Интернет Доменле

Интернет-домен нохтала бла, тыйгъыч белгиле бла бири-биринден айрылгъан, артындан аллына джазылгъан талай кесекден къуралгъаны себебли, огъары дараджаны домени (ингил. Top-level domain — TLD) доменни атыны нохтала бла айрылгъан кесеклерини ахырыды. Сёз ючюн, www.example.com доменде, огъары дараджаны домени com-ду.

Огъары дараджаны доменлерини къурау бла, джакълау бла, административ оноуу бла аллында Постел Джон тамадалыкъ этген IANA организация кюрешгенди. Ол организация АБШ аскер министерствосу бла кесаматны тамалында ишлегенди. Джон Постел ёлгенинден сора, бу соруула башха халкъла арасы организациягъа берилгендиле (ICANN — атла бла номерле берген интернет-корпорациягъа) (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers), сорууда Бирлешген штатланы сатыу-алыу министерствосуна кёчгенди. Бусагъатда ICANN Интернетде, американ кърал организацияла джюрютген чекли хайырланнган TLD тышында бютеу адрес кенгликни DNS джакълыгъын эмда оноуун этеди.

Техника джанындан огъары дараджаны доменлери ICANN контроль этген DNS тамыр серверлени юслери бла кирирге боллукъду.

Огъары дараджаны доменлери талай сыныфха юлешинедиле:

Миллет домен, огъары дараджаны башха доменлеге кёре эки харифден къуралады, асламысы бла къралланы ISO 3166 стандартда бегитилген кодлары бла келишедиле.

Къралланы огъары дараджаны доменлерини чыгъыуну тарихи быллайды:

1985 джыл:

• 24 июль: домен .us, АБШ.
• 24 июль: домен .uk, Уллу Британия.
• 24 октябрь: домен .il, Израиль.

1987 джыл:

• 23 сентябрь: домен .ar, Аргентина.

1989 джыл:

• 18 апрель: домен .br, Бразилия.

1990 джыл:

• 19 сентябрm: домен .su, Совет Союз (Soviet Union).
• 28 ноября: домен .cn, Къытай.

1991 джыл:

• 1 февраль: домен .ec, Эквадор.
• 26 февраль: домен .bo, Боливия.
• 3 сентябрь: домен .ag, Антигуа эм Барбуда.
• 9 сентябрь: домен .py, Перу.
• 24 декабрь: домен .co, Колумбия.

1992 джыл:

• 21 апрель: домен .al, Албания.
• 1 декабрь: домен .ua, Украина.

1993 джыл:

• 1 июль: домен .lv, Латвия.
• 9 сентябрь: домен .an, Нидерланд Антиль Айрымканла.

1994 джыл:

• 7 апрель: домен .ru, Россия.
• 26 август: домен .am, Эрмен.

1995 джыл:

• 27 январь: домен .cl, Чили.

1997 джыл:

• 16 октябрь: домен .af, Афганистан.

• .asia — Азияны Австралияда къошулуб къраллары.
• .eu — Европа Бирлик.

• .aero — авиаулоу индустрияны субъектлерине.
• .biz — джангыз коммерция организацияла.
• .cat — каталан тил эм маданият бирлиги хайырланыр ючюн.
• .com — коммерция организацияла (тыйгъычсыз).
• .coop — кооперативле.
• .edu — АБШ-ны окъуу департаменты баш окъуу заведениягъа саналгъанла ючюн.
• .info — информацион къайнакъла (тыйгъычсыз).
• .jobs — кадр агентствола.
• .mobi — мобил байлам бла байламлы сатыучулагъа.
• .museum — музейле.
• .name — адамла.
• .net — Интернетге къатышы болгъан къуралышла (тыйгъычсыз).
• .org — коммерциясыз организацияла (тыйгъычсыз).
• .pro — сертификация этилген профессионалла.
• .tel — ичлеринде телефон сеть бла Интернетни арасында байламлы болгъан сервисле .x.y. (2007 джылны 2-чи мартында къошулгъанды).

• .gov — АБШ-ны правительствосу.
• .int — (.tpc.int тышында) къралла арасы организацияла.
• .mil — АБШ-ны аскери.
• .arpa — Интернетни инфраструктурасы, аннга дери АБШ-ны Интернетде аскер бёлеги.

• .nato — халкъла арасы НАТО организацияны бёлеклери — бусагъатда хайырладырылмайды. Эм азы бла Интернетни ачыкъ кесегинден 1996 джыл къоратылгъанды.
• .web — IANA бла Image Online Design энчи коммерциялы регистратор ючюн айрылгъанды, алай бу доменни тамыр серверлери байланмагъанды.
• .csnet — Computer Science Network бла байлам ючюн къуралгъан доменди, 1988 джыл CSNET-ни BITNET бла байланыуу бла хайырланыуу тохтагъанды.
• .ddn — Defence Data Network атлы американ къоруу сеть ючюн этилгенди, алай а планлада къалгъанды.

RFC 2606-ге кёре бу терт огъары дараджаны доменлери, керти доменлени атларыча чырт хайырланмаз ючюн этилгендиле:

• .example — юлгюле ючюн.
• .invalid — аллынданда терс атла ючюн.
• .localhost — localhost-ну хайырлануда табсызлыкъла болмаз ючюн резервге салыннганды.
• .test — тестледе хайырланыр ючюн.

2005 джылны июнунда ICANN джангы талай TLD-ни къабыл этгенин билдиргенди, ала алкъын хазырлана турадыла:

• .post — почта къуллукъла.

• .xxx — уллу адамла ючюн сайтлагъа. ICANN тамадалыгъы бу доменнге къаршы чёб атсада, ол доменлени излеген коммерция структурала бла АБШ-ны сатыу-алыу министерствосуну арасында, иш сюдлюк болгъанды.
• .рф — биринчи кирилл доменди. 2009 джылны ноябрындан ишлеб башларгъа кереди.

Гугл излеу бла къайсы болсада доменни сайтыны юлгюсюн кёрюр ичин былай джазыгъыз - site:домен

• Дунияны домен картасы 4080x2040
• ISO 3166 — къралланы эки харифли кодлары
• ICANN-ни сайты
• ICANN-ни сайтында ишлеген доменлени эмда аланы регистраторларыны списогу.
• ICANN-ни сайтында бютеулей хайырланыугъа доменле бла, чекли хайырланыугъа доменлени списогу.