បរមរាជាទី៣: (គ.ស ១៥៩៦-១៥៩៩)

Cambodia in the Reign of Borom Reachea III

អង្គពញ្ញាតន់ ដែលត្រូវជាបុត្រាទី២ នៃ ព្រះសត្ថា និង ត្រូវជាព្រះអនុជ ប្អូនរបស់ ជ័យជេស្ឋាទី១ បានយាងពីក្រុងវៀងច័ន្ទន៍ មកសោយរាជនៅកម្ពុជាវិញក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៦ នៃគ.សករាជ ដោយទទួលបានការជ្រោមជ្រែងពីលោក បេឡូសូ (Beloso) និង លោកប្លាសរីស (Blas Ruiz) ទ្រង់បានតែងតាំង លោកបេឡូសូ ជាចៅហ្វាយស្រុក "បាភ្នំ" (បច្ចុប្បន្ន: ខេត្តព្រៃវែង) ហើយលោក ប្លាសរីស ជាចៅហ្វាយស្រុក "ទ្រាំង" (បច្ចុប្បន្ន: ខេត្តតាកែវ) លោកទាំងពីរជាអ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកដោះដូរពាណិជ្ជកម្មរវាងក្រុមឈ្មួញដែលមកពីប្រទេសផ្សេងៗដែលមករកសុីក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ។ គ.សករាជ ១៥៩៨ ពួកចាមបានប្រមូលផ្ដុំគ្នាបង្កើតបានការបះបោរមួយយ៉ាងធំនៅបាក់ណាម ដែលដឹកនាំដោយ មេដឹកនាំចាមពីររូប ម្នាក់ឈ្មោះ "ប៉ោរ៉ាក់" និងម្នាក់ទៀត ឈ្មោះ "ឡាក់ស្មើណា" លោកបេឡូសូ ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏លើកទ័ពទៅបង្ក្រាប តែមិនបានលទ្ធផលនោះទេ ព្រោះពួកបះបោរចាមទាំងនោះមានក្រុមចំនួន ៤ផ្សេងទៀត វាយធ្វើការឡោមព័ទ្ធកងកម្លាំងរបស់លោកបេឡូសូ នៅទីបំផុតលោក បេឡូសូ (Beloso) ត្រូវបានក្រុមបះបោរចាមធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះ ។ ក្រោយពីធ្វើឃាតលោកចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំបានហើយ ក្រុមបះបារចាមទាំងនោះ បានចូលទៅវាយប្រហារ ចៅហ្វាយ ស្រុករោងដំរី និង ក្រុងព្រៃនគរ យកមកគ្រប់គ្រងថែមទៀត ដំណឹងនៃការបះបោររបស់ពួកចាម បានដឹងដល់ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ព្រះបរមរាជា បានបញ្ជារឱ្យពលសេនាលើកកងទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបក្រុមបះបោរចាមទាំងនោះ ហើយ ទទួលបានជោគជ័យផងដែរ ដោយចាប់បានមេដឹកនាំចាមទាំងពីរនាក់នេះ និង បានបញ្ជូនក្រុមបះបោរចាមទាំងនេះ មកក្រុងស្រីសន្ធរ ដើម្បីសម្រេចទោសវិនិច្ឆ័យ ។ មេដឹកនាំចាមទាំងពីររូប ពេលបានចូលគាល់ព្រះបរមរាជា ក៏និយាយបន្ទាបកាយ ដោយសុខចិត្តចុះចូលនិង ព្រះបរមរាជា ដើម្បីជាការគាប់បំរើ ដោយព្រទ័យទន់ជ្រាយ របស់ព្រះបរមរាជា បានយល់ព្រមតាមសំណើររបស់មេដឹកនាំចាមទាំងពីរ មេដឹកនាំចាមទាំងពីក៏ស្នើសុំរៀបចំការសម្ដែងល្ខោនប្រពៃណីរបស់ពួកចាម នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង អំឡុងពេលដែលពួកចាមសម្ដែងល្ខោន ឱ្យក្រុមមន្ត្រី ព្រះមហាក្សត្រ និងកងរាជវាំងបានទស្សនា សប្បាយអ៊ូអរកងរំពង ពួកចាមក៏យកគ្រឿងអវុធរបស់ខ្លួនដែលបានលាក់ក្នុងរោងល្ខោនចេញមកវាយឆ្មក់ ធ្វើឃាតព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា បាននាពេលនោះ ស្នូលកាំភ្លើងបន្លឺឡើង ក្រុមកងការពាររាជវាំងដឹងថាព្រះមហាក្សត្រមានគេចូលធ្វើឃាត ក៏សម្រុកចូលទៅកាប់ចាក់សម្លាប់ពួកចាម បូករួមទាំងមេដឹកនាំចាមទាំងពីរនាក់នោះផងដែរ ។ ដូចនេះ អង្គពញ្ញាតន់ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជថា បរមរាជាទី៣ បានយាងសោយទីវង្គត់ដោយការលបធ្វើឃាតរបស់ពួកចាមបះបោរ ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៩ នៃគ.សករាជ ហើយអង្គពញ្ញាអន ដែលត្រូវជារាជបុត្រពៅ របស់ ព្រះបរមរាជាទី២ និង ត្រូវជាព្រះអនុជពៅ (ប្អូនពៅ) របស់ ស្រីសុរិយោពណ៌ និង ត្រូវជាសម្ដេចមារ (ពូ) នៃអង្គពញ្ញាតន់ បានឡើងសោយរាជបន្តពីទ្រង់ផងដែរ ដែលមានព្រះនាមថា បរមរាមាទី៣ ។​

នេះជាអត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រពិតកម្ពុជា ដែលបានរកឃើញសំណៅឯកសារ ដែលសរសេរដោយប្រវត្តិវិទូរជនជាតិហូឡង់ក្នុងឆ្នាំ (1871) អត្ថបទទាំងមូលសរសេរជាភាសាហូឡង់ផងដែរ ក្រុមបុរាណាចារ្យ បានធ្វើការផ្ទៀងផ្ទាត់និង ឯកសារ មហាបុរសខ្មែរ ឆ្នាំ (1969) ដែលផ្ដិតយកតែឆ្នាំ ដែលមានភាពពាក់ព័ន្ធទៅនិង ព្រឹត្តិការណ៍ពិតប៉ុនណោះ រាល់ខ្លឹមសារដែលទាក់ទងនិងរឿងភាគនិទាន ដែលគេសរសេរច្របល់ក្នុង ឯកសារ មហាបុរសខ្មែរ មិនត្រូវបានយកមកសរសេរនោះទេ ។

• រាជានិយមកម្ពុជា