Азгъэбзэ (азгъэбзэкӀэ; аҧсуа бызшәа, аҧсшǝа) — азгъэ лъэпкъхэм ябзэ, Азгъей къэралым, Тыркум, Иорданым, Шамым, Иракым, Урысейм.
Бзэ нэхъ игъунэгъур абазэбзэ, зыхэтыр азгъэ-адыгэ бзэхэм я унагъуэм, абазэбзэмрэ адыгэбзэмрэ щымыхъукӀэ убыхыбзэри зыхыхьар.
Азгъэбгэ | |
---|---|
Зэрзэджэр: | Аҧсуа бызшәа, Аҧсшǝа |
Къэралхэр: | Азгъей, Урысей, Тырку, |
Статус официалыр: | Азгъей |
Ирипсалъэхэм я бжыгъэр: | ~ 125 000 |
Классификациэ | |
Категориэ: | Еуразиэм и бзэхэр |
Ищхъэрэкъаукъаз унагъуэшхуэ (псом къамылъыта)
| |
Тхыбзэр: | кирилл хьэрыф (азгъэ хьэрыфылъэ) |
Бзэ кодхэр | |
ISO 639-1: | ab |
ISO 639-2: | abk |
ISO 639-3: | abk |
Азгъей къэралым бзэмкӀэ цӀыху мин 100 хуэдиз мэпсалъэ, къэралъым ибзэӀаташъхьу щыт (1994 гъэм къыщыкӀэдзауэ). Ауэ 1989 гъэм азгъэбзэр анэдэлъхубзу зыхуэхъутэр 17, 8 % джылу дэсам, азгъэ-хъырцей зауэм яуж 1995 гъэм 50 % джылэм. Тыркум 1965 гъэм къэрал джылэ бжыгъэ ирагъэкӀуэкӀамкӀэ азгъэбзэр иэ абазэбзэр анэдэлъхубзу джэуапу зытар цӀыху 4, 563 (абым псори зыбзу ялъытэ - abaza) цӀыху 7, 836 етӀуанэ бзэуэ джэуап ята, а псори зэрщытым хуэмыду, нэхъ макӀыу къаӀуэтауэ ялъытэ, 1993 гъэм абазу дэсыр мин 35 къалъыта. Урысейм азгъэбзэкӀэ псалъу дэсыр цӀыху 9,447 къыкӀэкӀа.
Абы хуэду къызэркӀэкӀымкӀэ азгъэбзэмкӀэ псалъу хъур цӀыху мин 120-130 хуэдиз. Мин 500 - 600 шхуаӀар къэгъэхъуауэ къыкӀэкӀа, абы зэр гугъэмкӀэ адыгэхэр (кӀаххэмрэ, къэбэрдейхэмрэ) хагъэхьахэ.
Иджыпсту Къаукъазым къынар псалъэкӀищ: абжъуй (Очамчырэ куейм), бзыб (Гудаутэ куейм), самырзэкъан (Агубедиарэ Река къуаджэхэм Очамчырэ куейм, Чхуартал къуаджэм иныкъуэ Гал куейм), адрей псалъэкӀэ-лъэпкъхэр Тыркум ирагъэкӀахэ. 1860 гъэм нэгъунэ азгъэхэм ялъэпкъ-псалъэкӀэхэр зэкӀэлъыпыту хы Ӏуфэм ирикӀуэт къушъхьам къэху, убыххэм къыщыкӀэдзауэ къуэхьапӀэм мегрелхэмрэ сонэхэмрэ нэгъунэ къуэкӀыпӀэм.
Мдзымтэрэ Жъууауэ-къуарэрэ япсыхъуэ зэхуакум садзэхэм япсалъэкӀэр щыӀа. Лъэпкъыр зы къэмыну Тыркум ирагъэкӀа, абдежьым къуаджэ зытӀущым бзэр иджыри зэрахьа. садзэ-псалъэкӀэр тӀууэ бгуэч хъуну:
Азгъэ псалъэкӀэхэр ипшъэ лъэныкъуэмкӀэ:
Азгъэбзэм итхыбзэр абжъуй псалъэкӀэмкӀэ шъа.
А а [a] | Б б [b] | В в [v] | Г г [ɡ] | Гь гь [ɡʲ] | Гә гә [ɡʷ] | Ӷ ӷ [ʁ/ɣ] | Ӷь ӷь [ʁʲ/ɣʲ] |
Ӷә ӷә [ʁʷ/ɣʷ] | Д д [d] | Дә дә [dʷ] | Е е [ɛ] | Ж ж [ʐ] | Жь жь [ʒ] | Жә жә [ʒʷ] | З з [z] |
Ӡ ӡ [d͡z] | Ӡә ӡә [d͡ʑʷ] | И и [j/jɨ/ɨj/i] | К к [kʼ] | Кь кь [kʼʲ] | Кә кә [kʼʷ] | Қ қ [kʰ] | Қь қь [kʲʰ] |
Қә қә [kʷʰ] | Ҟ ҟ [qʼ] | Ҟь ҟь [qʼʲ] | Ҟә ҟә [qʼʷ] | Л л [l] | М м [m] | Н н [n] | О о [ɔ] |
П п [pʼ] | Ԥ ԥ [pʰ] | Р р [r] | С с [s] | Т т [tʼ] | Тә тә [tʼʷ] | Ҭ ҭ [tʰ] | Ҭә ҭә [tʷʰ] |
У у [w/wɨ/ɨw/u] | Ф ф [f] | Х х [x/χ] | Хь хь [xʲ/χʲ] | Хә хә [xʷ/χʷ] | Ҳ ҳ [ħ] | Ҳә ҳә [ħʷ] | Ц ц [t͡s] |
Цә цә [t͡ɕʷʰ] | Ҵ ҵ [t͡sʼ] | Ҵә ҵә [t͡ɕʼʷ] | Ч ч [t͡ʃʰ] | Ҷ ҷ [t͡ʃʼ] | Ҽ ҽ [t͡ʂʰ] | Ҿ ҿ [t͡ʂʼ] | Ш ш [ʂʃ] |
Шь шь [ʃ] | Шә шә [ʃʷ] | Ы ы [ɨ] | Ҩ ҩ [ɥ/ɥˤ] | Џ џ [d͡ʐ] | Џь џь [d͡ʒ] | Ь ь [ʲ] | Ә ә [ʷ] |
Last edited 6 years ago by YiFeiBot
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |
This article uses material from the Wikipedia Адыгэбзэ (Adighabze) article Азгъэбзэ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Текстыр уи пащхьэ илъщ лицензэ Creative Commons Attribution/Share-Alike-м теухуауэ, изыныкъуэхэм нэгъуэщI лицензэ иIэнкIи мэхъу. Нэхъ гурIуэгъуэу ухемэ еплъ Къызэрыбгъэсэбэпыным и щыхьэт. «Уикипедиэ» — зарегистрированнэ торговэ маркэ мыкоммерческэ зэIущIэныгъэм «Викимедым и Фонд». Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Адыгэбзэ (Adighabze) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.