Taqbaylit (tettwasusru-d : /ṯaqḇayliṯ/ neɣ /ṯaqvayliṯ/) d tutlayt i t-mmeslayen Yiqbayliyen n tmurt n Yiqbayliyen, n Lezzayer, n Fṛansa, n Kanada akked wid n tmura-nniḍen n umaḍal.
Taqbaylit | |
---|---|
Taqbaylit | |
Aẓaran deg | Tamurt n Yiqbayliyen Lezzayer, Fṛansa, Kanada |
Tamnaḍt | Tamurt n Yiqbayliyen |
Azdar | Iqbayliyen |
At tutlayt tayemmat | 5.6 n yimelyan (2012) |
Tafrusyawit
| |
Agaraw n tira | Agemmay Alaṭini |
Ingalen n tutlayt | |
ISO 639-2 | kab |
ISO 639-3 | kab |
Glottolog | kaby1243 |
Afmiḍi n wid i yettemmeslayen Taqbaylit |
Tutlayt taqbaylit tettekki ɣer udrum asnilsan i wumi qqaṛen zik n zik-nni Tabiṛbiṛt ; tuɣal Tamaziɣt ; tura sawalen-asent Tutlayin Timaziɣin. Tawacult tutlayant Tamaziɣt, tettekki ɣer twacult tameqqṛant Tafrasyawit.
Adlis amenzu i d-yeffɣen s Teqbaylit d win yura Adolphe Hanoteau ɣef tuɣac n Ǧerǧer deg useggas n 1867, deffir-is d Auguste Mouliéras yuran sin n yidlisen ɣef tmucuha n Tmurt n Yiqbayeliyen gar n yiseggasen n 1891, 1893 d 1895, akked Bulifa i yuran adlis ɣef yisefra n Si Muḥend u Mḥend deg useggas n 1904.
Imir-nni, uran Yifṛansisen kra n yidlisen ɣef tmucuha d yisefra n Yiqbayliyen. Ungal amenzu yettwarun s Teqbaylit d win yura Belɛid At Ɛli deg yiseggasen 1940.
Adlis i as-yefkan ilugan iṛessan n tjerrumt i Teqbaylit d win yura Mulud n At Mɛemmeṛ. Kamal U Zerrad netta yerna-d ɣef umahil n Dda Lmulud i wakken ad d-iṛessi ugar ilugan n tjerrumt n tutlayt-a.
Iseggasen-a ineggura ffɣen-d azal n 400 en yidlisen s Teqbaylit, gar ammuden n yisefra, tullisin akked ungalen.
Taqbaylit ass mi i d-kecmen Yifṛansisen ar tmura Timaziɣin n Tefriqt en Ugafa tella tettwameslay deg yiwet n temnaḍt meqqṛen azal n snat n tikkwal tamnaḍt n Yizwawen (Leqbayel) n wass-a.
Seg tudrin i d-yezzin i Mila, teṛṛeḍ ar tid n yidurar n Lḥuḍna, idurar n Ṣṭif, idurar n Jijel, Msila d wezray ar tmurt n Leqbayel n wass-a, At Wartilan, At Yeɛla, akked iderma n temnaḍt n Bgayet, n Tubiret akked wid n Tizi Wezzu d Bumerdas.
Imir Ifṛansisen ttekkan ɣef lquyyad akked Bacaɣat akken ad qehren ugdud. Kksen-d wakal i wid yellan zedɣen anda yella wakal yelhan i tyerza, kra snegren-t, kra snejlan-t.
Fkan wakal-nni i Lquyyad. Lquyyad-agi akked Bacaɣat d wid yeɣran taɛṛabt, ifṛansiwen llan lemden taɛrabt akken ad ttemyarun d lquyyad-a, imezdaɣ yeqqimen d aklan deg tmurt-nsen yeqqim-asen-d kan ad ḍefren almi i d-ufan iman-nsen ttun tutlayt-nsen, akken i asen-yeṛuḥ wakal-nsen, ǧǧan iman-nsen tuɣ fell-asen taɛṛabt am akken werǧin mmeslayen-d taqbaylit. Ihi akka i teqqurmeḍ tjumma anda tettwameslay teqbaylit ass-a.
I izemren ad t-iḥudden ɣef wengar d tira akked tayri d wazal ad d-as-fken warraw-is. Ma tenger teqbaylit ad d-negren iqbayliyen, ad d-qqimen imdanen war idles, ad asen-teḍru am tebrikt yettun tikli n tyaziḍt, tin n tsekkurt ur as-tewwiḍ ara. Ttbut ɣef aya, ad d-iɣer kan yiwen amek d-gran wid akken yettun tutlayt-nsen uɣen tutlayt-nniḍen anda yewweḍ wazal-nsen. Win i d-yusan ad ten-yenher am ulli.
Isekkilen n ugemmay swayes nettaru taqbaylit, d wid n tlatint, anagar sin-a : ɣ d ε, i d-yekkan seg tegrigt. Isekkilen yettawin aɛeqqa ddaw-nsen, nettaru yes-sen imesla ufayen, anagar ḥ. Isekkilen yettawin akafu nnig-nsen, nettaru yes-sen izegnaggaɣen imezgiyen n c d j. Isekkilen [o], [p], [v], nettaru yes-sen imesla yezgan deg wawalen imnekcamen n umalu, imesla ur nelli deg unagraw asnislan n teqbaylit. Asekkil u, azal-is d win n tuget n tutlayin n umalu (ou deg tefransist).
Agemmay atrar n tutlayt taqbaylit yesɛa 35 d asekkil :
A | B | C | Č | D | Ḍ | E | F | G | Ǧ | H | Ḥ | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | Ṛ | S | Ṣ | T | Ṭ | U | V | W | X | Y | Z | Ẓ | Ɛ | Ɣ |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
a | b | c | č | d | ḍ | e | f | g | ǧ | h | ḥ | i | j | k | l | m | n | o | p | q | r | ṛ | s | ṣ | t | ṭ | u | v | w | x | y | z | ẓ | ɛ | ɣ |
Yal imesli(ṣṣut) nettaru-t s yiwen n usekkil, d aḥerfi neɣ d ussid ; anda yebɣu yili deg wawal, talɣa-s yiwet : – Ama deg tazwara n wawal : yezwar, zwir. – Ama deg tlemmast-is : tayri, Lezzayer. – Ama ɣer taggara n wawal : aggay, argaz.
Imesli ussid yettwaray s usiknew n usekkil : tameṭṭut, tameddurt, tazemmurt, yeṛṛeẓ, izegger, ddu , kker, atg.
Llant snat n taggayin n tussda : tin n tnumi d tin n tjerrumt :
Tussda n tnumi : Tussda deg wawal, nettaru-tt akken i nuɣ tanumi nsell-as. Maca tanumi-a temxallaf seg tama ɣer tayeḍ, seg taddart ɣer tayeḍ, tikwal seg umdan ɣer wayeḍ. Tifrat n wugur-a : d asegzawal ara aɣ-d-yemlen anda tella, d wanda ur telli tussda. Tussda-a, tella deg :
Tussda n tjerrumt : (atan deg tira)
Tamaziɣt |
---|
Muritanya : Taẓnagt - Merruk : Tarifit | Tamaziɣt | Tasusit | Taznagt n Srayr | Tamaziɣt tudayt | Taɣumarit - Lezzayer : Taqbaylit | Tacawit | Tumẓabt | Teggargrent | Tacenwit | Iɣermawen | Tagurart - Tunes : Tasendit | Tajerbit | Tamaẓret | Dwiret - Libya : Tanfust | Twillult | Taɣdimest | Ɣat | Tasuknit | aɣarmi | Tawilant | Tazuregt - Miẓra : Isiwan - Aneẓruf : Tamahaq | Tetserret | Tayiṛt | Tawellemt | Tamaceqt - Tigzirin Tiknariyin : † Tagwanect |
This article uses material from the Wikipedia Taqbaylit article Tutlayt taqbaylit, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Le contenu est disponible sous licence CC BY-SA 4.0 sauf mention contraire. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Taqbaylit (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.