បូលីវី

រដ្ឋ​បូលីវី​ជា​រដ្ឋ​ឯក​ភាព​តាម​ធម្មនុញ្ញ ដោយ​បែងចែក​ជា​ប្រាំបួន​នាយកដ្ឋាន។ ភូមិសាស្ត្ររបស់វាប្រែប្រួលពីកំពូលភ្នំអាន់ដេសនៅភាគខាងលិច រហូតដល់តំបន់ទំនាបខាងកើត ដែលស្ថិតនៅក្នុងអាងអាម៉ាហ្សូន។ មួយភាគបីនៃប្រទេសស្ថិតនៅក្នុងជួរភ្នំអាន់ដៀន។ ជាមួយនឹងផ្ទៃដី ១ ០៩៨ ៥៨១ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (៤២៤ ១៦៤ ម៉ាយ) នៃផ្ទៃដីបូលីវីគឺជាប្រទេសធំជាងគេទី៥ នៅអាមេរិកខាងត្បូង បន្ទាប់ពីប្រេស៊ីល អាហ្សង់ទីន ប៉េរូ និង កូឡុំប៊ី (និងទន្ទឹមនឹងប៉ារ៉ាហ្គាយ ដែលជាប្រទេសមួយក្នុងចំនោមប្រទេសគ្មានផ្លូវគោកជាប់នឹងសមុទ្រតែពីរនៅអាមេរិក) ដែលជាប្រទេសធំជាងគេទី២៧ នៅលើពិភពលោក។ នៅលើពិភពលោក ជាប្រទេសគ្មានដីជាប់សមុទ្រដ៏ធំបំផុតនៅអឌ្ឍគោលខាងត្បូង និងជាប្រទេសគ្មានជាប់សមុទ្រធំជាងគេទីប្រាំពីររបស់ពិភពលោក បន្ទាប់ពីប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន ម៉ុងហ្គោលី ឆាដ នីហ្សេ ម៉ាលី និងអេត្យូពី។

ចំនួនប្រជាជនរបស់ប្រទេសដែលប៉ាន់ស្មានថាមានចំនួន១២លាននាក់ គឺជាជនជាតិចម្រុះរួមទាំងជនជាតិអាមេរិកាំង មេស្ទីហ្សូស អឺរ៉ុប អាស៊ី និងអាហ្វ្រិក។ ភាសាអេស្បាញគឺជាភាសាផ្លូវការ និងលេចធ្លោ ទោះបីជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន៣៦ ភាសាក៏មានស្ថានភាពផ្លូវការដែរ ដែលភាសាដែលនិយាយជាទូទៅបំផុតគឺភាសាខ្វារ៉ានី,អៃម៉ារ៉ា និង កេ្វឈូ។

មុនពេលអាណានិគមរបស់អេស្ប៉ាញ តំបន់អាន់ដៀន នៃបូលីវីគឺជាផ្នែកមួយនៃអាណាចក្រអ៊ិនកា ខណៈដែលតំបន់ទំនាបភាគខាងជើង និងខាងកើតត្រូវបានរស់នៅដោយកុលសម្ព័ន្ធឯករាជ្យ។ អ្នក​សញ្ជ័យ​អេស្ប៉ាញ ដែល​មក​ពី គូស្កូ និង អាសាន់ស៊ីរ៉ន បាន​គ្រប់គ្រង​តំបន់​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី១៦។ ក្នុងអំឡុងពេលអាណានិគមអេស្ប៉ាញ បូលីវីត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយ រៀល អូដៀនស៊ី នៃឆាកាស ។ អេស្បាញបានសាងសង់អាណាចក្ររបស់ខ្លួនមួយផ្នែកធំលើប្រាក់ដែលស្រង់ចេញពីអណ្តូងរ៉ែរបស់បូលីវី។ បន្ទាប់ពីការអំពាវនាវជាលើកដំបូងដើម្បីឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៨០៩ សង្រ្គាម១៦ឆ្នាំបានធ្វើឡើងមុនពេលការបង្កើតសាធារណរដ្ឋដែលដាក់ឈ្មោះថា ស៊ីម៉ន បូលីវ៉ា។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃសតវត្សទី១៩ និងដើមសតវត្សទី២០ បូលីវីបានបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងលើទឹកដីគ្រឿងបរិក្ខារជាច្រើនទៅប្រទេសជិតខាង រួមទាំងការរឹបអូសយកឆ្នេរសមុទ្ររបស់ខ្លួនដោយប្រទេសឈីលីក្នុងឆ្នាំ១៨៧៩។ បូលីវីនៅតែមានស្ថិរភាពនយោបាយរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧១ នៅពេលដែល ហ៊ូហ្គោ បាន់ហ្សឺ បានដឹកនាំរដ្ឋប្រហារដែលគាំទ្រដោយស៊ីអាយអេ ។ អ៊ីតាត ដែលជំនួសរដ្ឋាភិបាលសង្គមនិយមរបស់ ជូអាន ចូសេត័្ររេ៉ស ជាមួយនឹងរបបផ្តាច់ការយោធា ដែលដឹកនាំដោយបាន់ហ្សឺ។ របបរបស់លោកបាន់ហ្សឺ បានបង្រ្កាបលើក្រុមឆ្វេងនិយម និង ក្រុមប្រឆាំងសង្គមនិយម និងទម្រង់នៃការប្រឆាំងផ្សេងទៀត ដែលបណ្តាលឱ្យមានការធ្វើទារុណកម្ម និងការស្លាប់របស់ពលរដ្ឋបូលីវីមួយចំនួន។ បាន់ហ្សឺ ត្រូវបានបណ្តេញចេញនៅឆ្នាំ១៩៧៨ ហើយក្រោយមកបានវិលត្រលប់មកវិញជាប្រធានាធិបតីជាប់ឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៃប្រទេសបូលីវីពីឆ្នាំ១៩៩៧ ដល់ឆ្នាំ២០០១។ ក្រោមអាណត្តិប្រធានាធិបតីឆ្នាំ២០០៦-២០១៩ របស់ អ៊ីវ៉ូ ម៉ូរ៉ាឡេស ប្រទេសនេះមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ច និងស្ថិរភាពនយោបាយគួរឱ្យកត់សម្គាល់។