Samtsxe-Javaxeti

Samtsxe-Javaxeti
gruzincha: სამცხე-ჯავახეთი
; ;
Oʻlka
Maʼmuriy markazi	Axaltsixe
Yirik shaharlari	Axalsixe (17 903),; Borjomi(10 546),; Axalkalaki (8295),; Ninotsminda (5144),; Vale (3646)
Rasmiy tillar	gruzin tili
Aholi	155 903 kishi
Millatlar tarkibi	armanlar (50,5%), gruzinlar (48,3%), ruslar (0,4%), yunonlar (0,3%), osetinlar (0,2%)
Dinlar tarkibi	2014-yilda: pravoslavlar (45,2%), arman apostol cherkovi (40,0 %), katoliklar (9,4%), musulmonlar (3,8%)
Maydoni	6413 km²
Kod ISO 3166-2	GE-SJ
Rasmiy sayti	http://samtskhe-javakheti.gov.ge
Xaritada
43°16′0″E / 41.58333°N 43.26667°E G O

Asosiy tarixiy diqqatga sazovor joy — Vardziya (1185-yilda qirolicha Tamara tomonidan asos solingan) va Vanis Kvabebi gʻor monastirlari. Mintaqada dunyoga mashhur mineral suvlari boʻlgan Borjomi kurorti mavjud.

Mintaqada Boku-Tbilisi-Jeyhan neft quvuri va Janubiy Kavkaz gaz quvuri oʻtadi.

Maʼmuriy boʻlinishi

Maʼmuriy-hududiy jihatdan viloyat oltita munitsipalitetdan (2006-yilgacha — tumanlardan) iborat. 2016-yildan 2018-yilgacha Axalsixe shahri munitsipalitetga tenglashtirildi (bu oʻlkaga boʻysunuvchi shahar edi).

Munitsipalitet	maydoni, km²	2002-yigi aholi roʻyaxati boʻyicha	2014-yigi aholi roʻyaxati boʻyicha	2018-yigi aholi roʻyaxati boʻyicha	markazi
Adigeni	800	20 752	16 462	16 305	Adigeni sh. t. pos.
Aspindza	825	13 010	10 372	10 531	Aspindza sh. t. pos.
Axalkalaki	1235	60 975	45 070	42 949	Axalkalaki sh.
Axaltsixe	1010	46 134	38 895	39 375	Axalsixe sh.
Borjomi	1189	32 422	25 214	25 240	Borjomi sh
Ninotsminda	1353	34 305	24 491	21 503	Ninotsminda sh.
oʻlka, umumiy	6413	207 598	160 504	155 903	Axalsixe sh.

Maʼmuriy markazi — Axalsixe.

2018-yil 1-yanvar holatiga viloyat aholisi 155 903 nafar, 2014-yil 1-yanvar holatiga 213 700 nafar, 2009-yil 1-yanvar holatiga 208 100 nafar aholi ni tashkil etdi.

Oʻlkada 5 shahar, 6 shahar tipidagi posyolka, 268 qishloq bor.

Shaharlar : Axalsixe (17 903 kishi, 2014-yil aholini roʻyxatga olish boʻyicha), Borjomi (10 546 kishi), Axalkalaki (8 295 kishi), Ninotsminda (5 144 kishi), Vale (3 646 kishi);

Shahar tipidagi aholi punktlari : Aspindza (2379 kishi, 2014-yil aholini roʻyxatga olish), Bakuriani (1879 kishi), Axaldaba (1586 kishi), Abastumani (937 kishi), Tsagveri (799 kishi), Adigeni (783 kishi), Bakurianskiy Andeziti (352 kishi.

Aholisi

XIX asrgacha mintaqa aholisi

XVI asrning ikkinchi yarmida turklar Samtsxe-Saatabagoni bosib oldilar va bu yerda Axaltsixe posholigini (yoki Gurjiston viloyatini, yaʼni shuningdek „Gruziya viloyati“) tashkil etdilar, keyinchalik viloyat Usmonli imperiyasining shimoli-sharqiy chegaralarida muhim postga aylandi.. XVI asrda turklar mintaqada birinchi yirik aholini roʻyxatga olish ishlarini^[tr] oʻtkazdilar . Bu tartibda butun aholi roʻyxatga olinmagan, balki faqat soliqlar uchun javobgar boʻlgan oila boshliqlarigina hisoblangan, ammo ularning ismlari ham baʼzan qoida tariqasida, koʻrsatilmagan. S. Jikiyaning fikriga koʻra, ushbu material nafaqat onomastikani oʻrganish nuqtai nazaridan, balki oʻsha paytda butunlay gruzinlar boʻlgan mintaqa aholisining milliy tarkibini aniqlash nuqtai nazaridan ham katta ahamiyatga ega. A. Pikoku fikricha, XVIII asrning adabiy dalillari shuni koʻrsatadiki, etnik gruzin hukmdorlari — XII asrdan beri bu mintaqada taʼsirga ega boʻlgan gruzin Jakeli oilasining avlodlari turk tilida gaplashgan, usmonlilarning odatiy tilini qabul qilgan va uzoq vaqt oldin islomni qabul qilgan. Ammo aholining asosiy qismi nasroniy boʻlib qoladi va gruzin tilida soʻzlashishadi. Ular Usmonlilar hukmronligning 300 yillk davri davomida oʻz turmush tarzini deyarli oʻzgartirmadi .

XVIII asr geografi va tarixchisi Vaxushti Batonishvili oʻz asarida Javaxetiya aholisini quyidagicha taʼriflaydi.

"… Erkaklar va ayollar xuddi kartaliyalik dehqonlarga oʻxshab, goʻzal, chiroyli, odobsiz, qoʻpoldir. Imonga koʻra, dehqonlar hali ham nasroniylar edi, ammo ularda pastor-yepiskop boʻlmagan, lekin ularda gruzin ruhoniylari bor edi. Ularning tili gruzin va rahbarlar turklar bilan muloqot qilish zarurati boʻlgan tatar tilini ham bilishadi „.

XVIII asrning 70-yillarida Javaxetiyaga tashrif buyurgan nemis sayyohi Guldenshtedt Axaltsixe, Atskveri, Axalkalaki va boshqa qoʻshni joylarda boʻlganligini taʼkidlaydi. . . mahalliy gruzinlar, ular hali ham oʻz tillarida gaplashishadi, lekin turklar hukmronligi tufayli xristian dinidan chekinib, musulmon boʻlishgan.“.

XIX asrda mintaqa aholisi

Rus-turk urushi davrida arman qochoqlarining Rossiya hududiga oʻtishi

XIX asr oxiri XX asr boshlarida armanlarning Rossiya imperiyasi hududiga migratsiyasi

Rus-turk urushi (1828-1829) tugagandan soʻng , Rossiya imperiyasi oʻz chegaralarini „Turk Gruziyasi“ (Axaltsixe podsholigi) gacha kengaytirdi. Viloyat Rossiya imperiyasiga qoʻshilgan paytda uning aholisi „islomlashgan“ gruzinlardan iborat edi. 1829—1877-yillarda Turkiyaga musulmonlarning, Rossiyaga armanlarning sezilarli darajada koʻchishi sodir boʻldi. Mintaqaning tub gruzin aholisi Turkiyaga koʻchib oʻtishga majbur boʻldi. Axalkalaki (Javaxeti)ning tashlandiq qishloqlarida rus qoʻshinlari tomonidan koʻchib ketishga ragʻbatlantirilgan Usmonli imperiyasidan (xususan, Erzrumdan) minglab armanlar koʻchib oʻtdi. Natijada, Javaxetiya aholisining koʻpchiligi armanlarni tashkil etdi, bunga gruzinlarning janubiy Gruziyaning ayrim hududlariga joylashishi taqiqlanganligi sabab boʻldi. Oksfordning Kavkaz tillari boʻyicha qoʻllanmasiga koʻra: Samtsxe-Javaxeti armanlari XIX asrda rus-turk urushlari paytida bu yerga kelib qoʻngan armanlarning avlodlari. Ular kamdan-kam hollarda gruzin tilida gaplashadilar va arman tilining karin lahjasida soʻzlashadilar.

1944-yilgi deportatsiya

Mesxetiyada yashovchi 45516 mesxeti turklari (yoki mesxeti musulmonlari) 1944-yilda Gruziya SSR dan deportatsiya qilingan.

XXI asrda mintaqa aholisi

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, viloyat aholisi 207 598 kishini tashkil etadi, ulardan 54,6 foizi armanlar (113 347 kishi), 43,4 foizi gruzinlar (89 995 kishi), 1,1 foizi ruslar (2230 kishi), 0,4 foizi — osetinlar (8222 kishi).), 0,4% — yunonlar (740 kishi).

Mintaqaning milliy tarkibi (2014-yil aholini roʻyxatga olish boʻyicha)

	odamlar	%
Jami	160 504	100.00%
armanlar	81 089	50.52%
gruzinlar	77 498	48.28%
ruslar	712	0,44%
yunonlar	420	0,26%
osetinlar	393	0,24%
ukrainlar	142	0,09%
ozarbayjonlar	89	0,06%
yahudiylar	16	0,01%
abxazlar	oʻn bir	0,01%
boshqa	134	0,08%

2014-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, mintaqa aholisi 160 504 kishini tashkil etdi, Adigeni munitsipalitetida gruzinlar (mesxetilar) koʻpchilikni tashkil qiladi (97,10% yoki armanlarning 2,26% ga nisbatan 15985 kishi koʻp), Borjomi munitsipalitetida (87,219% yoki armanlarning

8,63ga nisbatan 21 990 kishiar, 1,34% osetinlar, 1,16% greklar, 1,10% ruslar), Aspindza munitsipaliteti (86,38% yo i armanlarning 13,31% gnisbatan 8959 kishi koʻphi), Axalsixe munitsipaliteti (68,060/i 62,092% yi armanlarning i 68,060% gnisbatan . 12 028 kis koʻphr).

Armanlar Ninotsminda munitsipalitetida (gruzinlarning 4,20 foiziga nisbatan 94,98 foiz yoki 23 262 kishi koʻp) va Axalkalaki munitsipalitetida (gruzinlarning 6,84 foiziga nisbatan 92,90 foiz yoki 41 870 kishi koʻp) koʻpchilikni tashkil qiladi .

Samtsxe-Javaxetiya va uning munitsipalitetlarining milliy tarkibi (2014)

munitsipalitet	umumiy	armanlar	%	gruzinlar	%	ruslar	%	greklar	%	osetinlar	%	ukrainlar	%	ozarbayjonlar	%	yahudiylar	%	boshqalar	%
Adigeni	16 462	372	2,26%	15 985	97,10%	41	0,25%	6	0,04%	11	0,07%	12	0,07%	13	0,08%	0	0,00%	22	0,13%
Aspindze	10 372	1381	13,31%	8959	86,38%	12	0,12%	7	0,07%	5	0,05%	3	0,03%	0	0,00%	0	0,00%	5	0,05%
Axalkalaki	45 070	41 870	92,90%	3085	6,84%	54	0,12%	41	0,09%	2	0,00%	5	0,01%	0	0,00%	0	0,00%	13	0,03%
Axaltsixe	38 895	12 028	30,92%	26 450	68,00%	144	0,37%	71	0,18%	37	0,10%	28	0,07%	60	0,15%	11	0,03%	66	0,17%
Borjomi	25 214	2176	8,63%	21 990	87,21%	277	1,10%	293	1,16%	338	1,34%	88	0,35%	16	0,06%	5	0,02%	31	0,12%
Ninotsminda	24 491	23 262	94,98%	1029	4,20%	184	0,75%	2	0,01%	0	0,00%	6	0,02%	0	0,00%	0	0,00%	8	0,03%
oʻlka, umumiy	160 504	81 089	50,52%	77 498	48,28%	712	0,44%	420	0,26%	393	0,24%	142	0,09%	89	0,06%	16	0,01%	145	0,09%

Mintaqaning diniy tarkibi: Gruziya pravoslav cherkovi (45,24%), arman apostol cherkovi (39,95%), katolik cherkovi (9,36%), islom (3,78%).

Madaniy meros

Mesxeti-Javaxetida XIV—XIXasrlarda qurilgan koʻplab minoralar, masjidlar, madrasalar xarobalari bugungi kungacha saqlanib qolgan. Bu masjid va minoralarning barchasi Gruziya Madaniyat vazirligining 2006-yil 3/33-sonli farmoni bilan madaniy meros sifatida davlat muhofazasiga olingan. Ularga Gruziya va Mesxetiyaning madaniy yodgorliklari maqomi berildi. Ayni paytda ularni rekonstruksiya qilish va tiklash choralari koʻrilmoqda.

Bundan tashqari, mintaqada koʻplab cherkovlar mavjud, xususan, Atskur cherkovi. U shuningdek, milliy ahamiyatga ega boʻlgan madaniy yodgorlik hisoblanadi.

Iqtisodiyoti

Transporti

Avtomobil arteriyalari — Axaltsixe-Tbilisi ; Axalsixe-Kutaisi ; Axalsixe-Batumi ; Axalsixe-Turkiya Respublikasi ; Axalsixe-Armaniston Respublikasi.
Temir yoʻl transporti — Vale-Tbilisi ; Axalsixe-Tbilisi .
- Xashuri-Axalsixe-Vale (uzunligi 90 km)
- Marabda-Axalkalaki (70% −80% — yuk tashish)
Temir yoʻl va avtomobil yoʻllari uzunligi 1340 km.
- Xalqaro ahamiyatga ega avtomobil yoʻllarining uzunligi - 195 km.
- Respublika ahamiyatiga ega avtomobil yoʻllarining uzunligi — 270 km.
- Mahalliy ahamiyatga ega avtomobil yoʻllarining uzunligi — 945 km.

Aloqa

Samtsxe-Javaxeti oʻlkasining 13,5 ming abonentiga Birlashgan Gruziya aloqa kompaniyasining 6 hududiy filiali xizmat koʻrsatadi. 2005-yilda Borjomi shahri va Bakurianida zamonaviy raqamli telefon stansiyalari oʻrnatildi. 2007—2008-yillarda xuddi shunday stansiyalar Gruziyaning barcha munitsipalitetlarida oʻrnatildi. Oʻlkaning butun hududi Magti GSM, Geocell va Beeline uyali aloqa operatorlari tomonidan qamrab olingan.

Bank ishi

Samtsxe-Javaxetida Gruziya Milliy bankining filiali, Gruziya Gʻaznachiligining mintaqaviy boʻlimi va tijorat banklarining 4 filiali mavjud. (barcha 6 munitsipalitetdagi filiallari:TBC Bank filiali, Borjomi ; Birlashgan Gruziya banki, Axaltsixe ; Bank of Georgia, Axaltsixe ; Liberty Bank of Georgia, barcha 6 munitsipalitetdagi filiallari).

Fotogalereya

Vardzia gʻor monastiri
Xertvisi qal’asi
Zeda-Vardzia cherkovi
Sapara monastiri
Timotesubani cherkovi
Axalkalaki arman cherkovi

Manbalar

Огромный материал содержится в рукописи для изучения грузинской ономастики. Правда, это, как выше отмечалось, перепись не всего населения, а лишь ответственных за налоги и возглавляющих семью мужчин, фамилии коих также, как правило, не указываются. Но и это материалы приобретают большое значение не только с точки зрения изучения грузинской ономастики, но и с точки зрения установления национального состава населения этого края того времени (оно является сплошь грузинским) и выяснения количества дворов как для отдельных населенных пунктов, так и для всего "Грузинского вилайета".

↑ Вахушти Батонишвили „«Самцхе»“,. «География Грузии», Тифлис, 1892 — 23 bet.

↑ Иоганн Антон Гюльденштедт „Путешествие и наблюдения в Грузии 1771 г.“,. Путешествие по Кавказу в 1770—1773 гг., СПб., 2002 — 198-199 bet.

Orginal matn ^(rus.)

Расположен у южного подножия южного Кавказского предгорья, около истока Куры. К последнему причисляется сам Ахалцихе и Уцквер и Ахалкалак. К тому или иному из этих округов принадлежат еще следующие населенные места: Ливана, Сатлер, Кисткин, Олти, Артвин, Пенек и Петерек. Во всех четырех округах живут грузины, которые хотя и говорят еще на своем языке, но из-за турецкого владычества отступили от христианской религии и стали магометанами.

↑ {{{заглавие}}}.

↑ Richard G. Hovannisian. The Republic of Armenia: The first year, 1918-1919. Berkeley; London: University of California Press, 1971 — 70 bet. ISBN 978-0-520-01805-1.

↑ Gammer, Moshe, Ed.. The Caspian region.. Routledge, 2004. ISBN 0-7146-5248-2.

↑ James William Robert Parsons. The Emergence and Development of the National Question in Georgia, 1801-1921. Ann Arbor: University of Glasgow, 1987 — 569 bet.

↑ Svante Cornell. Small Nations and Great Powers. Routledge, 2005. ISBN 978-1-135-79669-3.

↑ Polinsky, Maria. The Oxford handbook of languages of the Caucasus — 52 bet. ISBN 978-0-19-069072-4.

↑ „Этнический состав Грузии по переписи 2002 года“ (en). 2014-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

↑ „Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information)“ (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2016-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.

↑ ^22,0 ^22,1 ^22,2 ^22,3 „официальный паспорт региона Самцхе-Джавахети“. 2011-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 22-iyul.