Oseyanii Tɛtʋ Wandamm

Oseyaanii tɛtʋ wandamm wɛ Pasifiiki lɩŋamʋʋ taa. Oseyaanii tɛtʋ walanzɩ kɛ km2 waa 8 525 989. Oseyaanii tɛtʋ wandamm samaɣ ñʋʋ kɛ miiliyɔɔ waa niidozo nɛ lutozo (38).

Ajɛya hiu nɛ kagbaanzɩ wɛna Oseyaanii tɛtʋ wandamm taa. Kewiisi hiu nɛ loɖo (16) wɛna tɛtʋ wandamm ndʋ tɩ-taa. Oseyaanii tɛtʋ wandamm wɛ Aazii tɛtʋ wandamm nɛ Amerika tɛtʋ wandamm pɛ-hɛkʋ taa. Oseyaanii tɛtʋ wandamm hɔɔlʋʋ nakʋyʋ wɛ ɖɔɖɔ tɛtʋ ndʋ payaɣ se archipel malais yɔ. Ageeta sɔsɔna naanza wɛna Oseyaanii tɛtʋ taa. Ageeta ana, a-hɩla yɔ : Ositraalii egeetiye nɛ Mikroneezii egeetiye nɛ Melaneezii egeetiye nɛ Polineezii egeetiye.

Oseyaanii tɛtʋ wandamm tɛ ageeta naanza ana a-taa lɛ, Ositraalii egeetiye kɩlɩna walʋʋ. Ɖɩ-ɛyaa kɩlɩna ɖɔʋ ɖɔɖɔ. Piyele lɩm ñɔcɔ ageeta lɛɛna nɛ pɩta. Ositraalii egeetiye tɛtʋ sɔsɔtʋ mʋ hɔɔlɩŋ tɩŋa. Ositraalii egeetiye tɛtʋ sɔsɔtʋ wayɩ lɛ, ɖɩnaɣ Seelandɩ Kɩfalʊʊ tɛtʋ nɛ Papuwasii-Nuvɛɛlɩ-Kinee tɛtʋ.

Ositraalii egeetiye wɛna ɖɔɖɔ tɛtʋ cikpetu ndɩ ndɩ natʋyʋ. Tʋtʋ hɩla yɔ : Fiiji nɛ tɛtʋ ndʋ lɩm cɔ-tʋ nɛ pɩta yɔ. Tʋtʋ yɔ :

• Salomɔɔ
• Samao
• Toŋga
• Polineezii
• Nuvɛɛlɩ-Kaledonii
• Walisi-e-Futuna
• Hawayi
• Kuam
• hayi Mariyanɩ

Lɩm cɔ hayi Mariyanɩ nɛ pɩta.

Samaɣ ndɩ ndɩ sakɩyɛ wɛna Oseyaanii tɛtʋ wandamm taa ɖooo caanaʋ. Samaɣ ŋga kɛwɛ tɛtʋ wandamm ndʋ tɩ-taa yɔ, ŋgaa yɔ, Ositraalii samaɣ nɛ Papuu (Papous) samaɣ. Englɩsɩɩ nɛ fransɩɩ pa-kʋnʋmɩŋ pakɩlɩɣ yɔɔdʋʋ Oseyaanii tɛtʋ wandamm taa. Kʋnʋmɩŋ naalɛ ɛnʋ, ɛ-wayɩ lɛ, pɔyɔɔdʋʋ ɖɔɖɔ papuu kʋnʋŋ nɛ Ositraalii kʋnʋŋ.

Tɛtʋ sɔsɔtʋ hiu wɛna Oseyaanii tɛtʋ wandamm taa. Tɛtʋ hiu ndʋ tɩ-taa lɛ, tɛtʋ lutozo wɛ Ositraalii ɛjaɖɛ taa. Tɛtʋ sɔsɔtʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, ɖɩnaɣ Sidinee tɛtʋ nɛ Melbourne ñɩndʋ. Oseyaanii tɛtʋ wandamm taa ɛyaa naanza yɔɔ lɛ, ɛyʋ kʋɖʋm wɛ tɛtʋ sɔsɔtʋ natʋlɛ ńdʋ tɩ-taa.

Tɛtʋ sɔsɔtʋ natʋlɛ ńdʋ tɩ-wayɩ lɛ, ɖɩnaɣ Brɩsbɛŋ tɛtʋ nɛ Perth tɛtʋ nɛ Oklandɩ tɛtʋ nɛ Adelayɩdɩ tɛtʋ nɛ Honolulu tɛtʋ. Tɛtʋ kagbaanzɩ tʋnɛ, tɩ-taa samaɣ ñʋʋ ɖɛ miiliyɔɔ yɔɔ.