Кәсіпкерлік, кәсіпкерлік қызмет – тәуекелге бел буып жасалынатын экономикалық әрекет, тауарларды өндіру және сатудан, іс-шарадан,көрсетілген қызметтерден, істелген жұмыстардан жүйелі пайда алуға бағытталған дербес қызмет.
Осы мақсатта өзінің мүліктік жауапкершілігі кепілдігі, материалдық емес активтер, сондай-ақ кәсіпкердің жеке еңбегі немесе сырттан тартылған еңбек күші пайдаланылады. Кәсіпкердің жұмсаған ақшасы өтелетеніне, өндірілген тауар пайдамен сатылатындығына кепілдік болмайды. Осыған байланысты меншікті жартылай немесе толықтай жоғалту қауіпі бар.
Көптеген елдерде кәсіпкерлік қызмет жасау үшін ресми тіркелу талап етіледі, алайда оның шарттары мен өлшемдері әр түрлі болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, кәсіпкерлік жұмыс заңды тұлғамен немесе заңда белгіленген тәртіппен тіркелген жеке тұлғамен (жеке кәсіпкер) басқарылуы мүмкін. Қазақстан азаматтары мен шет мемлекеттердің азаматтары, сондай-ақ, азаматтардың бірлестіктері кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. Жалдамалы еңбекті қолданбай жүзеге асырылатын кәсіпкерлік жеке еңбек қызметі ретінде тіркеледі, жалдамалы еңбекті қолдану жолымен жүзеге асырылатын кәсіпорын ретінде тіркеледі. Кәсіпкердің еңбегіне ақы төлеу нысаны, тәртібі мен талаптары шартпен айқындалады, жеке табысқа салық салынуға тиіс Меншікті мемлекет иелігінен алу, кәсіпорындарды жекешелендіру кәсіпкерлік үшін қолайлы жағдай туғызатын экономикалық үдерістер болып табылады.
Кәсіпкерлік – нарықтық экономиканың барлық институттарына енетін неғұрлым жекеше жағдайы. Қызметтің бұл түрі, көбінесе, адамның жеке басымен – кәсіпкермен байланысты. Ол жаңа істі қолға алады, жаңа енгізілімді іске асырады, тәуекелдікке бас тігеді. Қазақ тілінде кәсіпкерлік пен бизнес сөздері синонимдер ретінде қолданылады, бірақ кей жағдайларда екі әр түрлі мағына білдіруі мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігі пайданың көлемімен ғана емес, сондай-ақ кәсіпорынның нарықтық құнының (гудвилла) өзгеруімен өлшенеді. Кейде әлеуметтік кәсіпкерлік бөлек санатқа жатқызылады.
Бизнес құрған адамдарды «кәсіпкер» деп атайды, яғни «дамуға құлшынысы бар, кәсіпте біршама тәуекелге баратынына қарамастан, оны ұйымдастырып, басқару арқылы пайда табу» үшін жұмыс істейтін адам. Кәсіпкерліктің анықтамасы бизнесті ашу мен жүргізуге негізделгенімен, бизнес ашудағы тәуекелдің молдығынан жаңа ашылған кәсіпкерліктердің жабылуына тура келеді. Оған мыналар да себеп болуы мүмкін: қаржының жетіспеуі, сәтсіз бизнес шешімдер, экономикалық дағдарыс немесе осы аталып кеткендердің барлығы немесе нарықтағы сұраныстың болмауы. 2000 жылдары «кәсіпкерлік» ұғымы ұлғайып, кейбір тұлғалар мен топтардың қалай және неге жетістікке жететіні туралы, кәсіпкерлер мүмкіндіктерді қалай пайдалана білетіні туралы түсінік беруге ұмтылды. Соңғы өзгертулер бизнес процесінің табиғатының белгісіздігіне, мүмкіндіктердің барына қарамастан, олар пайда әкелмейінше байқаусызда қалатынына негізділген.
Кәсіпкер (Entrepreneur ( i/ˌɒntrəprəˈnɜr/)) Француз тілінен енген сөз. Ол алғаш рет 1723 жылы қолданылды. Қазіргі таңда «кәсіпкер» жаңа кәсіпорынды басқару қабілетімен бастама және инновация енгізеді деп анықталады. Әйгілі экономист Роберт Рейчтің айтуы бойынша, тим-билдинг, көшбасшылық және басқару қабілет кәсіпкерге ең керек қабілеттер. Кәсіпкерлікті зерттеу тарихы 17 ғасырдың соңы мен 18 ғасырдың басында классикалық экономиканың құрылтайшылары Ричард Кантилион мен Адам Смиттің жүргізіген зерттеулерінен басталады.
20 ғасырдың 1930 жылдарында кәсіпкерлік терминін Йозеф Шумпетер зерттеген. Оған қоса, кәсіпкерліктің табиғатын түсіндіруге Людвиг Фон Мизес, Фридрих Август Фон Хайек және тағы басқа Австрияның экономика мектебінің өкілдері ат салысқан. Олар кәсіпкерлікті табиғи ресурстармен (жер, еңбек, капитал, ақпарат және уақыт) қатар эконимаканың маңызды ресурстарының бірі ретінде қарастырған. Кәсіпкерлік-мәміле бойынша, шығындарды азайту арқылы уақыт үнемдеуге көзделген.
Австриялық экономист Йозеф Шумпетер мынандай анықтама берді: кәсіпкер- бұл жаңа ойды немесе өнертабысты табысты жаңа енгізілімге айналадыратын адам. Нақтылай келсек, кәсіпкерлік – бұл нарыққа және өндіріске жаңа тауар мен кәсіпкерліктің моделін құрып әсер ететін шығармашылық ойран. Шығармашылық ойран динамикалық және ұзақ мерзімді экономикалық өсуге алып келеді.
Шумпетередің кәсіпкерліктің алғашқы мысалы атсыз жүк арба жасау үшін бу қозғалтқышы мен елде бар вагон өндіретін технологияның қисындастыруы. Бұл жерде, инновациялық «көлік» бар көліктің кішкене өзгертілген түрі (трансформациясы) болды. Ол атпен жүретін арбаны бірден алмастырған жоқ, бірақ сол жетілдіру көлік құнын төмендеті және қазіргі көлік өнеркәсібіне жетекші болатын технологияны дамытты.
Шумпетер үшін тәуекелге кәсіпкерлер емес, капиталисттер барған.Шумпетер (1934) қоршаған ортаның өзгеру үрдісі кәсіптің табыстылығын арттыру үшін ресурстарды оңтайлы бөлу туралы жаңа ақпаратты үздіксіз беріп отырады деп көрстекен. Кейбір адамдар басқаларға қарағанда жаңа ақпаратты тез сіңіріп алады және ресурастарды дұрыс пайдалану арқылы табысқа жетеді. Шумпетердің пайымдауынша, кәсіпкерлік жаңа инновация арқылы өндіріс мүмкіндігін жоғары деңгейге көтереді.
Фран Найт пен Питер Друкер, тәуекелді кәсіпкерліктің құрамдас бөлігі ретінде қарастырады және келесі түрлерін ажыратады:
Мысалы, ғаламтор пайда болғанға дейін Google және YouTube секілді табысты жобалардың бар жоғына нарықты зерттеу мүмкін емес еді.
Уильям Баумоль дәстүрлі нарыққа үйлесімсіздік қосатын кәсіпкерлерді зерттеді.
Кәсіпкерлік жұмыс бастау үшін керек қаражат көздері мыналар болуы мүмкін:
Сонымен қоса, жас кәсіпкерлерге қолдау көрсету мақсатында мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар, технопарк пен бизнес-инкубаторлар жұмыс атқарады.
«Кәсіпорын» термині «шағын бизнес» терминімен жиі шатастырылады немесе өзара алмастырып қолданылады. Кәсіпорындардың көбісі шағын бизнестен басталса, шағын бизнестер кәсіпорынға теңесе бермейді. Көптеген шағын бизнестер тек иесінің ғана қолында болады немесе қызметкерлер саны аз болып келеді және осындай шағын бизнестердің біршама бөлігі нарықта бар өнімді, процесті немесе қыметті ұсынады және әрі қарай өсуге мақсат етпейді. Алайда, кәсіпорындар инновациялық өнімді, процесті немесе қызметті ұсынады және әдетте компанияны кеңейту мақсатында қызметкерлер санын көбейтеді, халықаралық нарыққа шығады және венчурлық капиталмен немесе періште инвесторлар арқылы қаржыландырылады. Табысты кәсіпорындардың бизнесті тиісті жоспарлау, ортаға бейімделу және әлсіз және күшті қабілеттерін түсіну арқылы оң бағытта жүргізу қабілеті бар.
Кәсіпкерлікті табысты болуын болжайтын факторларға мыналар жатады:
Мемлекеттен қызмет көрсету құқығын иелену үшін лицензия алу.
Жарнама ілу, акция ұйымдатстыру, әлеуметтік ұсыныстар беру.
Капитализация. Өндірісті немесе көрсетілетін қызметтер аясын кеңейту. Сонымен қоса бәсекелестерді сіңіру немесе бірігу.
Бизнестің өмір сүру кезеңі бұл іс-әрекет жасауға бейім кәсіпорын қалыптастыру және оны сату мүмкіндігін қарастыру. Сатып алу және сату жеке меншік иесі немесе ашық нарыққа шығарылуы
Кәсіпкерлік немесе банктік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз несие алу, салық, төлеуден босатылу, өзге де мүліктік пайда алу немесе тыйым салынған қызметті жасыру мақсаты бар, азаматтық ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірген коммерциялық ұйым құру экономикалық қызмет саласындағы қылмыс болып табылады.
Кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өтпей не рұксат (лицензия) алу міндетті болған жағдайларда арнаулы рұқсатсыз (лицензиясыз) немесе лицензиялау шарттарын бұзып жүзеге асыру, сол сияқты кәсіпкерліктің тыйым салынған түрлерімен шұғылдану, егер осы әрекеттер азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірсе, не ірі мөлшерде табыс табумен немесе ірі мөлшерде акцизделетін тауарларды елеулі мөлшерде тауарларды өндірумен, сақтаумен не өткізумен байланысты болса, экономикалық қызмет саласындағы қылмыс болып табылады.
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
This article uses material from the Wikipedia Қазақша article Кәсіпкерлік, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Мәлімет CC BY-SA 4.0 лицензиясы аясында қолжетімді (басқа шарттар көрсетілмеген жағдайда). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Қазақша (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.