Аммиак

Аммиак ауадан шамамен алғанда екі есе жеңіл. Аммиактың суда ерігіштігі жоғары - 1000 көлем суда 1200 көлем (0°C кезінде) немесе 700 көлем (20°C кезінде) NH₃ ериді. Тоңазытқыш техникада R717 деген атауға ие, мұндағы R – Refrigerant (хладагент), 7 – хладагент типі (бейорганикалық қосылыс), 17 – молекулалық массасы.

Лабораторияда қатты аммоний хлориді NH₄Cl мен сөндірілген әкті Са(ОН)₂ араластырып, қыздырып, аммиак алады.

Реакция теңдеуі: 2NH₄Cl + Ca(OH)₂ = CaCl₂ + 2NH₃↑ + 2H₂O

Өндірісте аммиакты азот пен сутектен тікелей синтездеп алады.

Аммиак — түссіз, өткір иісті, ауадан екі еседей жеңіл, тұншықтырғыш газ. Балқу температурасы -77,8°С, қайнау температурасы -33,4°С.

Аммиак суда өте ерімтал, 1 көлем суда 700 көлем аммиак ериді. Аммиак суда ерігенде аммиак гидратын NH₃·H₂O түзеді. Аммиактың судағы ерітіндісі аммиак суы немесе мусәтір спирті деген атпен дәріханада сатылады.

Аммиактың сумен әрекеттесуі.

Аммиак суда ерігенде, темендегі тепе-теңдік іске асады:

Аммиактың судағы ерітіндісі әлсіз негіздік қасиет көрсетеді.

Себебі соңғы тепе-теңдік сол жаққа қарай көбірек ығысатындықтан, судағы ерітіндіде гидроксид ионы ОН- аз болады. Өздеріңе белгілі негіздерден аммоний гидроксидінің айырмашылығы — мұнда оң зарядты ион аммоний NH₄ болады.

Аммиактың оттекте жануы (15-сурет). Егер аммиак пен оттек ағынын тұтандырса, аммиак оңай жанады: а) өршіткі қатыспаса, бос күйдегі азот бөлінеді:

${\displaystyle \mathrm {4\ NH_{3}+3\ O_{2}\longrightarrow 2\ N_{2}+6\ H_{2}O} }$ 
${\displaystyle \mathrm {4\ NH_{3}+5\ O_{2}\longrightarrow 4\ NO+6\ H_{2}O} }$ 

ә) өршіткі (Pt қатысында) азот (II) оксидіне дейін тотығады:

Аммиак қышқылдармен әрекеттесіп, аммоний тұздарын түзеді.

Мысалы, екі шыны таяқшаны алып, біріншісін — аммиак суына, екіншісін — концентрациялы тұз қыішқылына батырып, екі таяқшаны бір-біріне жақындатса, ақ түтін пайда болады.

Ол — аммоний хлоридінің өте ұсақ кристалдары. Реакция тендеуі:

Аммиак басқа да күшті қышқылдармен әрекеттесіп, аммоний тұздарын түзеді.

Аммиактың тұншықтырғыш иісі бар. Ауаға тарағанда адамның дем алуына зиянды әсер етеді. Аммиак тасымалдайтын цистернаның қауіпсіздік шарасы үнемі қадағалануы тиіс.

Аммоний тұздары — құрамында аммоний ионы NH₄⁺ және қышқыл калдықтары болатын қатты кристалды, күрделі заттар. Мысалы, NH₄Cl, (NH₄)₂SO₄, NH₄NO₃, т.б. Бұл тұздардағы аммоний ионы NH₄⁺ қосылыста бір валентті металл орнына жүреді. Бұл тұздардың бәрі суда жақсы ериді.

Аммоний тұздарының басқа тұздарға ұқсас ортақ қасиетімен қатар ерекше қасиеттері де бар. Соның бірнешеуін қарастырайық.

Аммоний тұздарын қыздырғанда, олардың айырылуы кұрамына қарай әртүрлі өтеді. Мысалы:

Ерекшелігі — бөлінген аммиак NH₃ қайтадан хлорсутекпен әрекеттесіп, сынауықтың суык қабырғасында аммоний хлоридінің майда ақ кристалдарын түзеді (16-сурет). Аммоний тұздарын сілтімен қосып қыздырса, аммиак газы бөлінеді. Газ шығып жатқан түтіктің аузына ылғал қызыл лакмус қағазын ұстаса, ол лезде көгереді. Аммиак газын өткір иісінен де байқауға болады. Бұл әрекеттесу аммоний тұзын анықтауға сапалық реакция болып табылады:

Аммиактан минералдық тыңайтқыштар, дәрі-дәрмектер, қопарылғыш заттар, азот қышқылы және нитраттар өндіріледі, аммоний тұздары алынады (17-сурет). Аммиак төменгі қысымда (0,7—0,8 мПа) оңай сұйылады, ол буланғанда көп жылу сіңіретін қасиетіне сәйкес тоңазытқыш қондырғыларда реагент ретінде қолданылады.

Аммоний нитраты мен аммоний сульфаты, аммоний гидро- фосфаттары тыңайтқыш ретінде кеңінен қолданылады. Аммоний хлориді: дәнекерлеуге, гальвани элементін даярлауға, ал аммоний гидрокарбонаты: кондитер, тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Аммоний нитраты NH₄NO₃ мен алюминий және көмірдің коспасынан аммонал деп аталатын копарылғыш зат жасалынады.

Аммиак — өткір иісті, тұншықтырғыш газ. Өнеркәсіпте сутек пен азотты қосып, тікелей синтездеп, ал лабораторияда аммоний тұздарын сілтімен қосып қыздырып, аммиак алады. Аммиак суда жақсы еріп, аммоний гидроксидін, ал қышқылдармен реакцияға түсіп, аммоний тұздарын түзеді. Одан тыңайтқыштар — нитраттар, азот қышқылы, қопарылғыш заттар алынады.

Аммоний тұздарының барлығы суда жақсы ериді. Оларды қыздырғанда, аммиак бөле ыдырайды. Аммоний тұздары азот қышқылын алуға, тыңайтқыштар өндіруге, қопарылғыш заттар жасауға қолданылады.