An Tseoirsis

Ceann de na teangacha Cugasacha Theas is ea í, agus le fírinne is í an t-aon teanga amháin acu a bhfuil forbairt cheart liteartha déanta uirthi. Iad siúd a labhraíonn teangacha eile an ghrúpa seo, is é sin, Kivruli, Laz, Svan, nó Margaluri, is í an tSeoirsis liteartha is mó a chleachtann siad mar theanga liteartha. Cuid de chainteoirí na dteangacha seo, áfach, tá cónaí orthu sa Tuirc, agus dá réir sin is í an Tuircis an t-aon teanga liteartha a úsáideann siad, cé nach bhfuil gaol ná lúb ghaoil ag an teanga sin leis an tSeorsis. Is é kartuli ena (ქართული ენა) ainm na teanga sa teanga féin.

An tSeoirsis

ქართული ენა agus ქართული‎
Cineál	teanga, teanga litríochta agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais	3,700,000 (2014)
Á labhairt	Cugas Theas
Grúpa eitneach	Seoirsigh
Dúchasach do	Seoirsigh, an tSeoirsia, Artvin Province (en) , Ordu Province (en) agus Sakarya Province (en)
Stáit	an tSeoirsia, an Tuirc, an Rúis, an Iaráin, an Asarbaiseáin agus an Airméin
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna teangacha Cugasacha Kartvelian (en) Karto-Zan (en)
Tréithe
Córas scríbhneoireachta	Aibítrí Seoirseacha, Georgian Braille (en) , Asomtavruli (en) , Nuskhuri (en) agus Mkhedruli (en)
Staidéar ag	Georgian studies (en)
Cóid
ISO 639-1	ka
ISO 639-2	geo
ISO 639-3	kat
Glottolog	nucl1302
Linguasphere	42-CAB
Ethnologue	kat
ASCL	4902
Linguist List	geor
IETF	ka

Tá aibítir dá cuid féin ag an tSeoirsis. Deir na hAirméanaigh gurbh é Mesrop Mashtots, naomhphátrún na hAirméine, a rinne í, díreach mar a chum sé aibítir na hAirméinise féin, ach is é an scéal a insíonn na Seoirsigh féin gurbh é an Rí Pharnavaz a cheap na litreacha sa cheathrú haois i ndiaidh bhreith Chríost.

Tá traidisiún saibhir liteartha ag an tSeoirsis. Is é an téacs is sine atá ann ná Tsamebay tsmindisa Shushanikisi, dedoplisa (წამებაჲ წმიდისა შუშანიკისი დედოფლისაჲ) nó "Mairtíreacht na Bainríona Naofa Shushanik", agus téann sé siar go dtí an cúigiú haois i ndiaidh bhreith Chríost. B'é Iakob Tsurtaveli a chum é. Sa dara haois déag a scríobhadh eipic náisiúnta na Seoirsia, Vepkhistqaosani (ვეფხის ტყაოსანი), nó "An Ridire i gCraiceann an Phantair". B'é Shota Rustaveli an t-údar.

Cé go bhfuil an tSeoirsis an-difriúil le teangacha na hEorpa, bhí sí fáiltiúil riamh roimh fhocail iasachta ó na teangacha Iartharacha. An té a éistfidh leis an raidió Seoirsise, aithneoidh sé roinnt mhaith focal a tháinig as an Laidin nó as an nGréigis. I gcomparáid léi, tá an Airméinis, cuir i gcás, i bhfad níos "dothuigthe", cé go bhfuil sí gaolmhar leis na teangacha Ind-Eorpacha.

(Seo iad na litreacha atá in úsáid i Seoirsis an lae inniu. Tá roinnt litreach de chuid na Sean-Seoirsise fágtha ar lár.)

ა = a

ბ = b

გ = g

დ = d

ე = e

ვ = v

ზ = z

თ = t (t láidir)

ი = i

კ = k eisiachtach, nó k scornánaithe - is é sin, an cineál speisialta den k a bhfuil an scornán páirteach ina fhuaimniú

ლ = l

მ = m

ნ = n

ო = o

პ = p scornánaithe

ჟ = zh,

რ = r

ს = s

ტ = t scornánaithe

უ = u

ფ = p (láidir)

ქ = k (láidir)

ღ = gh

ყ = q'. Is fuaim é seo nach mbíonn a leithéid le fáil sna teangacha eile. Go bunúsach, is k scornánaithe é a fhuaimnítear i bhfad siar sa scornach!

შ = s caol

ჩ = Č

ც = ts

ძ = dz

წ = ts scornánaithe

ჭ = scornánú á chur leis

ხ = ch

ჯ = j

ჰ = h

 

Tá Vicipéid le fáil as An tSeoirsis freisin

• An tSean-Seoirsis Luath : 5ú–8ú céad
• An tSeanseoirsis Chlasaiceach: 9ú–11ú céad
• An Mheán-Seoirsis: 11ú/12ú–17ú/18ú céad
• An tSeoirsis Chomhaimseartha: 17ú/18ú céad go dtí an lá inniu

Tá córas na bhfoirmeacha gramadaí sa tSeoirsis thar a bheith casta, i gcomparáid leis na gnáth-theangacha Eorpacha. Is féidir leis an mbriathar seacht mír (réimíreanna nó iarmhíreanna) a bheith greamaithe de. Úsáidtear an réimír v- leis an gcéad phearsa ("mé", "muid") a chur in iúl (vasheneb "tógaim, táim ag tógáil [tithe]" - ach tá iarmhíreanna ann le haghaidh na bpearsan eile (asheneben - "tógann siad, tá siad ag tógáil [tithe]", mar sampla).

Is deacair foirmeacha éagsúla an bhriathair a aicmiú mar "mhodh", mar "aimsir" nó mar "ghné". Mar sin, úsáidtear coincheap an mtskrivi (Béarla: screeve) ina n-áit - "sraith" nó "ró" is brí leis an bhfocal Seoirsise, agus is éard atá i gceist leis an tsraith seo ná sraith na sé bhfoirmeacha pearsanta. Tá an teanga ag cur thar maol le briathra neamhrialta.