წოვათუშები

ისტორიულად სახლობდნენ თუშეთის ტერიტორიაზე. მოგვიანო პერიოდში თუშების მსგავსად მოხდა მათი ბარში, ალვანში ჩამოსახლება. წოვათუშები ბილინგვები არიან და საუბრობენ როგორც ქართულად, ასევე ნახური ქვეჯგუფის წოვათუშურ (ბაცბურ) ენაზე.

ამ ეთნონიმის სწორი დაწერილობა არის „წოვათუში“, „წოვათუშები“ (დეფისის გარეშე), თუმცა სამეცნიერო ლიტერატურაში, მათ შორის ქსე-ში, ხშირად ვხვდებით მის არასწორ დაწერილობასაც — „წოვა-თუში“, „წოვა-თუშები“.

  მთავარი სტატია: ბაცბური ენა.

წოვათუშები ბილინგვუალები არიან. საუბრობენ ქართულად და წოვათუშურად (ბაცბურად), რომელიც ინგუშურის მონათესავე ენაა და ნახურ ენათა ჯგუფში შედის.

წოვები (ისევე როგორც, ნაწილობრივ, პირიქითა თუშები) მომთაბარე ცხოვრების წესს მისდევდნენ, რამდენადაც ოდითგანვე მათ სამეურნეო საქმიანობას წარმოადგენდა მეცხვარეობა. ამ ფაქტორმა განაპირობა, რომ წოვათუშების სოფლები გაშენებულია როგორც მთაში, ისე — ბარში:

• მთაში მათ ჰქონდათ სოფლები: ინდურთა, მოზართა, ეთელთა, ნაზართა, წარო, შავწყალა, საგირთა (სტიქიური უბედურებების გამო განადგურდა 1861 წელს) და ნადირთა;
• ბარში მოსახლეობდნენ:
  • პანკისის ხეობაში: ომალო, ხალაწანი, ბაწარა, ბირკიანი და სხვა;
  • ალვანის ველზე: ბახტრიონი, წიწალყურე, მუხროვანი, გურგალჭალა, ოთხთვალა, ალონი, ლაფანყური და ბაიჩლაყურე.

• თოფჩიშვილი რ., წოვა-თუშები. საქართველოს ეთნოგრაფია /ეთნოლოგია / ივანე ჯავახიშვილის ისტორიისა და ეთნოლ. ინ-ტი. თბ., 2010, გვ.154-162
• ნიჟარაძე ბ. ისტორიულ–ეთნოგრაფიული სტატიები. ტომი 1. თბ., 1962
• ბუქურაული ივ. თუშური ლექსები.მოამბე. №3. ტფილისი, 1895
• Шавхелишвили А. Тушины. Тбилиси, 2001
• Цискаришвили Ив. Записки о Тушети. Кавказ. 1848. №7, 1848

• ბელა შავხელიშვილი, წოვა-თუშები ქართულ სოციოკულტურულ სამყაროში, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის რეცენზირებადი ელექტრონული ბილინგვური სამეცნიერო ჟურნალი "სპეკალი", №4