კარლ მარქსი

Karl Heinrich Marx; დ. 5 მაისი, 1818, ტრირი — გ. 14 მარტი, 1883, ლონდონი) — გერმანელი ფილოსოფოსი, ეკონომისტი, ისტორიკოსი, პოლიტიკური თეორეტიკოსი, სოციოლოგი, კომუნისტი და რევოლუციონერი. კარლ მარქსი კაცობრიობის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი მოაზროვნეა. მისმა იდეებმა დიდი გავლენა მოახდინეს ეკონომიკური და პოლიტიკური აზროვნების განვითარებაზე.

კარლ მარქსი
გერმ. Karl Marx
დაბ. თარიღი	5 მაისი, 1818(1818-05-05)[1] [2] [3] [4] [5] [9] [10] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19]
დაბ. ადგილი	ტრირი, რაინის პროვინცია, პრუსიის სამეფო[20] [21] [2]
გარდ. თარიღი	14 მარტი, 1883(1883-03-14) [1] [3] [4] [5] [9] [10] [12] [13] [14] [15] [17] [18] [19] (64 წლის)
გარდ. ადგილი	ლონდონი, ინგლისი, დიდი ბრიტანეთის და ირლანდიის გაერთიანებული სამეფო[20]
დასაფლავებულია	ჰაიგეიტის სასაფლაო
მოქალაქეობა	პრუსიის სამეფო მოქალაქეობის არმქონე
ეროვნება	აშქენაზები[25]
საქმიანობა	ეკონომისტი [18] , ჟურნალისტი , ისტორიკოსი , ფილოსოფოსი[18] [19] , სოციოლოგი , რევოლუციონერი , პოეტი[2] , პოლიტიკოსი და მწერალი
მუშაობის ადგილი	Neue Rheinische Zeitung და Rheinische Zeitung
ალმა-მატერი	ბონის უნივერსიტეტი[2] , იენის უნივერსიტეტი , ჰუმბოლდტის უნივერსიტეტი და ტრირის ფრიდრიხ-ვილჰელმის გიმნაზია[2]
სამეცნიერო ხარისხი	ფილოსოფიის დოქტორი
მეუღლე	ჯენი ფონ ვესტფალენი [2]
მამა	ჰაინრიხ მარქსი[2] [34]
დედა	ჰენრიეტა პრესბურგი [34]
შვილ(ებ)ი	ელეონორა მარქსი [34] , ჯენი ლონგე [34] , ლაურა მარქსი [34] , ედგარ მარქსი [34] , ფრედერიკ დემუთი, ჰენრიხ ედვარდ გაი[34] და ჯენი ეველინ ფრენსის მარქსი[34]
ნათესავ(ებ)ი	ლუდვიგ ფონ ვესტფალენი[2]
ჯილდოები	ხელოვნების სამეფო საზოგადოების წევრი
გავლენა მოახდინეს :::გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი[2] , მაქს შტირნერი, ლუდვიგ ფოიერბახი და ქრისტიანობის არსება
ხელმოწერა
კარლ მარქსი ვიკისაწყობში

მარქსი დაიბადა გერმანიაში, საშუალო ფენის ოჯახში. 1830–1835 წლებში კარლ მარქსი სწავლობდა ტრირის ფრიდრიხ-ვილჰელმ-გიმნაზიაში. 17 წლის ასაკში იგი ჩაირიცხა ბონის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე. ბონში იგი დაინიშნა ჯენი ფონ ვესტფალენზე – ტრირის საზოგადოების ცნობილი წევრის, ლუდვიგ ფონ ვესტიფალენის ქალიშვილზე. მარქსის მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა მოახდინეს მამამ, ტრირის გამოჩენილმა ადვოკატმა ჰაინრიხ მარქსმა (1777–1838) და ლუდვიგ ფონ ვესტიფალენმა. სტუდენტობის წლებში მან ღრმად შეისწავლა ჰეგელის ფილოსოფია, გახდა ახალგაზრდა მემარცხენე ჰეგელიანელთა წრის წევრი და მტკიცედ დაუკავშირდა „თანამედროვე მსოფლიო ფილოსოფიას“. 1841 წლის აპრილში იენის უნივერსიტეტმა მარქსს ნაშრომისათვის „განსხვავება დემოკრიტესა და ეპიკურეს ნატურფილოსოფიას შორის“ მიანიჭა ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი. ამ დროს მარქსი ჯერ კიდევ ჰეგელიანელი იდეალისტი იყო, მაგრამ ცდილობდა ჰეგელის წინააღმდეგობრივი ფილოსოფიიდან გაეკეთებინა ათეისტური და რევოლუციური დასკვნები. დისერტაციაში მკაფიოდ ჩანს ავტორის რევოლუციურ-დემოკრატიული თვალთახედვა როგორც ფილოსოფიაში, ისე პოლიტიკაში.

უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ მარქსი ფიქრობდა სამეცნიერო მუშაობის დაწყებას, მაგრამ პრუსიის მთავრობის რეაქციულმა პოლიტიკამ აიძულა იგი უარი ეთქვა ამ განზრახვაზე და ჟურნალისტიკას მიჰყო ხელი. 1842 წლის ოქტომბერში იგი გახდა გავლენიანი ლიბერალური „რაინის გაზეთის“ რედაქტორი, რომელსაც ინდუსტრიალისტები მფარველობდნენ. მარქსის სტატიების გამო, რომლებიც მეტწილად ეკონომიკური ხასიათის იყო, პრუსიის მთავრობამ გაზეთი აკრძალა. მარქსი საფრანგეთში გადავიდა. 1848 წელს, პარიზში ჩასვლისთანავე, მარქსი გერმანელ ემიგრანტ მუშათა ორგანიზებულ ჯგუფებსა და ფრანგ სოციალისტთა სხვადასხვა ჯგუფებს დაუკავშირდა. მან გამოსცა „გერმანულ-ფრანგული წელიწდეული“, რომელსაც უნდა დაეკავშირებინა ფრანგი სოციალისტები და გერმანელი რადიკალი ჰეგელიანისტები. გამოცემამ დიდხანს ვერ იარსება. პარიზში ყოფნის პირველსავე თვეებში მარქსი კომუნისტი გახდა და თავისი შეხედულებები გადმოსცა სერიულ ნამუშევრებში, რომლებიც ეკონომიკური და ფილოსოფიური ხელნაწერების სახელწოდებითაა ცნობილი (1844). ხელნაწერებში მარქსმა, ლუდვიგ ფოიერბახის ფილოსოფიის გავლენით, ჩამოაყალიბა კომუნიზმის ჰუმანისტური კონცეფცია.

1844 წლის მიწურულს მარქსი პარიზიდან გააძევეს და ფრიდრიხ ენგელსთან ერთად იგი ბრიუსელში გადავიდა. აქ მან ისტორიის ინტენსიური შესწავლა დაიწყო და შეიმუშავა ისტორიის მატერიალისტური კონცეფცია, რომელიც „გერმანული იდეოლოგიის“ სახელით მისი სიკვდილის შემდეგ გამოქვეყნდა. „გერმანულ იდეოლოგიაზე“ მუშაობისას მარქსი იდეალისტურ სოციალიზმს ეწინააღმდეგებოდა. იგი ასევე შეუერთდა კომუნისტურ კავშირს. 1847 წლის დამლევს, ლონდონში ჩატარებულ კომუნისტური კავშირის კონგრესზე, მარქსსა და ენგელსს დაევალათ მცირე ზომის დეკლარაციის დაწერა. 1848 წელს ევროპაში რევულუციებმა იფეთქა. რევულუციის დაწყების გამო კვლავ საფრანგეთში გადავიდა, შემდგომ კი — გერმანიაში. კელნში მან გამოსცა „ახალი რაინის გაზეთი“. გაზეთი მხარს უჭერდა რადიკალ-დემოკრატიულ ფრთას, რომელიც პრუსიის ავტოკრატიის წინააღმდეგ გამოდიოდა. მთელ თავის ენერგიას მარქსი რედაქტორულ სამუშაოს უთმობდა, რადგან კომუნისტური კავშირი ფაქტობრივად დაიშალა. გაზეთი აიკრძალა და 1849 წლის მაისში მარქსმა ლონდონს შეაფარა თავი.

ლონდონში ყოფნისას მარქსი ოპტიმისტურად იყო განწყობილი ევროპაში მოსალოდნელი რევოლუციის მიმართ. იგი კვლავ შეუერთდა კომუნისტურ კავშირს და 1848 წლის საფრანგეთის რევოლუციისა და მისი შედეგების შესახებ დაწერა ორი დიდი ზომის პამფლეტი — „კლასობრივი ბრძოლა საფრანგეთში“ და „ლუი ბონაპარტის 18 ბრიუმერი“. იგი მალე დარწმუნდა, რომ ახალი რევოლუციის დაწყება მხოლოდ ახალი კრიზისის შედეგად იყო შესაძლებელი და შეუდგა პოლიტიკური ეკონომიკის შესწავლას, ამ კრიზისის მიზეზებისა და გარემოებების დასადგენად.

1857 წელს მან გიგანტური ზომის, 800-გვერდიანი ხელნაწერი მოამზადა კაპიტალის, მიწის საკუთრების, დაქირავებული შრომის, სახელმწიფოს, საგარეო ვაჭრობისა და მსოფლიო ბაზრის შესახებ. „პოლიტიკური ეკონომიის კრიტიკის საფუძვლები“ 1939 წელს გამოქვეყნდა. 1860-იანი წლების დასაწყისში მარქსმა თავი დაანება სამუშაოს, რათა დაეწერა თეორია ზედმეტი ღირებულების შესახებ, რომელშიც განხილული იყო პოლიტიკური ეკონომიკის თეორეტიკოსები, განსაკუთრებით დევიდ რიკარდოსა და ადამ სმითის ნაშრომები. მხოლოდ 1867 წელს მოახერხა მარქსმა გამოეცა „კაპიტალის“ პირველი ტომი, რომელშიც მოცემული იყო კაპიტალისტური წარმოების წესის ანალიზი. მეორე და მესამე ტომზე მუშაობა 1860-იან წლებში დასრულდა, თუმცა მარქსი სიცოცხლის ბოლომდე მუშაობდა ამ ხელნაწერებზე და ისინი გამოაქვეყნა ენგელსმა მარქსის სიკვდილის შემდეგ.

მარქსი გარდაიცვალა 1883 წლის 14 მარტს. დაკრძალულია ლონდონში, ჰაიგეიტის სასაფლაოზე.

მარქსის იდეოლოგიისთვის საკვანძო ცნებებია შრომა, გაუცხოება, ისტორიის მატერიალისტური გაგება, ეკონომიკური დეტერმინიზმი, საზოგადოებრივი ყოფიერება და ცნობიერება, წარმოების წესი, საწარმოო ძალები და საწარმოო ურთიერთობანი, ბაზისი და ზედნაშენი, საზოგადოებრივი ფორმაციები, სოციალური რევოლუცია, კლასები და კლასობრივი ბრძოლა.

მარქსის „გერმანული იდეოლოგიის“ ძირითადი დებულება იყო ის, რომ „ადამიანთა ბუნება დამოკიდებულია მატერიალურ მდგომარეობაზე, რაც განსაზღვრავს მათ წარმოებას“. მარქსმა შეისწავლა წარმოების სხვადასხვა წესის ისტორია და იწინასწარმეტყველა, რომ იმჟამინდელ ინდუსტრიულ კაპიტალიზმს კომუნიზმი შეცვლიდა. „კაპიტალში“ მარქსმა შეიმუშავა ღირებულების შრომითი თეორიის საკუთარი ვერსია და კონცეფცია ზედმეტი ღირებულებისა და ექსპლუატაციის შესახებ.

მარქსმა შეაჯამა თავისი მიდგომა კომუნისტური პარტიის მანიფესტის პირველ თავში, რომელიც 1848 წელს გამოქვეყნდა:

	„ისტორია დღემდე არსებულ საზოგადოებების, არის ისტორია კლასობრივი ბრძოლის.“

„კომუნისტური პარტიის მანიფესტის“ პირველ მონაკვეთში მარქსი განმარტავს ფეოდალიზმს, კაპიტალიზმს და შინაგანი სოციალური დაპირისპირების როლს ისტორიულ პროცესში. მარქსი ამტკიცებდა სოციალურ ეკონომიური ცვლილების სისტემურ გაგებას. ის ამტკიცებდა რომ კაპიტალიზმის შინაგანი სტრუქტურული დაპირისპირება გარდაუვალს გახდის მისივე დასასრულს და გზას გაუხსნის სოციალიზმს. მარქსი ამტკიცებდა, რომ კაპიტალიზმი, ისევე როგორც წინამორბედი სოციალურ-ეკონომიკური სისტემები, გარდაუვალად წარმოშობს შინაგან დაპირისპირებას რაც მიიყვანს მას თავისსავე დესტრუქციასთან. მარქსი ამტკიცებდა, რომ საზოგადოებრივ ეკონომიური ცვლილება მოხდებოდა ორგანიზებული რევოლუციური აქციით. ის ამტკიცებდა, რომ კაპიტალიზმს დაასრულებს ინტერნაციონალური მუშათა კლასის ორგანიზებული აქცია. მას სჯეროდა რომ სოციალიზმი ჩაანაცვლებდა კაპიტალიზმს და კაცობრიობას მიიყვანს უკლასო საზოგადოებამდე. ეს მიიღწევა მხოლოდ გარდამავალი პერიოდის შემდეგ რომელსაც ეწოდება პროლეტარიატის დიქტატურა.

• მარქსიზმი
• კომუნიზმი
• პროლეტარიატის დიქტატურა
• ფრიდრიხ ენგელსი
• გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი
• გეორგ ზიმელი
• ემილ დიურკემი
• იმანუელ კანტი

• გორგილაძე ლ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 436-467.

 

არის გვერდი თემაზე:

კარლ მარქსი

 

არის გვერდი თემაზე:

კარლ მარქსი

• კარლ მარქსის სოციოლოგია
• კარლ მარქსი — ნამუშევრები პროექტ „გუტენბერგზე“
• კარლ მარქსი — ნამუშევრები საიტზე Internet Archive
• კარლ მარქსი — ნამუშევრები საიტზე LibriVox (უფასო აუდიო წიგნები)  
• კარლ მარქსის შრომები გერმ.
• კარლ მარქსი — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკიდან (ინგლისური)
• Marxists.org მარქსისტული ინტერნეტ არქივი