0,4 % | 2.851 | 0, 3 % | 2.375 | 0,3 % |
Азербайджанлыла | 5 | 0,0 % | 62 | 0,0 % | 257 | 0,1 % | 633 | 0,1 % | 1.984 | 0,3 % | 2.024 | 0,3 % | 2.281 | 0,3 % | 2.063 | 0,2 % |
Тау чууутлула | 1.473 | 0,7 % | ? | ? % | 2.219 | 0,5 % | 2.546 | 0,4 % | 612 | 0,1 % | 3.178 | 0,4 % | 198 | 0,0 % | ? | ? % |
Немецле | 2.674 | 1,3 % | 5.327 | 1,5 % | 903 | 0,2 % | 5.262 | 0,9 % | 9.905 | 1,5 % | 8.569 | 1.1 % | 2.525 | 0,3 % | ? | ? % |
Башхала | 6.796 | 3,3 % | 13.269 | 3,7 % | 9.527 | 2,3 % | 15.591 | 2,7 % | 20.309 | 3,0 % | 23.183 | 3,1 % | 21.730 | 2,4 % | 21.037 | 2,4 % |
Бютёулей | 204.006 | 100% | 359.219 | 100% | 420.115 | 100% | 588.203 | 100% | 666.546 | 100% | 753.531 | 100% | 901.494 | 100% | 859.939 | 100% |
1 2269 адам миллетин белгилемегенди. 2Ахыска тюркле бла бирге. |
10 минг адамдан аслам адам джашагъан джерлешимле 2010 джылны 1-чи январына кёре | ||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Республиканы экономисыны тамалы эл мюлкдю.
Электрокъууат да айный барады, регионда талай гидроэлектростанция ишлейди, бютелей къарыуу — 126,6 МВт, джылгъа 478 млн кВт·сагъ чгъарадыла:
This article uses material from the Wikipedia Къарачай-Малкъар (Qarachay-Malqar) article Къабарты-Малкъар, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ичиндегиси, CC BY-SA 4.0 лицензиягъа кёре бериледи (башха белгиленмеген эсе). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Къарачай-Малкъар (Qarachay-Malqar) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.