១៥៩១-១៥៩៤ សង្គ្រាមសៀម-កម្ពុជា

ព្រះអង្គម្ចាស់ ណារ៉េត ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា "ព្រះអង្គម្ចាស់ខ្មៅ" ( ថៃ: พระองค์ดำ ) ព្រះអង្គកើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២៥ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៥៥៥ នៅ​ក្រុង ​ភិស័កនុលោក ។ ព្រះអង្គ​ជា​ព្រះរាជបុត្រ​របស់ ​ព្រះបាទមហាធម៌រាជាធិរាជ និង ​ព្រះមហេសី​របស់​ព្រះអង្គ​ឈ្មោះ វិសុទ្ធកៈសាត ។ មាតា​របស់​ទ្រង់​ជា​បុត្រី​របស់ ​មហាចក្រពត្តិ និង​មហេសី ​សុរិយោទ័យ ។ បិតារបស់ទ្រង់គឺជាអភិជនរបស់សុខោទ័យ ដែលបានវាយឈ្នះ ព្រះបាទ វរៈវង្សាធិរាជ នៅឆ្នាំ ១៥៤៨ ហើយបានដាក់ មហាចក្រពត្តិ លើបល្ល័ង្ក អយុធ្យា ដូច្នេះបានទទួលរាជវង្សពី ភិស័កនុ​លោ​ក ។

ក្នុងកំឡុងសង្គ្រាម ភូមា-សៀមលើកទី២ ស្តេចភូមា បាយិនណោន បានយក ភិស័កនុលោក ហើយបានធ្វើឱ្យ ព្រះរាជាណាចក្រសុខោទ័យ ក្លាយជា រដ្ឋដៃទន្លេរបស់ ភូមា។ ណារ៉េត​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅ​ក្រុង ​បាហ្គោ ប្រទេស​ភូមា ជា ​ចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បី​ធានា​នូវ​ភាព​ស្មោះត្រង់​របស់​ស្តេច។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាម ភូមា-សៀម (១៥៦៨-១៥៧០) ភូមាបានវាយលុកអយុធ្យាទាំងស្រុង ដោយលើកតម្កើង មហាធម្មរាជាធិរាជ ជាចៅហ្វាយនាយ ហើយមិនយូរប៉ុន្មានក៏ដោះលែងណារ៉េតជាថ្នូរនឹងប្អូនស្រីរបស់គាត់។ នៅឆ្នាំ ១៥៧១ ព្រះបាទមហាធម្មរាជាធិរាជ បានថ្វាយព្រះនាមថា ឧបរាជ ដោយប្តូរឈ្មោះទៅជា នរេសូរ ។

នៅឆ្នាំ ១៥៨១ ណាន់ដា បាយីន បានស្នងរាជ្យពីបិតារបស់ព្រះអង្គ បាយីនណោង ឡើងសោយរាជ្យ។ ណាន់ដា បាយីន បាន​សង្ស័យ​លើ​ព្រះ​នរេសូរ បន្ទាប់​ពី​បរាជ័យ​ក្នុង​ការ​មក​ដល់​ទាន់​ពេល​វេលា​ក្នុង​ការ​បង្ក្រាប​នៃ​ការ ​បះបោរ​របស់អាវ៉ា ។ បន្ទាប់មក ណាន់ដា បាយីន បានបញ្ជាឱ្យមេទ័ព មន ពីរនាក់ធ្វើឃាត នរេសូរ កំឡុងពេលប្រយុទ្ធនាពេលខាងមុខ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ពួកមនបានយល់ស្របភ្លាមៗចំពោះព្រះនរេសូរអំពីបេសកកម្មរបស់ពួកគេ ដោយពួកគេបានចាត់ទុកការគ្រប់គ្រងរបស់ភូមាជាការគៀបសង្កត់។ នរេសូរ បាន​លះបង់​ការ​សន្យា​ភក្តីភាព​ជាមួយ​ភូមា ហើយ​បាន​បង្កើត​អយុធ្យា​ជា​រាជាណាចក្រ​ឯករាជ្យ​ឡើងវិញ។ បន្ទាប់ពីបានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ជនជាតិថៃចំនួន ១០ ០០០ នាក់ពីទីក្រុង ប៉េគូ និងទទួលបានការគាំទ្រពីជនអន្តោប្រវេសន៍ សាន ជាច្រើន នរេសូរអាចទប់ទល់ ការលុកលុយរបស់ភូមា ទ្រង់ទ្រាយធំចំនួនបួននៅចន្លោះឆ្នាំ ១៥៨៤ និង ១៥៩០។

ដោយ​បាន​ពង្រឹង​ការ​គ្រប់​គ្រង​របស់​ខ្លួន​នៅ​ព្រំដែន​ភាគ​ខាង​លិច ព្រះ​បាទ​នរេសូរ បាន​ងាក​មក​ចាប់​អារម្មណ៍​មក​លើ​ប្រទេស​កម្ពុជា។ អយុធ្យា និង​កម្ពុជា​បាន​ច្បាំង​គ្នា​ជា​ច្រើន​លើក​ច្រើន​សា​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៣៥០។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ប្រទេសកម្ពុជាបានចូលទៅក្នុងស្ថានភាពធ្លាក់ចុះ ចាប់តាំងពីការដួលរលំនៃ អាណាចក្រខ្មែរ ហើយបានកំណត់ប្រតិបត្តិការវាយលុករបស់ខ្លួនក្នុងការវាយឆ្មក់។ ការវាយឆ្មក់បែបនេះបានធ្វើឡើងក្នុងកំឡុងសង្គ្រាម ភូមា-សៀម ចំនួនបួនលើកដំបូង ដោយផ្តោតលើខេត្ត ពេជ្របុរី, ប្រជិនបុរី, ចន្ទបុរី, នរគរាជសីមា, នន្ទបុរី, ព្រះប្រដាង និងទីក្រុង អយុធ្យា ។ ការ​វាយឆ្មក់​នេះ​ត្រូវ​បាន​កំណត់​ដោយ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ប្រជាជន​ដោយ​បង្ខំ ក្នុង​គោល​បំណង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​ចំនួន​ប្រជាជន​ឡើង​វិញ។

ជម្លោះ

យុទ្ធនាការដំបូងប្រឆាំងនឹងកម្ពុជាត្រូវបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ ១៥៩១ នៅពេលដែលពួកសៀមក្រោមការដឹកនាំរបស់មេបញ្ជការ ព្រះរាជាម៉ានុ បានលុកលុយតាមច្រក ព្រះចារុក ។ ព្រះបាទ សត្ថា បានបញ្ជូនទ័ពទៅ ខេត្តពោធិសាត់ និង បាត់ដំបង ខណៈកំពុងរៀបចំការវាយឆ្មក់នៅព្រៃរនាម។ ទោះបីជាជោគជ័យដំបូងក៏ដោយ ក៏ប្រជាជនកម្ពុជានៅទីបំផុតត្រូវបានបណ្តេញចេញពីរនាម បន្ទាប់ពីកងទ័ពថៃបានបើកការវាយប្រហារលើកទីពីរលើទីតាំង។ ពោធិសាត់ និង​បាត់ដំបង​បាន​ធ្លាក់​ចូល​ក្នុង​ដៃ​របស់​ថៃ​ភ្លាមៗ ខណៈ​ដែល ​បន្ទាយលង្វែក ​ត្រូវ​ឡោមព័ទ្ធ។ ការឡោមព័ទ្ធនេះបានអូសបន្លាយរយៈពេលបីខែ បន្ទាប់មកការរួមផ្សំនៃបញ្ហាភស្តុភារៈ និងការវាយបករបស់កម្ពុជាបានបង្ខំឱ្យជនជាតិថៃដកថយហួសព្រំដែន។

បន្ទាប់ពីការវាយលុករបស់ភូមាមួយផ្សេងទៀតនៅឆ្នាំ ១៥៩៣ នរេសូរបានបែងចែកកងទ័ពរបស់ព្រះអង្គជា ៤ ជួរដើម្បីរៀបចំសម្រាប់ការវាយលុកមួយទៀតលើប្រទេសកម្ពុជា។ ជួរទីមួយបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅនគររាជសីមា ខណៈពេលដែលមានគោលបំណងវាយលុក ខេត្តសៀមរាប និងកំពង់ស្វាយ។ ជួរ​ទី​ពីរ​គឺ​ប្រមូល​ទ័ព​មក​ពី​ខាង​ត្បូង​នៃ​អយុធ្យា រួច​ហែ​ក្បួននៅមោតជ្រុក ( ឡុងសឿង ​បច្ចុប្បន្ន)។ ទ័ពទីបីបានរើទៅ បន្ទាយមាស ចំណែកទ័ពទីបួនវិញទៀតបានវាយលុកពោធិសាត់ និងបាត់ដំបង។ ពេល​នោះ​ទ័ព​ទាំង​បួន​នឹង​អាច​វាយ​លុក​ឡោម​ព័ទ្ធលង្វែក​បាន​ព្រម​គ្នា។ ពេលនោះ ប្រជាជនកម្ពុជាបានប្រមូលផ្តុំកម្លាំងកងទ័ពចំនួន ៧៥.០០០ នាក់ និងកងទ័ពបុរសចំនួន ១៥០ នាក់ ទន់ខ្សោយ ដែលកាន់កាប់ទីតាំងសំខាន់ៗនៅបាប៊ូ បាត់ដំបង ពោធិសាត់ បន្ទាយមាស និង រាជធានីភ្នំពេញ ។ ក្រុមកាយរឹងមាំសៀមអាចចាប់បានទាហានខ្មែរមួយចំនួនដែលនៅពេលសួរចម្លើយបានបង្ហាញមុខតំណែងរបស់សមមិត្តរបស់ពួកគេ។ ព័ត៌មាន​ដែល​ទើប​នឹង​ទទួល​បាន​ជួយ​សម្រួល​ដល់​ការ​ដួល​រលំ​នៃ​ខេត្ត​បាត់ដំបង។

ការប្រយុទ្ធលើកទី២ នៅមុខខេត្តពោធិសាត់ បានបញ្ចប់ដោយការចាញ់របស់ប្រជាជនកម្ពុជា ដែលហួសពីសមរភូមិ។ បីថ្ងៃក្រោយមក កម្លាំងសៀមបានទៅដល់ បាប៊ូរ ហើយចាប់ផ្តើមជីកលេណដ្ឋានជុំវិញទីក្រុង។ ដល់ពេលព្រលប់ ពួកសៀមបាន ជីក ផ្លូវឡើងទៅដល់កំពែងក្រុង ទើបចាប់ផ្តើមការប្រយុទ្ធគ្នាដោយដៃ។ ព្រះអង្គម្ចាស់ សុរិយោពណ៌ របស់កម្ពុជាបានគ្រប់គ្រងផ្លូវរបស់ព្រះអង្គចេញពីការឡោមព័ទ្ធជាមួយកងទ័ពបុរសចំនួន ១០០០ នាក់ខណៈពេលដែលអ្នកការពារដែលនៅសល់បានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងការប្រយុទ្ធ។ លុះ​ដល់ ​លង្វែក ​ហើយ សុរិយោពណ៌​បាន​ឡើង​កាន់​តំណែង​ជា​អ្នក​ការពារ​ផ្ទាល់ ខណៈ​ដែល​ប្អូន​ប្រុស​របស់​ទ្រង់ ជ័យជេដ្ឋា បាន​បោះបង់​ទីក្រុង​ចោល។ ជំនួយដោយទាហានស៊ីឈ្នួល អេស្បាញ និង ព័រទុយហ្គាល់ ស្រីសុរិយោពណ៌បានពង្រឹងជញ្ជាំងដោយកាណុងបាញ់ និងកាំជ្រួច ខណៈពេលដែលកំពុងស្នើសុំជំនួយពី ប្រទេសវៀតណាម និងអភិបាលក្រុង ម៉ានីល របស់អេស្ប៉ាញផងដែរ។

ក្នុងពេលនោះដែរ កងទ័ពជើងទឹកកម្ពុជាបានវាយលុកនៅក្រៅមោតជ្រុក់ ខណៈដែលទ័ពសៀមបានចូលប្រជុំគ្នាយឺតៗលើលង្វែក។ វិស្វករសៀមបានចាប់ផ្តើមការឡោមព័ទ្ធដោយសង់ការដ្ឋានដីដែលលើសពីកំពែងក្រុងក្នុងកម្ពស់ ដូច្នេះអាចឱ្យពួកគេបាញ់ចំទីក្រុងដោយផ្ទាល់។ ប្រជាជន​កម្ពុជា​បាន​ឆ្លើយ​តប​ដោយ​ការ​សាងសង់​កំពែង​ទីពីរ​ដែល​ការពារ​ទីក្រុង​ពី​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក។ នៅថ្ងៃទី ៣ ខែមករា ឆ្នាំ ១៥៩៤ បន្ទាប់ពីការរៀបចំកាំភ្លើងធំរយៈពេលមួយម៉ោង កងទ័ពរបស់ នរេសូរ បានវាយលុកទីក្រុង។ ដំរី​ចម្បាំង​សៀម​បាន​បន្ត​ទម្លុះ​ទ្វារ​ក្រុង​ដោយ​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ទ័ព​ថ្មើរ​ជើង​ទម្លាយ​ជញ្ជាំង​ខាងក្នុង ហើយ​សម្លាប់​ទាហាន​ដែល​នៅ​សេសសល់។ ថ្វីត្បិតតែស្តេចសត្ថាបានរត់ភៀសខ្លួនទៅប្រទេស ឡាវ ជិតខាងក៏ដោយ ក៏ប្រជាជនខ្មែរចំនួន ៩០,០០០ នាក់ រួមទាំងព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោពណ៌ ផង ត្រូវបាននាំទៅក្រុងអយុធ្យា។

ក្រោយសៀមទទួលបានជ័យជំនះលើរាជធានីខ្មែរនៅលង្វែកមក រាជវង្សខ្មែរត្រូវបានចាប់ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ហើយផ្លាស់ទីលំនៅទៅកាន់រាជវាំងអយុធ្យា ដែលស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលសៀមជាអចិន្ត្រៃយ៍ ហើយទុកឱ្យមានការសម្រុះសម្រួល និងប្រកួតប្រជែងគ្នាទៅវិញទៅមកក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់ចៅហ្វាយនាយ។

• ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា។
• សម័យក្រោយអង្គរ
• ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ
• សង្រ្គាមកម្ពុជា-អេស្ប៉ាញ