Қазақ Батырлар Тізімі

Шежіре деректеріне қарағанда, Қара Қыпшақ Қобыланды Жошы ханның Шайбан деген баласының тұқымы Әбілхайыр ханның тұсында (XV ғасыр) өмір сүрген, ханның белгілі қолбасшыларының бірі болған адам.

Қазақ батырлары
Суреті Есімі Өмір сүрген кезеңі Қосымша мәлімет
Қазақ Батырлар Тізімі Қанжығалы Бөгенбай 1680 - 1778 жылдар Ол әрі шешен, әрі батыр, қолбасшы және қазақ халқын жоңғар басқыншыларынан азат ету жолындағы азаттық күресті аса көрнекті ұйымдастырушы. 1710 жылы жоңғар шапқыншылығына қалай төтеп беру мәселелерін талқылаған Қарақұм маңында жиын болды. Сондай-ақ, қытай мен қазақ елдерінің бейбіт қарым-қатынасын орнатуына зор үлес қоса білген.
Қобыланды Тоқтарбайұлы 15 ғасыр аты аңызға айналған халық батыры. Шыққан тегі – Қыпшақ, оның ішінде Қара Қыпшақ. Халық жадында сақталған әңгімелерде, халық шежірелерінде оны көбіне «Қара Қыпшақ Қобыланды» деп атайды.

Қазақ хандығының бөлінуіне де осы Қобыланды батыр себеп болған деседі. Бұл жөнінде Шәкәрім шежіресінде: «Біздің осындағы арғындардың атасы Дайырқожа Әбілхайыр ханның сүйікті қазысы екен. Билікті әділ айтқандықтан Ақжол би атаныпты. Және Қара Қыпшақ Қобыланды да ханның сүйікті адамы екен. Екеуі іштей жауласып жүргенде, бір күні Қобыланды Дайырқожаны далада өлтіріп кетіпті. Мұны әз-Жәнібек хан біліп, Қобыландыны шариғат бойынша қысас қылып өлтіруге сұрапты. Әбілхайыр берейін десе, көп қыпшақ бұзылатын болған соң, бере алмай, үш кісінің құнын ал деген соң, бұған Жәнібек өкпелеп, бөлініп кетеді» деген дерек беріледі. Бұл оқиғаның тарихи шындық екенін Дайырқожаның әкесі Қотан жыраудың өлген баласының денесін айналып, қайғырып, қан жұтып жүріп айтқан:

    "Қара Қыпшақ Қобыландыда нең бар еді, құлыным?
    Сексен асып таянғанда тоқсанға,
    Тұра алмастай үзілді ме, жұлыным, —”

деп басталатын толғауы да дәлелдей түседі. Қобыланды батыр жайында екінші бір дерек көзі — қазақ халқының қаһармандық жырларының бірі — "Қобыланды батыр" жыры. Бұл мазмұны жағынан да, басқа батырлық жырларға қарағанда шоқтығы биік тұрған халықтық шығарма, ерлік эпопеясы. Бұл жырдың оқиғаларына қарағанда, Қобыландының ерлік жолы қазақ елінің сол кездегі сыртқы жауы — қызылбастар (парсылар) мен олардың шапқыншылық жасаған ханы Қазанға қарсы күресінен басталады. Оның бұдан кейінгі шайқасқан батырларының атына қарап, олардың атақты Едіге батырдың тұқымдары екенін аңғаруға болады. Қобыланды батырдың Орақ батырмен дос болып, Алшағырмен жауығуы — Қазақ хандығының өзара іштей екіге бөлінген Ноғай ордасының бірін қолдап, екіншісімен соғысып жатқан тарихи кезеңін алға тартады. Мұның бәрі Қара Қыпшақ Қобыланды батырдың аңыздық негізде қиялдан туған кейіпкер емес, өмірде болған, ерлік істерімен еліне танылып, құрметіне бөленген хас батырларының бірі болғанын дәлелдейді. Және де қазақ халқының қалыптасуына үлкен үлесін қосты.

Ағынтай батыр (туған жылы белгісіз — 1672) Аңыздарда Ағынтай батырдың орасан зор қара күш иесі екендігі де айтылады. Жұдырығы тигенді сау қалдырмаған. Сондықтан да халық жұдырығы қатты адамды “Ағынтай жұдырық” атап кеткен. Дүниеден өткеннен соң Ағынтайды Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданында Құлшынбай төбесіне, досы шапырашты Қарасай батырдың бейітінің қасына жерлеген. Арғын тайпасының Қуандық бөлімінің Темеш руынан.

Күші үшін ол лақап ат Ағынтай жұдырығы алды. 1643 жылы Орбұлақ шайқасында қатысқан.

Қалақ батыр 17 ғасыр Жауынгер қалмақтар ежелден қазақтарды өздерінің жаулары деп санаған. Олар ерте көктемде қазақтарға шабуыл жасауды әдетке айналдырған, олар әлі жайлауға шықпаған, бірікпеген. Бұл туралы білген Жәңгір хан алғашқы еруімен қалақ батыр бастаған тоғыз жигитті жау еліне барлауға жібереді. Бірнеше күн жолда болғаннан кейін, жауынгерлер айсыз түнде қалмақтар лагеріне жетеді-олар жау қолбасшыларының бірін (мыңбасы) ұрлап кетеді. Қазіргі тілмен айтқанда, олар "тілді"алады. Ханның жеңіл қолымен жасалған бұл операциядан кейін топ "Калактың Темір тоғызы"деп аталады.

Тұтқыннан жаудың дизайнын, оның жүру жолын білген хан Жәңгір және оның серіктері оны туған жеріне жақындағанда қарсы алып, көшпенділер үшін ерекше сраж тактикасын қолдануға шешім қабылдады.

Осылай болды: 1643 жылдың көктемінде жоңғар хунтайшы Ердени Батур үлкен әскермен Қазақ жерлеріне жорыққа шықты. Жәңгір хан жауынгерлерімен бірге Жоңғар Алатауының Орбұлақ өзенінің шатқалын терең қазып, қазақтардың негізгі күштері келгенге дейін буктурмада күтті. Жауынгерлердің жартысы жолда үйінді ұйымдастырды, ал қалғандары жартастарға тарады, осылайша жоңғарларға буктурма дайындады. Шатқалға ешнәрсе білмеген жоңғарлар кірген кезде, олар алдымен таспен лақтырылды, содан кейін пайда болған дүрбелеңді пайдаланып, оларды артқы жағынан мылтықпен ұрды. Бұл шайқаста қазақтар алғаш рет атыс қаруын (мылтық) қолданды. Мұндай оқиғаларды күткен жоңғарлар қарсылық көрсете алмады. Осы шайқас барысында жоңғарлар 10 мыңға жуық жауынгерінен айырылып, Самарқандтан келген Жалантос-батыр әскерлерінің шабуылымен 20 мың адамдық күшпен шегінуге мәжбүр болды.

Қазақ Батырлар Тізімі Қабанбай батыр 1692 - 1770 жылдар Жоңғар шапқыншылығына қарсы күресте аянбай шайқасып, ерен ерлік көрсете білген қазақтың атақты қолбасшы батыры, хан батыры атағын алған жалғыз батыр, "Қазақта Қабанбайдан асқан батыр жоқ, Төле биден асқан би жоқ", - деген екен Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. Қабанбай батыр жоңғарлармен болған шайқастарда 1724 жылы Түркістанды қорғауға, 1725 жылы Алакөл, 1729-1730 жылдары Аңырақай, Бұланты түбіндегі ұрыстарда қазақ жасақтарын басқарған. Осындай ірі шайқастарда Қабанбай өзін тамаша тапқыр, асқан айлакер ретінде көрсете жүріп, қазақ жасақтарын ұрысқа бастап, жеңіске жетеді. Осыған орай, Абылай хан Қабанбай батырды елден ерекше «Дарабоз» деп ардақ тұтқан.
Қазақ Батырлар Тізімі Наурызбай батыр 1706 - 1781 жылдар Жоңғарларға қарсы күресті ұйымдастырушы ұлы қолбасшы. Аңырақай шайқасына қатысып, жиырма үш жасында белгілі қалмақ батырлары Шамал хан мен Қаскелеңді жекпе-жекте жеңіп, батыр атанған.
Қазақ Батырлар Тізімі Райымбек батыр 1705 - 1785 жылдар Жоңғар шапқыншылығына қарсы күресте отыз жылдан астам уақыт қанды қырғын арасында жаумен жағаласып, ел қорғаған тарихи тұлғалардың бірі. Райымбек батыр Торайғыр мен Сөгеті тауының аралығындағы Көкпекті жазығында болған «Ойрантөбе» шайқасында асқан ерліктің үлгісін көрсете білген. Райымбек батырдың бұдан кейінгі үлкен жорығы Орта Жүз еліне көмекке баруы еді. Осы жорық барысында оның қолы жоңғарлардан Сарытау және Үйгентасты азат етуге атсалысып, Іле өзенін бойлаған күйі Қорғаспен бері қайтады.
Қарасай батыр 1589 - 1671 Кейбір деректерге қарағанда, ол жыл бойы ат үстінен түспей, екі жүздей ұрыстарға қатысып, қырық тоғыз ірі шайқастарды басқарған және он тоғыз рет жекпе-жек шайқаста жеңіске жеткен қолбасшы. Іле Алатауының маңындағы бір шайқаста «Қарасай» деп ұрандаған қазақ жасақтары жауды ойсырата жеңді. Суықтөбе шоқысына Қарасай елінің туы – бөрілі байрақ тігіледі. Бұл жеңістен соң Қарасай бүкіл шапырашты елінің ұранына айналды.
Ақпан батыр Келімбердіұлы 1531-1605 Қазақ хандығын елу жылға жуық билеген Қасым хан ұлы Хақ Назардың әскері сапында талай жорықтарды бастан кешкен. Келімбердіұлы Ақпан батыр, Есімхан билеген дәуірде 1531-1605 жылдарда өмір сүрген. Ақпан батыр туралы, ақындар мен жыраулар Абыл, Нұрым, Ақтаннан жалғаса келе Қашаған Күржіманұлы атамыздың «Атамекен» жырында, Адайнемересі Ақпан батыр 1600-ші жылдары, Хиуа ханы Хажымның басқа да салықтарына қоса «Қыз салығына» келіспей билігіндегі Елді құтқару үшін және батыстағы төрт аймағымызды Еділ қалмағынан босату үшін, Харезмнің ойынан 500 үй Алшын Кеншін ұрпақтарын бастап Маңғыстау түбегіне келгендігі айтылған.

Ақпан батырдың бастамасымен Еділ Жайық арасын, Қобда, Ырғыз жерлерін қалмақтардан азат етіп, елді қоныстандырған. Осы ауыр шайқастарда жаудың улы жебесінен жараланып, шамамен 1605-жылдары, Қобда мен Ырғыз арасында Ор өзенінің бойында шаһид өткен.

Tags:

АрғынЖошы ханҚазақ хандығы

🔥 Trending searches on Wiki Қазақша:

МитозДәруменТромбоцитМәдениет туралы түсінікЕсекжемӘл-Кәфирун сүресіҚарлұқ қағанатыЕтістікЯсин сүресіАқпарат технологиясыЖоңғар шапқыншылығыАс қорыту жүйесіӨсімдіктерСырым Датұлы бастаған қазақтардың ұлт-азаттық қозғалысыСауд АрабиясыБиотехнологияМұстафа Кемал АтатүрікФилософияҚосмекенділерОрталық ҚазақстанСаяси жүйеАдамаралық қарым-қатынасҚылмыстық құқықШыңғыс ханАбайдың қара сөздеріКөкпарФизиотерапияКиіз үйДәрігерОперациялық жүйелерБейішТотығу-тотықсыздану реакцияларыҚазақстанның Қызыл кітабыГипоксияДиффузияТыныс алу жүйесіӘлімұлыOSI моделіХалықаралық ұйымдарОғыздарЭкономикаЭтносАлгоритмНаймандарПублицистикалық стильНоғай ордасыКейс әдісіҚазақ руларыПайдалы қазбаларЖұтқыншақҚыстырма сөзСоқырішекҚазақтың ұлттық ойындарының тізіміТеңеуҮтір намазыӘн-Нас сүресіАуаМысӨзін-өзі өлтіруӘл-Фалақ сүресіМенің атым Қожа (повесть)ҚырғызстанҚазақстанда кеңес өкіметі орнауының ерекшелігі. Азаматтық қарсы тұруЖүсіпбек АймауытовТоқырау жылдарындағы ҚазақстанМемлекетГастритБаяндауышГломерулонефритҚұрмалас сөйлемГепатитБақытсыз ЖамалЭкзистенциализмСалалас құрмалас сөйлемҚазақ батырлар тізіміБалықтарҚабынуМұхаммед🡆 More