1917 жылы 9 мамырда Орал, Торғай, Ақмола, Семей облыстарынан, ішкі орталықтан, Түркістаннан жалпы мұсылман съезіне барған қазақ өкілдері жалпы қазақ съезін кұру туралы кеңесіп, мынандай қаулы жасадық:
Қол қойғандар жалпы мұсылман съезінің қазақ өкілдері: Көлбай Тоғысов, Аққағаз Досжанова, Ғабдолла Әлібеков, А.Теміров, А.Дауылбаев, Ғ.Қарашев, Құлмұхамед Оразаев, Байғазы Темірқанов, Шапқат Бекмұхамедов, Сыбыханов, Ахмеджанов, Х.Тәржіманов, Ораз Тәтипов, Хұсаин Нұрмұхамедов, Уәлитхан Танашев. Бірінші пунктте көрсетілген съезд құрылатын жер Ташкент болсын дегеннен басқасына разымын Міряқүб Алибов, кеңес басы - врач Досмұхамедов.
Жалпы қазақ съезі 21 июльде Орынборда ашылып, 26 июльде жабылды. Съезде Ақмола, Семей, Торғай, Орал, Жетісу, Сырдария, Ферғана облыстарының өкілдері болды. Съез председателі Халел Досмұхамедов. Председательдің серіктері: Ахмет Байтұрсынұлы, Әлмұхамед Көтібаров. Секретары: Міржақып Дулатов, Асылбек Сейітов. Съездің программасы:
Қаулылар:
Ресейде демократическая федеративная парламентарная республика болсын.
Қазақ облыстары қоныс, ұлт жігіне қарай облосной автономия алуға тиіс.
Қазақ халқы өзіне еншілі жерге орнығып болғанша қазақ жері ешкімге берілмесін.
Осы күнгі дайын әскер орнына халық милициясы күрылсын.
Уақытша үкіметтің жаңа шыгарган законы бойынша дала уалаяттарында болосной земство отырықшы елдерде және ашылсын, көшпелі елдерге земство кіргізу еркі болашақ облосной земский собраниеде болсын деген. Съез бір уезді екінші уезге көшіп жүретін елдерді ғана "көшпелі болыстар" деп біледі.
Орыс пен қазақтың сайлануына уезной һәм облосной комитеттер арнаулы инструкторлар шығарсын.
Ақмола облысынан: 1) Айдархан Тұрлыбаев; 2) Асылбек Сейітов; 3) Ережеп Итбаев; 4) Сейілбек Жанайдаров; 5) Жұмағали Тілеулин; 6) Рақымжан Дүйсебаев; 7) Мағжан Жұмабаев; 8) Сұлтанмахмұт Абылаев; 9) Садық Мешінбайұлы; 10) Салмақбай Күсемісов; 11) Қайретдин Әбдірахманұлы Болғанбаев; 12) Сәкен Сейфуллин. Семей облысынан: 1) Григорий Николаевич Потанин; 2) Әлихан Бөкейхан; 3) Әлімхан Ермеков; 4) Халел Ғаббасов; 5) Мұқыш Боштаев; 6) Жақып Ақбаев; 7) Биахмет Сәрсешов; 8) Ахметжан Қозыбағаров. Торғай облысынан: 1) Ахмет Байтұрсынұлы; 2) Міржақып Дулатов; 3) Ахмет Бірімжанов; 4) Есшғали Тұрмағамбетов; 5) Әлжан Оразов; 6) Тел Жаманмұрынов; 7) Сейдәзім Қадырбаев. Орал облысынан: 1) Халел Досмұхамедұлы; 2) Жанша Досмұхамедов; 3) Нұрғали Ипмағамбетов; 4) Сәлімгерей Қаратілеуов; 5) Ғұбайдолла Әлібеков; 6) Ғұбайдолла Бердиев; 7) Ғұмар Есшғұлов. Жетісу облысынан: 1) Мұхаметжан Тынышбаев; 2) Ыбырайым Жайнақов; 3) Ғабдулкәрім Сыдықов; 4) Отыншы Әлжанов; 5) Базарбай Мәметов; 6) Мырзахан Төлебаев; 7) Түбек Есенғұлов; 8) Садық Аманжолов; 9) Дүр Сауранбаев; 10) Сатарқұл Жанқорашев; 11) Сүлеймен Келгенбаев. Сырдария облысынан: 1) Мұстафа Шоқай; 2) Санжар Асфендияров; 3) Әзімхан Кенесарин; 4) Садық Өтегенов; 5) Әлмұхамед Көтібаров; 6) Хұсайын Ибраһимов; 7) Дуалқарнин; 8)Сейдалин Зұлқарнайын; 9) Ибраһим Қасымов; 10) Башабек Болатмұқанов; 11) Сегізбай Айзанов; 12) Емберген Табынбаев; 13) Сұлтанбек Қожанов; 14) Абдолла Қожанов; 15) Ғұмар Жанғалинов. Ферғана облысынан: 1) Қоңырқожа Қожықов; 2) Әбдірахман Оразаев; 3) Жәмшид Кәрібеков; 4) Ерғұлай Ағабаев; 5) Серікбай Ақаев; 6) Вадим Шабкин; 7) Ташболатбек Нарботабеков; 8) Әлімхан Төре; 9) Нәзір Төреқұлов; 10) Шәймерден Қапсаламов; 11) Заһиралдин Мырзақасымов; 12) Шәкір Диваев; 13) Оразбай Кішкенбаев;14) Құлнәзір Қалыбаев; 15) Жәнібек Сағымбаев. Самарқанд облысы: 1) Алдабек Мангилдин. Амудария бөлімінен: 1) [[Мұстафа Шоқай]]; 2) Әбдірәсіл Мәмбеев; 3) Иса Қашқынбаев. Бөкейліктен: 1)Бақтыгерей Құлманов; 2) Уәлитхан Танашев; 3) Батырқайыр Ниязов. ішкі орда (бөкейлік) һәм Амудария бөлімінен басқа қазақ облыстарында сайлау аздан-аз, көптен-көп ретінше болады. Бұл тәртіп бойынша, дауыс көп болған списоктен учредительное собраниеге сайланатын депутаттар да көп болады. Сондықтан съез қаулы қылды: Тас салуға қақы бар қазақтың еркек-әйелі бірі қалмастан депутатқа тас салу керек. Қазақтан көбірек депутат сайлап шығару үшін съез тағы да мынандай қаулы қылды: бір облыста бір списоктен артық болмасын. Ол список осы жалпы қазақ съезі көрсеткен список болсын. 3)Сайлау алдында басқа саяси партиялармен келісу, одақтасу еркі әр облыстың өзінде.
4)Шорай исламға қазақтан съез сайлаған кісілер: 1) Ақмоладан Айдархан Тұрлыбаев; 2) Семейден Әбікей Сәтбаев; 3) Торғайдан Әлжан Байғурин; 4) Оралдан Жаһанша Досмұхамедов; 5) Бөкейліктен Уәлитхан Танашев; 6) Жетісудан Базарбай Мәметов; 7) Сырдариядан Мұстафа Шоқай; 8) Ферғанадан Әбдірахман Оразаев. 5)Бұл аталғандардан Шорайға бара алмайтындар болса, олардың орынбасарын облосной комитет сайлайды. 6)Шорайға сайланған кісілердің расходын қазақ ұйымдары комитеттер котереді. Мұнан басқа қазақ ұйымдары шораның іс басқаратын комитетіне пұл жәрдем беру керек. 7)Әр облыстың өкілдері Петроградқа қазірден бару керек һәм шорай ислам қызметіне кірісу керек. 8)Қазақ өкілдерінің жиылысы шораның іс басқаратын комитетіне қазақ ағзаларын өздері сайлайды. 9)Уақытында, басқа облыстардың өкілдері жиналғанша, шораның іс басқаратын комитетіне сьез Жаһанша Досмағамбетовты һәм Уәлитхан Танашевты лайықтады.
Қазақ халқының өз алдына саяси партиясы болуды тиіс көріп, бұл партияның жобасын жасауды съез Шорай исламға сайланған қазақ өкілдеріне тапсырды. Партияның негізі демократическая федеративная парламентарная республикаға құрылмақ. Партия жобасын жасап болған соң өкілдер қазақ облосной комитеттерінің қарауына жібереді, онан кейін учредительное собраниеге жиналған қазақ депутаттары қарап бекітеді. Қазақ саяси партиясының жобасы жасалғанша осы сьездің қаулылары учре¬дительное собраниеге баратын қазақ депутаттарына наказ — аманат болады.
Съез соғыс һәм ішкі істер министрлеріне суыт телеграмм берді, Жетісудағы қазақ-қырғызды атып-жаншып жатқан мүжықтардың һәм соғыстан қайтқан солдаттың қолынан қару-жарағын сыпыр ыпалып, халықты тыныштандырсаңыз екен. Қазақ-қырғыз орысқа жәбір бермесіне біз кепілміз деп. Жетісу облысындағы ашаршылықтан қырылып жатқан қазақ-қырғызға алаш баласы жәрдем беруін съез өтінеді.
1) Киевте тамыз ішінде болатын федералистер съезіне Әлихан Бөкейханов, Жаһанша Досмұхамедов һәм Уәлитхан Танашев барсын деп съез қаулы қылды. Бұл үшеуінің бара алмайтындары болса, орнына Шорай ислам ағзаларының арасынан біреуді жіберсін. 2) Петроградтағы оқу комиссиясына сьез Спандияр Кенже баласын жіберуге қаулы қылды.
Тұрлыбаев Айдархан, Сейітов Асылбек, Ережеп Итбаев, Жанайдаров Сейілбек, Жұмағали Тілеулин, Рақымжан Дүйсенбаев, Жұмабаев Мағжан, Сұлтанмахмұт Абылаев, Садық Мешінбаев, Салмақбай Күсемісов, Болғанбаев Хайретдин, Григорий Николаевич Потанин, Бөкейхан Әлихан, Әлімхан Ермеков, Халел Ғаббасов, Боштаев Мұқыш, Жақып Ақбаев, Сәрсенов Биахмет, Қозыбағаров Ахметжан, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Ахмет Бірімжанов, Тұрмағамбетов Есенғали, Оразов Әлжан, Жаманмұрынов Тед, Қадырбаев Сейдәзім, Досмұхамедұлы Халел, Досмұхамедұлы Жанша, Илмағамбетов Нұрғали, Қаратілеуов Сәлімгерей, Ғұбайдолла Әлібеков, Бердиев Ғұбайдолла, Есеғұлов Ғұмар, Мұхаметжан Тынышбаев, Жайнаков Ыбырайым, Сыдықов Ғабдулкәрім, Әлжанов Отыншы, Мәмбетов Базарбай, Төлебаев Мырзахан, Есшғұлов Түбек, Аманжолов Садық, Сауранбаев Дүр, Жанқорашев Сатарқұл, Келгшбаев Сүлеймен, Шоқай Мұстафа, Асфендияров Санжар, Кенесарин Әзімхан, Өтешов Садық, Көтібаров Әлмұхамед, Ибраһимов Хұсайын, Сейдалин Зұлқарнайын, Қасымов Ибраһим, Болатмұқанов Башабек, Айзанов Сегізбай, Табынбаев Емберген, Қожанов Сұлтанбек, Қожанов Абдолла, Жанғалинов Ғұмар, Қоңырқожа Қожықов, Оразаев Әбдірахман, Кәрібеков Жәмшид, Ағабаев Ерғұлай, Ақаев Серікбай, Төре Әлімхан, Нарботабеков Ташболатбек, Чайкин Вадим, Төреқұлов Нәзір, Қапсаламов Шәймерден, Мырзақасымов Заһиралдин, Диваев Шәкір, Кішкебаев Оразбай, Қалыбаев Құлнәзір,Сағымбаев Жәнібек,Шоқаев Мұстафа,Мәмбеев Әбдірәсіл,Қашқынбаев Иса, Құлманов Бақтыгерей, Уәлитхан Танашев, Ниязов Батырқайыр.
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
This article uses material from the Wikipedia Қазақша article Жалпы қазақ съезі, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Мәлімет CC BY-SA 4.0 лицензиясы аясында қолжетімді (басқа шарттар көрсетілмеген жағдайда). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Қазақша (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.