अङ्क गणित

मनुष्य आरम्भ कालदेखि नै सामाजिक प्राणीको रूपमा रहि आएकोले र आफ्नो प्रारम्भिक कालमा कबीला बनाएर बस्दै आएको हो। जब कबीलाका सद्स्यहरूमा वृद्धि हुँदा उनीहरूको गन्ती गर्न अङ्कहरूको आवश्यकत पर्‍यो। अङ्क बनाउन मनुष्यका औंलाहरूलाई आधार बनाइयो। अङ्कहरूको इतिहासको विषयमा धेरै नै कम जानकारी प्राप्त छ। भनिन्छ कि कि ईसा पूर्व १८५०मा बेबीलोनका निवासी गणितको प्रारम्भिक प्रक्रियाहरूसित राम्रोसित परिचित थिए। भारतमा अङ्कगणितको ज्ञान अत्यन्त प्राचीनकालदेखि नै रही आएको हो तथा वेदहरूमा गणितीय प्रक्रियाहरू उल्लेख छ। शून्य पनि भारतको नै देन हो।

शून्यदेखि लिएर बनेका नौसम्मलाई बुझाउने चिह्न(सङ्केत)लाई अङ्क भनिन्छ। अङ्क नै गणितको मूल हो। दैनिक जीवनका अधिकांश कार्यहरूमा अङ्कहरूको प्रयोग हुन्छ।

एकभन्दा अधिक अङ्कहरूलाई एउटाको छेउमा अर्को राख्दा सङ्ख्या बन्छ। अङ्क केवल दसवटा हुछन् तर सङ्ख्याहरू अनन्त बन्छ।

अङ्कगणितका मुख्य चार मूल प्रक्रियाहरू हुन्छन्

• जोड (योग) चिह्न (+)
• घटाउ (ऋण) चिह्न (-)
• गुणा चिह्न (×)
• भाग चिह्न (÷)

जोड

जब कुनै सङ्ख्या या अङ्कमा एक वा एकभन्दा बडि सङ्ख्या वा अङ्कलाई मिलाईन्छ भने त्यसलाई जोड (योग) (Addition) भनिन्छ। जोडलाई + चिह्नले प्रदर्शित गरिन्छ।

उदाहरणः
१४ + ६ = २०

घटाउ

जोडने प्रक्रियाको विरुद्ध प्रक्रियालाई घटाउ वा घटाउने (Subtraction) भनिन्छ। जब कुनै सङ्ख्या या अङ्कबाट एक वा एकभन्दा बडि सङ्ख्या वा अङ्कलाई घटाइन्छ भने त्यसलाई घटाउ (ऋण) भनिन्छ। घटाउने - चिह्नले प्रदर्शित गरिन्छ।

उदाहरणः
१४ - ६ = ८

गुणा

जब कुनै सङ्ख्या या अङ्कमा एक वा एकभन्दा बडि सङ्ख्या वा अङ्कलाई एक अथवा धेरै पल्ट जोडिन्छ त्यसलाई गुणा (Multiplication) भनिन्छ। गुणालाई x चिह्नले प्रदर्शित गरिन्छ।

उदाहरणः
२ x ४ = ८

भाग

गुणा गर्ने प्रक्रियाको विरुद्ध प्रक्रियालाई भाग (Division) भनिन्छ। जब कुनै सङ्ख्या या अङ्कबाट एक वा एकभन्दा बडि सङ्ख्या वा अङ्कलाई एक अथवा धेरै पल्ट घटाइन्छ त्यसलाई भाग भनिन्छ। भागलाई ÷ चिह्नले प्रदर्शित गरिन्छ।

उदाहरणः
४ / २ = २

• बीजगणित
• ज्यामिति
• त्रिकोणमिति
• कैलकुलस

 

विकिमिडिया कमन्समा अङ्क गणित सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।