Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Ɖɩwalanzɩ kpayɩ taa lɛ, pɩmaɣna ɛzɩ 114 763 km2 nɛ ɖɩ-ɖalakɩŋ wɛ ɛzɩ kilomɛtana 670 yɔ. Pɩnaɣ 2013 taa lɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛyaa kaawɛ ɛzɩ 10 008 749 yɔ. Wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa lɛ, Peenɛɛ sɩ kamaɣ nɛ Togo tɛtʊ, wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa lɛ pɩsɩna Najeeriya, nɛ hayi kɩŋ lɛ, Nigerɩ nɛ Purkina Fasoo. Peenɛɛ wɛ kɩ-tɩ yɔɔ kpaagba wɛʊ kɛ kɩyɛna fenaɣ kacalaɣ wiye pɩnaɣ 1960 nɛ payawaɣ-kʊ pɩtɛ alɩwaatʊ se Ɖahʊma.
Kɩmʊwaɣ kɩ-tɩ yɔɔ wɛʊ mbʊ lɛ, Fransi sɔsɔ weyi payaɣa-ɩ se Louis Jacquinot yɔ, ɛnʊ ɖʊsɩna kewiyaɣ kɛ Ɖahʊma nɔɔ yɔɔ ɖɛyʊ ɖa-caa Hubert Maga se ɛnʊ yɔ peeɖe tɛtʊ ñʊʊtʊ. Pɩlabɩ pɩnzɩ hiu nɛ naalɛ lɛ, Mathieu Kérékou mʊ kewiyaɣ kpelaɣ nɛ pɩnaɣ 1975 lɛ ɛlɛɣzɩ Ɖahʊma nɛ payaɣ se Peenɛɛ. Eɖiyaɣ ɛ-ɛjaɖɛ ɛzɩ Kɔmiinizim paɣtʊ pɔzʊ yɔ kɛ kpaɣ pɩnaɣ 1974. Ɛlɛ pɩkɔma ɛzɩ pɩnzɩ kagbanzi wayɩ lɛ Peenɛɛ ɛjaɖɛ sʊʊ kʊñɔŋ sɔsɔʊ nakʊyʊ taa nɛ pɩnaɣ 1990 lɛ, kɩlɛɛzɩ komina paɣtʊ tɩŋga. Pɔtɔ caca lɛ pawa Mathieu Kérékou nɛ ɛkʊyɩ kpelaɣ yɔɔ ɖɔɖɔ ɛzɩ pipɔzɩɣ yɔ. Pɩnaɣ 1996 paɖaɣnɩ tɔʊ caca lɛ, samaɣ lɩzɩ Mathieu Kérékou se ɛɖaɣnɩ kɛʊ Peenɛɛ ɛjaɖɛ ñʊʊtʊ. Wayɩ mbʊpʊnɛ pɩ-taa lɛ ɛtatasɩ kɩñazɩɣ tɔm nɛ ɖoŋ tɔm ɖɩɩnaʊ pɩkɔɔ pɩtalɩ 2006 pɩnaɣ taa.
Pɔɔrto-noovoo kɛŋna tɛtʊ sɔsɔtʊ ɛlɛ, Kotonu kɔyɔ tɔsʊʊ nɛ ɛsɩnda wobu tɛtʊ sɔsɔtʊ kpem. Fransɩ kɛ pɔyɔɔdɩɣ Peenɛɛ ɛjaɖɛ taa nɛ liidiye nɖɩ pɔtɔkɩ yɔ ɖɩɖɩ lɛ fraŋseefa. Yayi Boni kɔyɔ Peenɛɛ ɛjaɖɛ ñʊʊdʊ kɩfalʊ. Ɛnʊ wabina Mathieu Kérékou kɛ caca ŋgʊ paatɔ lakɩŋ fenaɣ hiu nɛ nakʊ pɩnaɣ 2006 yɔ; pɩwayɩ lakɩŋ fenaɣ hiu nɛ kʊɖʊmʊ pɩnaɣ 2011 ɖɔɖɔ lɛ, patasɩ-ɩ lɩzɩʊ se ɛtasɩ ɛjaɖɛ ɖɔkɩɣ kɛ pɩnzɩ kagbanzɩ mbilim. Ɛzɩ paɣtʊ pɔzɩɣ yɔ, Yayi Boni kaɣ kʊyʊʊ kpelaɣ yɔɔ ɖiu ɖiu kɛ pɩnaɣ 2016 nɛ ɛkazɩ kpeelaɣ kɛ lɛlʊ mbʊ pʊ-yɔɔ yɔ, peeɖɛ ñʊʊdʊ ɛɛɖɛʊ pɩnzɩ hiu kɛ kewiyaɣ yɔɔ lɩŋŋŋ. Kpaɣ ɖooo ɛzɩ Ɖahʊma pɩsɩʊ Peenɛɛ yɔ, Afrika wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa payɩ lɛ, Peenɛɛ ɛjaɖɛ wɩla kaɣlaa se temokraasii wɛ kɩ-ɛjaɖɛ taa.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ.
Afrɩka |
Afrika Hadɛ kiŋ • Alizeerii • Aŋgoola • Caadɩ • Cibuuti • Egipiti • Eriitree • Etiyoopii • Kaabɔɔ • Kambii • Kameruni • Kana • Kapʊvɛɛrɩ • Keniya • Kinee-Ekwatoriyaaalɩ • Kinee-Konakrii • Kinee-Pɩsaʊ • Kootidiivʊwarɩ • Koŋo Kinsasa • Kɔngoo-Pirazaaviili • Lezoto • Liiberiya • Liibii • Maalii • Madakasɩkarɩ • Malawii • Marɔkɩ • Moozambiki • Moritaanii • Naajeeriya • Namibi • Nizɛɛrɩ • Peenɛɛ • Purkina Fasoo • Purundi • Pɔcɩwaanaa • Ruwandaa • Sahara Kañɩnbʊsaɣ • Santrafri • Senegaalɩ • Siyeera –Leyɔnɩ • Soomaali • Sudaanɩ • Suudanɩ Hadɛ • Suwaaziilandɩ • Sambii • Sɩmbaabuwe • Tanzanii • Togo • Tuniizii • Ugandaa |
This article uses material from the Wikipedia Kabɩyɛ article Peenɛɛ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Mbʋ pɛwɛɛ pɩ-taa yɔ pʋwɛɛ pɩcɛlɩna paa weyi yee ɛyʋ ɛwɛna waɖɛ yɔ asaa yee nabʋyʋ ɛwɛ ndɩ lɛ. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Kabɩyɛ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.