Neft

Jer Sharının' qubla yarımsharında tаrаlg'an.

Boljawlar boyınsha, nеft so'zi akkad tilinde barlıqqa kelgen, Burıng'ı Iran akkad tilli xalqları o'z imperiyasına karta ha'm neft so'zin o'zlestirgen. Worıs tiline neft so'zi Irаn elinnen kelgen bolıp, "Kotov Sayaxatı" degen kitapta (1625-jıl) neft birinshi ma'rte tilge alıng'an. Pаrsı tilinen Grek tiline νάφθα «neft», onnan Latın tiline naphtha degen so'z kelip shıg'adı. . Ko'shirme mag'ınada qaraqalpaq tilinde "qаra altın" so'zi de qollanıladı.

Neftdin' quramı: uglerod - 80-87%, vodorod - 10-14%, kislorod – 3%, ku'kirt – 5%, azot – 2%. Suwmala ha'm Asfalt o'nimleri ko'birek joqarı molekulyar du'zilisge qosılmalar da kerek. Neft sonday ju'zlershe qosılmalardan turadı. Neft jang'anda 37-49 MDj/g Jıllılıq ayrılıp shıg'adı. Neft quramına kirgen ku'kirt ha'm onın' qosılmaları zıyanlı, olar metallarda korroziya keltirip shıg'aradı.

Ko'pshilikte neft suwg'a sin'еdi. 1 tonna neft suw u'stinde 12 km plyonka payda etiwge boladı. Neft suwda erimeydi, biraq benzol, xloroformda tez eriydi.

Neft - kerekli pаydalı qazılmalardın' biri. Ta'biyatda neftdin' 4 toparı tabılg'an: metanlı, oleinlı, naftеnlı, aromatik. En' ko'p benzin metan neftinde shıg'adı. Neft benen birge iyiriwshen' gaz da shıg'arıladı, ol еsh qana neftde yerimeytin boladı. Iyirshen' gaz quramına etan, propan, butan, pentan, kirgenlikten ol ximiya o'nimleri ushın paydalınıladı.

Neft — tu'rli molekulyar mаssalı ha'm tu'rli temperaturalarda qaynay alatın uglevodorodlar aralaspası bolg'anlıqtan, onı ko'p tu'rli fraktsiyalarga (distillyatlarga). Al olardan 40 tan baslap 200 °С qa shekem temperatura intervalında qaynay alatın C₅—C₁₁ uglevodorodlarınnan alınatın benzin; 150—250 °С temperaturada qaynay alatın C₈—C₁₄ uglevodorodlarn turg'an ligroin; qaynaw temperaturası 180—300 °С bolg'an C₁₂—C₁₈ uglevodorodların ishine alg'an kerosin, al onnan son' gazoil alınadı. Bular neftdin' ju'da qurılmalı produktleri dep aytıladı. Benzin dvigatelli avtomashinalar ha'm samolyotlar ushın janılg'ı etip paydalanıladı. Ol solay aq maylardı, kaushikdi eritiwshi etip, qurılg'an h.b. ushın qollanıladı. Ligroin traktor janılg'ısı bolıp sanaladı. Kerosin — traktor, reaktiv samolyot ha'm raketa janılg'ısı. Gazoil dizel janılg'ı etip qollanıladı.