ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿ

ಈ ಚಳುವಳಿಯು ಸುಮಾರು ಇದೇ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಇಸ್ಲಾಮಿ ಸೂಫಿ ತತ್ವಕ್ಕೆ ನಿಕಟವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ: ದೇವರಿಗೆ ಭಕ್ತಿಯ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ಅವನೊಂದಿಗೆ ಒಂದಾಗಲು ದಾರಿ ಎಂದು ಎರಡೂ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದವು. ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಏಳನೇ ಶತಮಾನದ ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಮೂಲಕ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಹರಡಿತು.

ಭಕ್ತಿ ಎಂಬ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದವು ಎಂಬ ಮೂಲದಿಂದ ಬಂದಿದೆ, ಇದರರ್ಥ "ವಿಭಜಿಸು, ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಿ, ಭಾಗವಹಿಸು, ಭಾಗವಹಿಸು, ಸೇರಿರುವುದು". ಈ ಪದವು "ಬಾಂಧವ್ಯ, ಭಕ್ತಿ, ಒಲವು, ಗೌರವ, ನಂಬಿಕೆ ಅಥವಾ ಪ್ರೀತಿ, ಆರಾಧನೆ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ತತ್ವ ಅಥವಾ ಮೋಕ್ಷದ ಸಾಧನವಾಗಿ ಯಾವುದನ್ನಾದರೂ ಧರ್ಮನಿಷ್ಠೆ" ಎಂದೂ ಅರ್ಥೈಸುತ್ತದೆ.

ಭಕ್ತಿ ಪದದ ಅರ್ಥವು ಕಾಮಕ್ಕೆ ಹೋಲುತ್ತದೆ ಆದರೆ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಕಾಮವು ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಇಂದ್ರಿಯ ಭಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಕಾಮಪ್ರಚೋದಕ ಪ್ರೀತಿಯೊಂದಿಗೆ. ಭಕ್ತಿ, ಇದಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳು ಅಥವಾ ತತ್ವಗಳಿಗೆ ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿ, ಅದು ಭಾವನೆ ಮತ್ತು ಬುದ್ಧಿಶಕ್ತಿ ಎರಡನ್ನೂ ತೊಡಗಿಸುತ್ತದೆ. ಕರೆನ್ ಪೆಚೆಲಿಸ್ ಹೇಳುವಂತೆ ಭಕ್ತಿ ಪದವನ್ನು ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕವಲ್ಲದ ಭಾವನೆ ಎಂದು ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳಬಾರದು, ಆದರೆ ಬದ್ಧ ನಿಶ್ಚಿತಾರ್ಥ ಎಂದು. ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿನ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚಿನ ದೇವರು ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳ ಸುತ್ತ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳಿಗೆ ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ ಕಲ್ಪನೆಗಳು ಮತ್ತು ನಿಶ್ಚಿತಾರ್ಥವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಭಕ್ತಿ ಆಂದೋಲನವು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಬೋಧಿಸಿತು, ಇದರಿಂದ ಸಂದೇಶವು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ತಲುಪಿತು. ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಆಚರಿಸುವವನನ್ನು ಭಕ್ತ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

 

ಏಳರಿಂದ ಎಂಟನೇ ಶತಮಾನದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು, ತಮಿಳುನಾಡಿನಿಂದ ಕರ್ನಾಟಕದ ಮೂಲಕ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಹರಡಿತು ಮತ್ತು ಹದಿನೈದನೇ ಶತಮಾನದ ಅಸ್ಸಾಂ, ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಸ್ವೀಕಾರವನ್ನು ಪಡೆಯಿತು.

5ನೇ ಮತ್ತು 9ನೇ ಶತಮಾನದ ನಡುವೆ ಜೀವಿಸಿದ್ದ ಶೈವ ನಾಯನರು ಮತ್ತು ವೈಷ್ಣವ ಆಳ್ವಾರರಿಂದ ಈ ಚಳವಳಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಅಂತಿಮವಾಗಿ 12 ನೇ-18 ನೇ ಶತಮಾನದ CE ವೇಳೆಗೆ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಭಕ್ತಿ ಕಾವ್ಯ ಮತ್ತು ಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಹರಡಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿತು.

ಒಡಿಶಾದಲ್ಲಿ ಜ್ಞಾನ ಮಿಶ್ರಿತ ಭಕ್ತಿ ಅಥವಾ ದಧ್ಯ ಭಕ್ತಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಜಯದೇವ ಸೇರಿದಂತೆ ವಿವಿಧ ವಿದ್ವಾಂಸರಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಇದು 14 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಸಾಮೂಹಿಕ ಚಳುವಳಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿತ್ತು. ಪಂಚಸಖ ಬಲರಾಮ ದಾಸ, ಅಚ್ಯುತಾನಂದ, ಜಸೋಬಂತ ದಾಸ, ಅನಂತ ದಾಸ ಮತ್ತು ಜಗನ್ನಾಥ ದಾಸ (ಒಡಿಯಾ ಕವಿ) ಚೈತನ್ಯನ ಆಗಮನದ ಮೊದಲು ಒಡಿಶಾದಾದ್ಯಂತ ಸಾಮೂಹಿಕ ಸಂಕೃತವನ್ನು ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಬೋಧಿಸಿದರು. ಜಗನ್ನಾಥ ಒಡಿಶಾ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದೆ.

ಆಳ್ವಾರರು, ಅಕ್ಷರಶಃ "ದೇವರಲ್ಲಿ ಲೀನವಾದವರು" ಎಂದರ್ಥ, ವೈಷ್ಣವ ಕವಿ-ಸಂತರು ಅವರು ಒಂದು ಸ್ಥಳದಿಂದ ಮತ್ತೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸುವಾಗ ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರು ಶ್ರೀರಂಗಂನಂತಹ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು ಮತ್ತು ವೈಷ್ಣವ ಧರ್ಮದ ಬಗ್ಗೆ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಹರಡಿದರು. ಆಳ್ವಾರ್ ಅರುಳಿಚೆಯಲ್ಗಳು ಅಥವಾ ದಿವ್ಯ ಪ್ರಬಂಧಂ ಎಂದು ವಿವಿಧ ಕವಿತೆಗಳನ್ನು ಸಂಕಲಿಸಲಾಗಿದೆ, ವೈಷ್ಣವರಿಗೆ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಗ್ರಂಥವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಆಳ್ವಾರ ಸಂತರ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು, ಭಕ್ತಿಗೆ ಒತ್ತು ನೀಡುವುದರೊಂದಿಗೆ, ಅನೇಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಅದಕ್ಕೆ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಮೂಲವನ್ನು ನೀಡಲು ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಆದರೂ ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ಸಾಕ್ಷ್ಯವು ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಭಾರತದ ಇತರ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಾನಾಂತರ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸುತ್ತದೆಯೇ ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಆಳ್ವಾರರಂತೆಯೇ ಶೈವ ನಾಯನಾರ್ ಕವಿಗಳೂ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಅರವತ್ಮೂರು ನಾಯನಾರ್ ಕವಿ-ಸಂತರಿಂದ ಶಿವನ ಮೇಲಿನ ಸ್ತೋತ್ರಗಳ ಸಂಕಲನವಾದ ತಿರುಮುರೈ ಶೈವಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಗ್ರಂಥವಾಗಿ ಬೆಳೆದಿದೆ. ಕವಿಗಳ ಸಂಚಾರ ಜೀವನಶೈಲಿಯು ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಯಾತ್ರಾ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ರಚಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿತು ಮತ್ತು ಶಿವನ ಸುತ್ತಲೂ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಹರಡಿತು. ಮುಂಚಿನ ತಮಿಳು-ಶಿವಭಕ್ತಿ ಕವಿಗಳು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಹಿಂದೂ ಪಠ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದರು.

2ನೇ ಸಹಸ್ರಮಾನದಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ ಆಂದೋಲನವು ವೇಗವಾಗಿ ಹರಡಿತು ಎಂದು ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಇದು ಇಸ್ಲಾಂ ಆಗಮನ ಮತ್ತು ನಂತರದ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಆಳ್ವಿಕೆ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ-ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಂಘರ್ಷಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ವಿರೋಧಿಸಿದ್ದಾರೆ, ರೇಖಾ ಪಾಂಡೆ ಅವರು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಭಾವಪರವಶ ಭಕ್ತಿ ಗೀತೆಗಳನ್ನು ಹಾಡುವುದು ಮುಹಮ್ಮದ್ ಜನಿಸುವ ಮೊದಲು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಪಾಂಡೆ ಪ್ರಕಾರ, ಮುಸ್ಲಿಂ ವಿಜಯದ ಮಾನಸಿಕ ಪ್ರಭಾವವು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂಗಳ ಸಮುದಾಯ ಶೈಲಿಯ ಭಕ್ತಿಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿರಬಹುದು. ಇನ್ನೂ ಇತರ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಹೇಳುವಂತೆ ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಕ್ರಮಣಗಳು, ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಹಿಂದೂ ಭಕ್ತಿ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಅವರು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರಿಂದ ಸಿಂಬಲ್‌ಗಳಂತಹ ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು/ಕರಗಿಸುವುದು, 18 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ನಂತರದ ಸ್ಥಳಾಂತರಕ್ಕೆ ಅಥವಾ ಅವನತಿಗೆ ಭಾಗಶಃ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.

ವೆಂಡಿ ಡೊನಿಗರ್ ಪ್ರಕಾರ, ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯ ಸ್ವರೂಪವು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಬಂದಾಗ ಇಸ್ಲಾಂನ "ದೇವರಿಗೆ ಶರಣಾಗತಿ" ದೈನಂದಿನ ಆಚರಣೆಗಳಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿರಬಹುದು. ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಇದು ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಸೂಫಿಸಂ, ಮತ್ತು 15 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇತರ ಧರ್ಮಗಳಾದ ಸಿಖ್ ಧರ್ಮ, ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಧರ್ಮ, ಮತ್ತು ಜೈನ ಧರ್ಮದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತು.

ಕ್ಲಾಸ್ ವಿಟ್ಜ್, ಇದಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದ ಉಪನಿಷದ್ ಮತ್ತು ವೇದಾಂತ ಅಡಿಪಾಯಗಳಿಗೆ ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ, ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿ ಕವಿಯಲ್ಲಿ, "ಉಪನಿಷದ ಬೋಧನೆಗಳು ಆಧಾರವಾಗಿರದಿದ್ದರೂ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಕವಾದ ತಲಾಧಾರವನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ. ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಸಮಾನಾಂತರವಿಲ್ಲದ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನಾವು ಇಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿದ್ದೇವೆ. ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ ಆಸ್ತಿಕವಲ್ಲದ ಮತ್ತು ಸ್ವತಂತ್ರ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆಯ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗಿ (ವೇದಗಳ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿಲ್ಲ) ಸರ್ವೋಚ್ಚ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆಯು ಅತ್ಯುನ್ನತ ಮಟ್ಟದ ಭಕ್ತಿಯೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತು ಅತ್ಯುನ್ನತ ಮಟ್ಟದ ಭಗವಂತ-ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದೊಂದಿಗೆ ಬೆಸೆದುಕೊಂಡಿದೆ."

ಕವಿಗಳು, ಬರಹಗಾರರು ಮತ್ತು ಸಂಗೀತಗಾರರು

 

ಭಕ್ತಿ ಆಂದೋಲನವು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಭಕ್ತಿ ಪದ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಗೀತದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಬಣವನ್ನು ಕಂಡಿತು. ಈ ಸಾಹಿತ್ಯವು ಆಳ್ವಾರರು ಮತ್ತು ನಾಯನಾರರ ಬರಹಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಆಂಡಾಳ್ ಕವಿತೆಗಳು, ಬಸವ, ಭಗತ್ ಪಿಪಾ, ಅಲ್ಲಮ ಪ್ರಭು, ಅಕ್ಕ ಮಹಾದೇವಿ, ಕಬೀರ, ಗುರುನಾನಕ್ (ಸಂಸ್ಥಾಪಕ) ಸಿಖ್ ಧರ್ಮದ ), ತುಳಸಿದಾಸ, ನಭಾ ದಾಸ್, ಗುಸೇಂಜಿ, ಘನಾನಂದ್, ರಮಾನಂದ (ರಾಮಾನಂದಿ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಸ್ಥಾಪಕ ), ರವಿದಾಸ್, ಶ್ರೀಪಾದರಾಜ, ವ್ಯಾಸತೀರ್ಥ, ಪುರಂದರ ದಾಸ, ಕನಕದಾಸ, ವಿಜಯ ದಾಸ, ಆರು ಗೋಸ್ವಾವಮಿ ರಸ್ಖಾನ್, ರವಿದಾಸ್, ಜಯದೇವ ಗೋಸ್ವಾಮಿ, ನಾಮದೇವ್, ಏಕನಾಥ್, ತುಕಾರಾಂ, ಮೀರಾಬಾಯಿ, ರಾಮಪ್ರಸಾದ್ ಸೇನ್, ಶಂಕರದೇವ್, ವಲ್ಲಭ ಆಚಾರ್ಯ, ನರಸಿಂಹ ಮೆಹ್ತಾ, ಗಂಗಾಸತಿ ಮತ್ತು ಚೈತನ್ಯ ಮಹಾಪ್ರಭುಗಳಂತಹ ಸಂತರ ಬೋಧನೆಗಳು.

ಅಸ್ಸಾಂನಲ್ಲಿ ಶಂಕರದೇವನ ಬರಹಗಳು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಗೆ ಒತ್ತು ನೀಡುವುದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಬ್ರಜಾವಲಿ ಎಂಬ ಕೃತಕ ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ಭಾಷೆಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಬ್ರಜಾವಲಿ ಒಂದು ಮಟ್ಟಿಗೆ, ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಮೈಥಿಲಿ ಮತ್ತು ಅಸ್ಸಾಮಿಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಯಾಗಿದೆ. ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯ ಸೇರ್ಪಡೆಯ ಕರೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಜನತೆಗೆ ಭಾಷೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಅರ್ಥವಾಯಿತು, ಆದರೆ ಅದು ತನ್ನ ಸಾಹಿತ್ಯ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಬ್ರಜಬುಲಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಭಾಷೆಯನ್ನು ವಿದ್ಯಾಪತಿಯವರು ಜನಪ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿದರು, ಇದನ್ನು ಒಡಿಶಾದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಬರಹಗಾರರು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಅದರ ಪುನರುಜ್ಜೀವನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರು.

7 ರಿಂದ 10 ನೇ ಶತಮಾನದ ವರೆಗಿನ ಆರಂಭಿಕ ಬರಹಗಾರರು ಕವಿ-ಸಂತರು ಚಾಲಿತ ಚಳುವಳಿಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ, ಸಂಬಂದರ್, ತಿರುನಾವುಕ್ಕರಸರ್, ಸುಂದರರ್, ನಮ್ಮಾಳ್ವಾರ್, ಆದಿ ಶಂಕರ, ಮಾಣಿಕ್ಕವಾಚಕರ್ ಮತ್ತು ನಾಥಮುನಿ . 11 ನೇ ಮತ್ತು 12 ನೇ ಶತಮಾನದ ಹಲವಾರು ಬರಹಗಾರರು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದ ವೇದಾಂತ ಶಾಲೆಯೊಳಗೆ ವಿಭಿನ್ನ ತತ್ತ್ವಚಿಂತನೆಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು, ಇದು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ರಾಮಾನುಜ, ಮಧ್ವ, ವಲ್ಲಭ ಮತ್ತು ನಿಂಬಾರ್ಕ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ . ಈ ಬರಹಗಾರರು ಆಸ್ತಿಕ ದ್ವಂದ್ವವಾದ, ಅರ್ಹವಾದ ನಾನ್ಡುವಲಿಸಂ ಮತ್ತು ಸಂಪೂರ್ಣ ಏಕತಾವಾದದಿಂದ ಹಿಡಿದು ತಾತ್ವಿಕ ಸ್ಥಾನಗಳ ಸ್ಪೆಕ್ಟ್ರಮ್ ಅನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡರು.

ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಹಲವಾರು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ಭಾರತೀಯ ಭಾಷೆಗಳಿಗೆ ಅನುವಾದಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಯಿತು. ಆದಿ ಶಂಕರರು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಬರೆದ ಸೌಂದರ್ಯ ಲಹರಿಯನ್ನು 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಿರೈ ಕವಿರಾಜ ಪಂಡಿತರ್ ಅವರು ಅಭಿರಾಮಿ ಪದಲ್ ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ತಮಿಳಿಗೆ ಅನುವಾದಿಸಿದರು. ಅದೇ ರೀತಿ, ರಾಮಾಯಣವನ್ನು ಇಂಡೋ-ಆರ್ಯನ್ ಭಾಷೆಗೆ ಮೊದಲ ಅನುವಾದಿಸಿದ ಮಾಧವ ಕಂದಲಿ ಅವರು ಅದನ್ನು ಅಸ್ಸಾಮಿಗೆ ಸಪ್ತಕಾಂಡ ರಾಮಾಯಣ ಎಂದು ಅನುವಾದಿಸಿದರು.

ಭಕ್ತಿಯು ವಿವಿಧ ಜೈನ ಪಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿರುವ ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿದೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ಕಲಿತ ತೀರ್ಥಂಕರ ( ಜಿನ ) ಮತ್ತು ಮಾನವ ಗುರುಗಳನ್ನು ಉನ್ನತ ಜೀವಿಗಳೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅರ್ಪಣೆಗಳು, ಹಾಡುಗಳು ಮತ್ತು ಆರಾತಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಂತರದ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಜೈನ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿನ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಜೈನ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ವಿಧ್ವಂಸಕ ಮತ್ತು ಪೂಜಾ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳಲ್ಲಿ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಎಂದು ಜಾನ್ ಕಾರ್ಟ್ ಸೂಚಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಬೌದ್ಧಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಜೈನ ಧರ್ಮದಂತಹ ಆಸ್ತಿಕವಲ್ಲದ ಭಾರತೀಯ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಯುಗದ ಭಕ್ತಿ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ವಿದ್ವಾಂಸರು ವರದಿ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಸಮಾರಂಭಗಳು ಪ್ರಬುದ್ಧ ಗುರುಗಳಿಗೆ, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಬುದ್ಧ ಮತ್ತು ಜಿನ ಮಹಾವೀರರಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು, ಹಾಗೆಯೇ ಇತರವುಗಳು. ಭಟ್ಟಿ (ಪಾಲಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ) ಥೆರವಾಡ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಕರೆಲ್ ವರ್ನರ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಮತ್ತು "ಆಳವಾದ ಭಕ್ತಿ ಅಥವಾ ಭಕ್ತಿ / ಭಟ್ಟಿ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಆರಂಭಿಕ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಅದರ ಆರಂಭವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

 

ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಹಿಂದೂ ಸಮಾಜದ ಭಕ್ತಿಯ ಪರಿವರ್ತನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಇದರಲ್ಲಿ ವೈದಿಕ ಆಚರಣೆಗಳು ಅಥವಾ ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ ತಪಸ್ವಿ ಸನ್ಯಾಸಿಗಳಂತಹ ಜೀವನಶೈಲಿಯು ಮೋಕ್ಷಕ್ಕಾಗಿ ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲಾದ ದೇವರೊಂದಿಗೆ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಪ್ರೀತಿಯ ಸಂಬಂಧಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಈ ಹಿಂದೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಮತ್ತು ವೈಶ್ಯ ಜಾತಿಗಳ ಪುರುಷರಿಂದ ಮಾತ್ರ ಸಾಧಿಸಬಹುದೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮೋಕ್ಷವು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಲಭ್ಯವಾಯಿತು. ಹೆಚ್ಚಿನ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಹೇಳುವಂತೆ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಮತ್ತು ಶೂದ್ರ ಮತ್ತು ಅಸ್ಪೃಶ್ಯ ಸಮುದಾಯಗಳ ಸದಸ್ಯರಿಗೆ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮೋಕ್ಷಕ್ಕೆ ಒಳಗೊಳ್ಳುವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಒದಗಿಸಿದೆ. ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯು ಅಂತಹ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಸಮಾನತೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲ.

ಕವಿ-ಸಂತರು ಜನಪ್ರಿಯತೆ ಗಳಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿಗೀತೆಗಳ ಸಾಹಿತ್ಯವು ಹೇರಳವಾಯಿತು. ಈ ಕವಿ-ಸಂತರು ತಮ್ಮ ಸಮಾಜದೊಳಗೆ ದ್ವೈತದ ಆಸ್ತಿಕ ದ್ವಂದ್ವವಾದದಿಂದ ಅದ್ವೈತ ವೇದಾಂತದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಏಕತಾವಾದದವರೆಗೆ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ತಾತ್ವಿಕ ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡರು .

ಭಕ್ತಿ ಆಂದೋಲನವು ಸ್ತ್ರೀ ಭಕ್ತಿಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಆಂಡಾಳ್‌ನಂತಹ ಕವಿ-ಸಂತರು ಅವಳ ಪುರುಷ ಪ್ರತಿರೂಪಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರ ಜನಪ್ರಿಯ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಬಂದರು. ಆಂಡಾಳ್ ಒಂದು ಹೆಜ್ಜೆ ಮುಂದೆ ಹೋದರು, ಸಂಸ್ಕೃತಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಷೆಯ ತಮಿಳು ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ದೇವರನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ಸ್ತೋತ್ರಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು, ನಾಚಿಯಾರ್ ತಿರುಮೊಳಿ ಅಥವಾ ಮಹಿಳೆಯ ಪವಿತ್ರ ಪದ್ಯಗಳು:

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯ ಪ್ರಭಾವವು ಯುರೋಪ್ನಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಧರ್ಮದ ಪ್ರೊಟೆಸ್ಟಂಟ್ ಸುಧಾರಣೆಯಂತೆಯೇ ಇತ್ತು. ಇದು ಹಂಚಿದ ಧಾರ್ಮಿಕತೆ, ನೇರವಾದ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು ದೈವಿಕ ಬುದ್ಧಿಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಗಳ ಓವರ್ಹೆಡ್ ಇಲ್ಲದೆ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ವಿಚಾರಗಳ ಅನ್ವೇಷಣೆಯನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸಿತು. ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಹಿಂದೂಗಳಲ್ಲಿ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ನಾಯಕತ್ವ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನ ಹೊಸ ರೂಪಗಳನ್ನು ತರುವ ಅಭ್ಯಾಸಗಳು ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದವು, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸಮುದಾಯ ಹಾಡುಗಾರಿಕೆ, ದೇವತೆಗಳ ಹೆಸರು, ಹಬ್ಬಗಳು, ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಗಳು, ಶೈವಧರ್ಮ, ವೈಷ್ಣವ ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಆಚರಣೆಗಳು. ಈ ಅನೇಕ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಆಚರಣೆಗಳು ಆಧುನಿಕ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿವೆ.

ಸೇವೆ, ದಾನ, ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯ ಅಡಿಗೆಮನೆಗಳು

ಭಕ್ತಿ ಆಂದೋಲನವು ಸೇವೆ (ಸೇವೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ದೇವಸ್ಥಾನ ಅಥವಾ ಗುರು ಶಾಲೆ ಅಥವಾ ಸಮುದಾಯ ನಿರ್ಮಾಣ), ದಾನ (ದತ್ತಿ), ಮತ್ತು ಉಚಿತ ಹಂಚಿದ ಆಹಾರದೊಂದಿಗೆ ಸಮುದಾಯ ಅಡುಗೆಮನೆಗಳಂತಹ ಸ್ವಯಂಪ್ರೇರಿತ ಸಾಮಾಜಿಕ ಕೊಡುಗೆಯ ಹೊಸ ರೂಪಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿತು. ಸಮುದಾಯ ಅಡುಗೆಮನೆಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳಲ್ಲಿ, ನಾನಕ್ ಪರಿಚಯಿಸಿದ ಸಸ್ಯಾಹಾರಿ ಗುರು ಕಾ ಲಂಗರ್ ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಸುಸ್ಥಾಪಿತ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಯಿತು, ಇದು ವಾಯುವ್ಯ ಭಾರತದಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಸಿಖ್ ಸಮುದಾಯಗಳು ಕಂಡುಬರುವ ಎಲ್ಲೆಡೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ದಾದು ದಯಾಳ್‌ರಂತಹ ಇತರ ಸಂತರು ಇದೇ ರೀತಿಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು, ಎಲ್ಲಾ ಜೀವಿಗಳ ಕಡೆಗೆ ಅಹಿಂಸಾ (ಅಹಿಂಸೆ) ನಲ್ಲಿ ನಂಬಿಕೆಯಿರುವ ಸಮುದಾಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಸಸ್ಯಾಹಾರಿ ಅಡಿಗೆ, ಹಾಗೆಯೇ ಪರಸ್ಪರ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸೇವಾ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳು. ಭಾರತದ ಭಕ್ತಿ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಮಠಗಳು (ಹಿಂದೂ ಮಠಗಳು) ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಕೋಪದ ನಂತರ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಪರಿಹಾರ, ಬಡ ಮತ್ತು ಕನಿಷ್ಠ ರೈತರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವುದು, ಸಮುದಾಯ ಕಾರ್ಮಿಕರನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದು, ಬಡವರಿಗೆ ಮನೆಗಳನ್ನು ನೀಡುವುದು, ಬಡ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಉಚಿತ ಹಾಸ್ಟೆಲ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಚಾರದಂತಹ ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ.