ព្រះពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជា
ព្រះពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជា (អង់គ្លេស: Buddhism in Cambodia) ដែលសំដៅលើសាសនា របស់ព្រះពុទ្ធ ដែលមានដើមកំណើតដំបូងនៅ ប្រទេសឥណ្ឌា ហើយសាសនាមួយនេះបានហូរចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាអំឡុង ស.វទី៥ នៃគ.សករាជ ដែលកម្ពុជាពេលនោះស្ថិតក្នុងសម័យកាល នៃអាណាចក្រនគរភ្នំ ។ ត្បិតពុទ្ធសាសនាបែងចែកជាច្រើននិកាយ និង បានចែកជាច្រើនពួកច្រើនប្រភេទយ៉ាងណាក្ដី និកាយពុទ្ធសាសនាដំបូងដែលចូលមកកម្ពុជា គឺជា ពុទ្ធសាសនា និកាយមហាយាន ហើយក្រោយមកបានប្រែលប្រួលបែកចេញជា និកាយថេរវាទថែមទៀត ។ សព្វថ្ងៃនេះ ទម្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺការគោរព ព្រះពុទ្ធអង្គជាគោល ហើយនិកាយទាំងពីរត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ជាសាសនាផ្លូវការណ៍របស់ប្រទេសផងដែរ ។
ព្រះពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជា | ||||
 | ||||
និមិត្តសញ្ញា សាសនា  | ||||
| ផ្លូវការណ៍ | ពុទ្ធសាសនា ជាសាសនារបស់រដ្ឋ | |||
| ប្រទេស | ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា | |||
| ចំនួនគោរព | 95% | |||
| ដើមកំណើត | អាណាចក្រនគរភ្នំ | |||
| ឆ្នាំមកដល់ | ស.វទី៥ | |||
| និកាយគោរពដំបូង | ពុទ្ធសាសនា មហាយាន | |||
| និកាយគោរពបច្ចុប្បន្ន |
| |||
| បាវចនា |  ទង់ពុទ្ធសាសនា | |||
| ការគោរពជាគោល | ព្រះពុទ្ធអង្គ | |||
| រជ្ជកាល | ព្រះបាទនរោត្តមសីហមុនី | |||
| ពុទ្ធមហានិកាយ | គ្រប់គ្រងព្រះសង្ឃទូទាំងប្រទេស | |||
| ធម្មយុត្តិកនិកាយ | គ្រប់គ្រងព្រះសង្ឃរាជាគណៈ | |||
ដើមកំណើតពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជា
Origins of Buddhism in Cambodia
ពុទ្ធសាសនា បានចាប់កំណើតដំបូងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាអំឡុង ស.វទី៥ ក្នុងសម័យកាល នៃអាណាចក្រនគរភ្នំ ឬ អាណាចក្រហ្វូណន ដោយកម្ពុជាពេលនោះបានទទួលរងឥទ្ធិពលនៃអរិយធម៌មកពី ប្រទេសឥណ្ឌា តាមរយៈក្រុមឈ្មួញសំពៅ មុនការមកដល់របស់ពុទ្ធសាសនា ប្រទេសកម្ពុជា ពីបុរាណកាល មានសាសនារបស់ខ្លួនរួចជាស្រេចទៅហើយ គឺសាសនាអ្នកតា ឬ សាសនាវិចល (Animisium) ដែលមានជំនឿទៅលើដួងព្រលឹង ដួងវិញាណ និង ធម្មជាតិ ដែលតាងជាព្រះ ។ នៅដើមស.វទី៦ ក្នុងឆ្នាំ ៥១៤ នៃគ.សករាជ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទកៅឌិណ្ឌន្យវរ្ម័ន សិលាចារឹកនៅ វ៉ូកាញ់ បានពិពណ៌នាថា មានការបញ្ជូនព្រះសង្ឃខ្មែរ និង ព្រះសង្ឃជាតិឥណ្ឌាទៅកាន់ប្រទេសចិនដើម្បីយកឯកសារ និងពុទ្ធរូបទៅថ្វាយដល់ស្ដេចក្រុងចិន ហើយព្រមទាំងបានជួយបកប្រែគម្ពីររពីសំស្ក្រឹតទៅភាសាចិនទៀតផង ព្រះសង្ឃនោះ មាននាមថា "សង្ឃបាល" បានគង់នៅ ស្រុកចិនអស់រយៈពេល ១៦ឆ្នាំព្រមទាំងបានទទួលងារជាព្រះរាជគ្រូរបស់ចិនទៀតផង នេះក៏ព្រោះតែចំណេះដឹងផ្នែកសាសនារបស់ព្រះអង្គ ។ សាសនាព្រហ្មញ្ញក្ដី និង ពុទ្ធសាសនាក្ដី ដែលមកប្រតិស្ឋាននៅលើដែនដីកម្ពុជា ហើយក៏បានក្លាយជាអរិយធម៌សម្រាប់ប្រទេស ដែលប្រជាជនកម្ពុជាបានរក្សាមរតកប្រពៃណីសាសនា និងប្រតិបត្តិកិច្ចទំនៀមទម្លាប់សាសនាទាំងអស់នេះពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។
មហានិកាយនៅកម្ពុជា
Mahanikaya in Cambodia
ដើមកំណើតនៃពុទ្ធសាសនាមហាយាន ដែលមានភស្តុតាងនៅលើសិលាចារិកដំបូងៗ ដែលបានរៀបរាប់ អំពីការស្ថាបនាគោលលទ្ធិ របស់ពុទ្ធសាសនា និកាយមហាយាន និង ការពិពណ៌នាអំពីតួអង្គព្រះពុទ្ធ អមិតាភៈ (Buddha Amitabha) ត្រូវបានគេរកឃើញនៅឧបទ្វីបឥណ្ឌា នៅក្រុងមៈធុរ៉ា (Mathura) រដ្ឋឧត្តរប្រទេស នៃប្រទេសឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន ដែលបានចាប់ផ្តើមតាំងពីឆ្នាំ ១៨០ នៃគ.សករាជ ។ នៅឯសារមន្ទីរក្រុងមៈធុរ៉ា (Mathura Museum) សំណល់នៃបំណែករូបសំណាកព្រះពុទ្ធ មានសិលាចារិកអក្សរ ព្រហ្មី (Brahmi) ដែលសរសេរថា ៖ "បានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ២៨ នៃការគ្រងរាជ្យរបស់ស្តេច "ហ៊ុវិស្កា" (Huvishka) ដើម្បីបូជាដល់ព្រះពុទ្ធអមិតាភៈ ។
ពាក្យថា មហាយាន បានចាប់កំណើតឡើងនៅក្រោយទំនាស់រវាងក្រុមភិក្ខុជាសាវ័ករបស់ព្រះពុទ្ធ ដែលមានការបកស្រាយ ជជែកវែកញែកខុសគ្នា ទៅលើធម្មវិន័យរបស់ព្រះពុទ្ធសមណៈគោតម ដោយចោទសួរថា តើអ្វីគឺជាពុទ្ធវចនៈពិត ? អ្វីមិនមែនជាពុទ្ធវចនៈពិត ? អ្វីជាវិន័យ ឬ បញ្ញត្តិពិត ? អ្វីមិនមែនជាវិន័យ ឬ បញ្ញត្តិពិត ? ពុទ្ធសាសនិកជននៃពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយានក៏បានអះអាងដែរថា ទស្សន:វិជ្ជានៃពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន គឺជាសេចក្តីបង្រៀនពិត ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានសំដែងទុក ។ ពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន (Mahāyāna Buddhism) ប្រើប្រាស់សេចក្តីបង្រៀនជាមូលដ្ឋាន (Basic teachings) របស់ព្រះពុទ្ធសមណគោតម ដែលត្រូវបានកត់ត្រាទុកតាំងពីសម័យដើម ធ្វើជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃសេចក្តីបង្រៀនរបស់ពួកគេ ដូចជាសេចក្តីបង្រៀនអំពី ទ្រឹស្តីកម្មផល (Kamma) និង ការត្រឡប់មកចាប់កំណើតវិញ (Rebirth), ចតុរារិយសច្ចៈ (Four Noble Truths), មជ្ឈិមបដិបទា (Middle Way) និង អដ្ឋង្គិកមគ្គ (Eightfold Path) ។ ទោះបីសេចក្តីបង្រៀនជាមូលដ្ឋានរបស់ព្រះពុទ្ធសមណគោតម ត្រូវបានរក្សាទុកនៅក្នុងគម្ពីរជាភាសាបាលី និង ផ្សព្វផ្សាយបន្តដោយមនុស្សកាន់តាមនិកាយថេរវាទក៏ដោយ ក៏ពុទ្ធសាសនិកជននៃនិកាយមហាយាន បានកែប្រែសេចក្តីបង្រៀនទាំងនោះជាច្រើនអន្លើ ដែលគេស្គាល់ថា "អាគម" (Agama) (អានថា៖ អាគុំ ប្រែថា គម្ពីរ ឬ សេចក្តីបង្រៀន) ដែលមានសេចក្តីបង្រៀនមួយចំនួនធំជាន់គ្នា ជាមួយនឹងសេចក្តីបង្រៀននៅក្នុងគម្ពីរភាសាបាលី ។ គម្ពីរអាគម ដែលត្រូវបានបកប្រែជាភាសាចិន និងមានសេសសល់ដល់បច្ចុប្បន្ននេះ គឺជាគម្ពីរដែលពុទ្ធសាសនិកនិកាយមហាយានពីរក្រុមយកទៅសិក្សា ចំណែកឯគម្ពីរអាគមមួយចំនួនធំ មិនធ្លាប់ត្រូវបានបកប្រែទៅជាភាសាទីបីទេ ។ ក្រៅពីទទួលយកគម្ពីរជាច្រើនរបស់ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ធ្វើជាគម្ពីរសម្រាប់សិក្សាប្រចាំនិកាយរបស់ខ្លួន ពុទ្ធសាសនិកជននៃពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន ក៏រក្សាទុកកម្រងសូត្រ នៃគម្ពីរជាច្រើនទៀតដែរ ដែលពុទ្ធសាសនិកជននៃពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ មិនធ្លាប់ជួបប្រទះ ឬ មិនទទួលស្គាល់ ។ នៅក្នុងពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន គម្ពីរសូត្រ (Sutra) នៃមហាយាន ដើរតួសំខាន់ជាងគម្ពីរអាគម ។
ការបែងចែកលទ្ធិមហាយាន
Division of Mahayana
ពុទ្ធសាសនា បានបែកចែកជា ៧និកាយ ឬ ៧យាន ១.មហាយាន (Mahayana), ២.ហិនយាន (Hinayana), ៣.វជ្រៈយាន (Vajrayana), ៤.ថេរវាទ (Theravada), ៥.ឯកយាន (Ekayana), ៦.មន្ត្រយាន (Mantrayana) ៧.ណាវ៉ាយាន (Navayana) ។ ពុទ្ធសាសនិកជននៃពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន បានបែងចែកការគោរពប្រតិបត្តិពុទ្ធសាសនាមហាយានជា ១៦លទ្ធិ តាមទស្សនៈវិជ្ជាដែលព្រះពិក្ខុសង្ឃទាំងនោះបានចងក្រងដូចជា៖
| លេខរៀង | លទ្ធិមហាយាន | ប្រទេសប្រតិបត្តិ |
|---|---|---|
| 1 | លទ្ធិឈេន (Chán) | ប្រទេសចិន |
| 2 | លទ្ធិធានថៃចុង (Tiantai zong) | ប្រទេសចិន |
| 3 | លទ្ធិហ្សេន (Zen) | ប្រទេសចិន |
| 4 | លទ្ធិផ្កាឈូក (Lotus Sūtra) | ប្រទេសចិន |
| 5 | លទ្ធិនិឈិរេន (Nichiren) | ប្រទេសជប៉ុន |
| 6 | លទ្ធិសិនហ្គន (Shingon) | ប្រទេសជប៉ុន |
| 7 | លទ្ធិថេនដាយ (Tendai) | ប្រទេសជប៉ុន |
| 8 | លទ្ធិឡាម៉ា (Lamaism) | តំបន់ទីបេ ប្រទេសចិន |
| 9 | លទ្ធិស៊ន (Seon) | ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង |
| 10 | លទ្ធិថាម៉ាង (Tamang) | ប្រទេសនាប៉ាល់ |
| 11 | លទ្ធិឡេបចា (Lepcha) | ប្រទេសនាប៉ាល់ |
| 12 | លទ្ធិម៉ាហ្គារ (Magar) | តំបន់ហិមាល័យ ប្រទេសនាប៉ាល់ |
| 13 | លទ្ធិដែនដីបរិសុទ្ធ (Pure Land) | ប្រទេសវៀតណាម |
| 14 | លទ្ធិគូរុង (Gurung) | ប្រទេសប៊ូតាន |
| 15 | លទ្ធិតន្ត្រៈ (Tantras) | តំបន់ទីបេ ប្រទេសចិន |
| 16 | លទ្ធិតាវ (Taoism) | តំបន់ស្វយ័ត តៃវ៉ាន់ |
តើពុទ្ធសាសនាមហាយាន មានជាលទ្ធិនៅកម្ពុជា ដែរ ឬ ទេ ?
Does Mahayana Buddhism Has Doctrine in Cambodia ?
ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន មិនមានការបែកចែកលទ្ធិនៅកម្ពុជានោះទេ ចាប់តាំងពីមាន វត្តមានពុទ្ធសាសនាជាលើកដំបូងនា ស.វទី៥ រហូតមកដល់សម័យកាលនៃចក្រភពអង្គរ ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាននៅកម្ពុជាមិនមានកំណត់ត្រាពីការបែងចែកលទ្ធិនោះទេ ដោយកម្ពុជាគោរពនូវមាគ៌ារបស់ព្រះពុទ្ធជាគោល ដោយរាប់តាំងពីព្រះពុទ្ធទី១ រហូតដល់ ព្រះពុទ្ធទី២៥ ក្នុងចំណោមព្រះពុទ្ធ ២៨អង្គ ដោយមានន័យថា ព្រះពុទ្ធដែលបានត្រាសដឹងកន្លងមក ដូចនេះហើយរូបចម្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គជាច្រើនដែលបានបន្សល់ទុកពី សម័យអាណាចក្រនគរភ្នំ មកដល់សម័យចក្រភពអង្គរ មិនមែនជារូបព្រះពុទ្ធ សមណៈគោត្តម នោះទេ ។ ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ដែលនាំឱ្យមានការដាក់បញ្ចូលនូវការគោរព ពុទ្ធសាសនាមហយាន គឺព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី១ (Suryavarman I) ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១០០២ នៃគ.សករាជ ហើយពុទ្ធសាសនា មហាយានត្រូវបានប្រតិបត្តិក្នុងស្ថានប័នព្រះមហាក្សត្រ ចំណែកឯក្រុមបុរោហិត (ព្រាហ្មណ៍បាគូ) មានតួនាទី ជាអ្នកចាត់ចែងក្នុងការចម្លងព្រះគម្ពីរសូត្រ (Sutra) របស់ពុទ្ធសាសនា មហាយាន និង បង្កើតឱ្យមានកិច្ចបំបួសព្រះពិក្ខុសង្ឃផងដែរ ។
ព្រះសង្ឃមហាយាននៅកម្ពុជា
Mahayana monks in Cambodia
ព្រះសង្ឃមហាយាននៅកម្ពុជា មានភាពខុសប្លែកទាំងស្រុង ជាមួយនិង ព្រះសង្ឃមហាយាន នៃបណ្ដាលប្រទេសផ្សេងៗ ក៏ព្រោះតែបញ្ញត្តិមហាយាននៅកម្ពុជាមានភាពតឹងរឹងជាងបណ្ដាលប្រទេសទាំងអស់នោះ ពីព្រោះតែកម្ពុជាប្រតិបត្តិទៅតាមលំអានព្រះគម្ពីរសូត្រ (Sutra) និងមិនគោរពទៅតាមគម្ពីរផ្សេងៗដែលប្រាសចាក ពីព្រះវិន័យឡើយដោយកុំឱ្យមានការភ័នច្រឡំ ពុទ្ធមហាយាននៅកម្ពុជាបានប្រែសម្រួលឱ្យទៅជា ពុទ្ធមហានិកាយ (Mahanikaya) ការប្រតិបត្តិពុទ្ធមហានិកាយរបស់ពិក្ខុសង្ឃនៅកម្ពុជាធ្វើតាមការបញ្ញត្តិ ដែលមានចងក្រងក្នុងព្រះត្រៃបិដក ដែលមានន័យថាការសំយោគច្បាប់វិន័យសង្ឃ ដែលស្រង់យកទ្រឹស្ដីសំខាន់ៗរបស់ព្រះពុទ្ធគ្រប់អង្គយកមកបញ្ចូលជាគម្ពីរតែមួយដែលយើងហៅថា "គម្ពីរបិដក" ។ នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ព្រះសង្ឃមហាយាន នៅកម្ពុជាគឺមានចំនួនតិចតួចនៅឡើយ ក៏ព្រោះតែ និកាយថេរវាទ ដែលប្រែសម្រួលជា ធម្មយុត្តិកនិកាយ ដែលមានឥទ្ធិពលគ្របដណ្ដប់លើសង្គមសាសនាកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន មានពិក្ខុសង្ឃធ្វើការប្រតិបត្តិក្នុងចំនួនច្រើនជាង នេះក៏ព្រោះតែការប្រែលប្រួលនៃសម័យកាល ដែលមានន័យថា ពុទ្ធមហាយាន នៅកម្ពុជាត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងការគោរពរបស់ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី១ ក្នុងស.វទី១១ រហូតដល់ ការប្រកាសរំលាយ ពុទ្ធសាសនាមហាយាន ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ជ័យជេស្ឋាទី១ ដែលប្រកាសឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៥៩០ នៃគ.សករាជ ក្នុងអំឡុងស.វទី១៦ ក្រោយមកពុទ្ធសាសនាមហាយាន មិនត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់ពីសំណាក់ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ជាបន្តបន្ទាប់ទៀតនោះទេ រហូតដល់រជ្ជកាលព្រះបាទ សុីសុវត្ថិ ក្នុងអំឡុង ស.វទី២០ ទើបទ្រង់រៀបចំឱ្យមានការសិក្សាស្រាវជ្រាវចងក្រងទៅលើពុទ្ធសាសនាមហាយានឡើងវិញ ។
ការប្រតិបត្តិ
Execution
ពុទ្ធមហាយាននៅកម្ពុជា ត្រូវបានគេសម្គាល់ហៅថា "ពុទ្ធអរិយៈវាទ" ព្រះសង្ឃត្រូវបដិបត្តិតទៅតាមលំអាននៃព្រះគម្ពីរ ព្រះសង្ឃមហាយាន មិនឆាន់សាច់ឡើយ ពីព្រោះក្លិនចង្អាបនិងគ្របដណ្ដប់លើព្រះធម៌ ហើយសាធុជនទាំងឡាយនិងមិនញាំងកុសលចិត្តក្នុងការទទួលបាននូវសេចក្ដីជ្រះថ្លានោះទេ ។ ព្រះសង្ឃមហាយាន នៃពុទ្ធអរិយៈវាទ របស់ខ្មែរបុរាណ មិនត្រាច់ចរក្នុងការនិមន្តបិណ្ឌបាត្រនោះទេ ព្រះសង្ឃមហាយាន ត្រូវរៀនមន្តវិជ្ជាការផ្សេងៗក្នុងការសង្គ្រោះដល់សត្វលោក តាមការបង្ហាញរបស់ព្រះពោធិសត្វ ហើយសាធុជនជាអ្នកមានជំនឿជ្រះថ្លាដោយខ្លួនពួកគេផ្ទាល់ក្នុងការមកធ្វើតេយ្យទានចំពោះពិក្ខុសង្ឃអង្គនោះផ្ទាល់ ។ ព្រះសង្ឃមហាយាន នៃពុទ្ធអរិយៈវាទ អាចត្រាច់ចរនិមន្តបិណ្ឌបាត្រទៅបានលុះត្រាតែមានវិធីកម្មបែបសាសនាដែលត្រូវបានអញ្ចើញប៉ុនណោះ ។ ព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាមហាយាននៅកម្ពុជា ដែលកាន់ ពុទ្ធអរិយៈវាទ អាចរៀនមន្តវិជ្ជាផ្សេងៗដើម្បីផ្ដល់ជាទីពឹង ដល់សាធុជនទាំងពួង ដូចជា៖ ការរៀនសីលវិធី ក្នុងការសង្គ្រោះមនុស្ស ព្យាបាលជំងឺ ស្រោចទឹក ចារយ័ន្ត ដោះអំពើខ្មៅងងឹតផ្សេងៗ ដែលសាសនាដ៏ទៃធ្វើមន្តវិជ្ជាទាំងនេះយាយីប៉ងមកលើពួកគេ ព្រះសង្ឃមហាយានជាសាវ័កដែលមានតួនាទីជាអ្នកសង្គ្រោះ និង ជាទីពឹងសម្រាប់សាធុជនទាំងពួង ហើយក៏លោកមានតួនាទី ជាអ្នកដោះស្រាយវិវាទក្នុងសហគម និង មានតួនាទីសម្របសម្រួលរឿងទាំងឡាយណាដែលសាធុជនមិនចុះសម្រុងនិងគ្នា ហើយមកសុំឱ្យព្រះសង្ឃជួយ ទើបវត្តអារាមមាននៅស្គរ ឬ ឃ្មោះ សម្រាប់សាធុជនទាំងពួង ទូងស្គរ ឬ គោះឃ្មោះសុំឱ្យព្រះសង្ឃជួយ ។ ព្រះសង្ឃមហាយាននៅកម្ពុជា តែងតែអប់រំសាធុជនទាំងពួងដោយការគិតល្អ ធ្វើល្អ និង ជាអ្នកដឹកនាំពុទ្ធបរិស័ថឱ្យមកធ្វើកិច្ចពិធីសាសនាផង និង ធ្វើកិច្ចពិធីដែលទាក់ទងនិងទំនៀមទម្លាប់ដូនតាផង ។
ការបន់ស្រន់ ក្នុងពុទ្ធសាសនា
Prayers in Buddhism
មើលផងដែរ
See also
ឯកសារយោង
This article uses material from the Wikipedia ភាសាខ្មែរ article ព្រះពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជា, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ខ្លឹមសារអត្ថបទប្រើប្រាស់បានក្រោមអាជ្ញាបណ្ឌCC BY-SA 4.0 លើកលែងតែមានបញ្ជាក់ផ្សេងពីនោះ។ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ភាសាខ្មែរ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.