აიზეკ აზიმოვი: ამერიკელი მწერალი

გამოთქმა [ˈaɪzək ˈæzɪmɔv] დ. 1920, პეტროვიჩი, რუსეთი — გ. 6 აპრილი, 1992, ნიუ-იორკი) — რუსი-ამერიკელი ბიოქიმიკოსი და სამეცნიერო ფანტასტიკური მოთხრობების მწერალი. სიცოცხლის მანძილზე იგი რობერტ ჰაინლაინთან და არტურ კლარკთან ერთად სამეცნიერო ფანტასტიკის „დიდი სამეულის“ წევრად ითვლებოდა. აზიმოვის შემოქმედება 500-ზე მეტ წიგნს მოიცავს. სამეცნიერო ფანტასტიკის გარდა, მის კალამს ეკუთვნისა მისტიკისა და ფენტეზის ჟანრის ნაწარმოებები, ასევე არამხატვრული ტექსტები.

აიზეკ აზიმოვი
ინგლ. Isaac Asimov
დაბადების თარიღი	არაუადრეს 4 ოქტომბერი, 1919 და არაუგვიანეს 2 იანვარი, 1920
დაბადების ადგილი	პეტროვიჩი, Klimovichskiy Uyezd, საბჭოთა რუსეთი[1] [5]
გარდაცვალების თარიღი	6 აპრილი, 1992(1992-04-06)[6] [7] [8] [9] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] (72 წლის)
გარდაცვალების ადგილი	მანჰეტენი
ფსევდონიმი	Paul French[19]
საქმიანობა	ბიოქიმიკოსი, რომანისტი, პროზაიკოსი, ავტობიოგრაფი, სამეცნიერო ფანტასტიკოსი მწერალი, სამეცნიერო მწერალი, არამხატვრული მწერალი, უნივერსიტეტის პროფესორი, ჟურნალისტი, სცენარისტი, მწერალი და კრიმინალისტი მწერალი
ენა	ინგლისური ენა
ეროვნება	ებრაელები[21]
მოქალაქეობა	საბჭოთა რუსეთი  აშშ[22]  რსფსრ
ალმა-მატერი	კოლუმბიის უნივერსიტეტი[1] , კოლუმბიის საინჟინრო და გამოყენებითი მეცნიერებების სკოლა, Columbia University School of General Studies, Boys and Girls High School და Boys High School
ჟანრი	სამეცნიერო ფანტასტიკა
Magnum opus	დაფუძნების ციკლი, რობოტების ციკლი, და დადგება ღამე[23] , The Intelligent Man's Guide to Science, მე, The Bicentennial Man და თვითონ ღმერთები
ჯილდოები	ჰიუგოს პრემია, James T. Grady-James H. Stack Award for Interpreting Chemistry, ჰიუგოს პრემია, წლის ჰუმანისტი, ედვარდ სმითის მემორიალური პრემია, ნებულას პრემია საუკეთესო რომანისთვის, ლოკუსის პრემია საუკეთესო რომანისათვის, ჰიუგოს პრემია საუკეთესო რომანისათვის, კლამპკე-რობერტსის პრემია, ნებულას პრემია საუკეთესო მოკლე თხზულებისათვის, ლოკუსის ჯილდო საუკეთესო ნოველისთვის, ჰიუგოს პრემია საუკეთესო მოკლე თხზულებისათვის, ლოკუსის პრემია საუკეთესო სამეცნიერო-ფანტასტიკური რომანისათვის, ჰიუგოს პრემია საუკეთესო რომანისათვის, დეიმონ ნაიტის სამახსოვრო დიდი ოსტატის პრემია, ლოკუსის პრემია საუკეთესო მოკლე თხზულებისთვის, ჰიუგოს პრემია საუკეთესო მოკლე თხზულებისათვის, ჰიუგოს პრემია საუკეთესო ფანტასტიკური ნაწარმოებისთვის, ჰიუგოს რეტრო პრემია, Cosmos 2000 Award, სამეცნიერო ფანტასტიკის და ფენტეზის დიდების დარბაზი, სკეპტიკური კვლევის კომიტეტის წევრი, ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის წევრი, Retro Hugo Award for Best Novelette, Retro Hugo Award for Best Short Story, დიტმარის პრემია და Great Immigrants Award[24] [25]
მეუღლე	ჯანეტ აზიმოვი და Gertrude Asimov
შვილ(ებ)ი	Robyn Asimov[26]
ხელმოწერა
საიტი	asimovonline.com
აიზეკ აზიმოვი ვიკისაწყობში

აზიმოვის ყველაზე გახმაურებული ნაშრომია დასაბამის სერია, რომლის პირველი სამი წიგნისთვისაც 1966 მან მიიღო ჰიუგოს პრემია „ყველა დროის საუკეთესო სერიისთვის“. ავტორის სხვა ძირითადი სერიებია: გალაქტიკის იმპერია და რობოტის სერია.

აზიმოვმა 380-ზე მეტი მოთხრობა დაწერა, მათ შორის ყველაზე ცნობილია „დაღამება“, რომელიც 1964 წელს ამერიკის ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერალთა ორგანიზაციამ ყველა დროის საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის მოთხრობად აღიარა.

აზიმოვი ამერიკის ჰუმანისტური ასოციაციის პრეზიდენტი იყო. მის პატივსაცემად მისი სახელი უწოდეს ასტეროიდს, კრატერს მარსზე, დაწყებით სკოლას ბრუკლინში, ჰონდას ჰუმანოიდ რობოტ ASIMO-ს. აზიმოვის სახელობის ოთხი ლიტერატურული პრემია არსებობს.

აზიმოვის თავდაპირველი სახელია ისააკი (რუს. Исаак, ინგლ. Isaak), თუმცა, ვინაიდან იგი ინგლისურენოვანი საზოგადო მოღვაწე იყო, დამკვიდრდა მისი სახელის ინგლისური ვერსია აიზეკ-ი (რუს. Айзек).

ბავშვობა

აიზეკ აზიმოვი დაიბადა შეძლებულ ებრაულ ოჯახში. მისი დაბადების ზუსტი თარიღი უცნობია, თავად აიზეკი თავის დაბადების დღეს 1920 წლის 2 იანვარს ზეიმობდა, მისი დაბადების თარიღის ქვემო ზღვარი არ უნდა იყოს 1919 წლის 14 ოქტომბერზე ადრინდელი. იგი დაიბადა რუსეთში, სმოლენსკის ოლქის სოფელ პეტროვიჩიში. უცნობი მიზეზების გამო, 1923 წელს, როდესაც აიზეკი სამი წლისა იყო, აზიმოვების ოჯახი ჯოზეფ ბერმანის, აზიმოვის დედის ნახევარძმის, მიწვევით რუსეთიდან ამერიკის შეერთებულ შტატებში გადაიხვეწა .

განათლება და კარიერა

აიზეკი გაიზარდა ბრუკლინში, 5 წლის ასაკში მან დამოუკიდებლად ისწავლა კითხვა და სკოლაში მიაბარეს (სკოლაში სიარული წესით 6 წლის ასაკში უნდა დაეწყო, მაგრამ დედამისმა გადააკეთა მისი დაბადების მოწმობა და დაბადების თარიღად ჩაწერა 1919 წლის 7 სექტემბერი, რათა აიზეკს შესძლებოდა სწავლის ადრე დაწყება). ბავშვობის განმავლობაში იგი მუშაობდა ოჯახურ მაღაზიაში სადაც სხვათა შორის სამეცნიერო ფანტასტიკური ჟურნალები იყიდებოდა; ამან ახალგაზრდა აიზეკს სამეცნიერო ფანტასტიკის გაცნობის საშუალება მისცა. დაახლოებით თერთმეტი წლის ასაკში მან თავისი პირველი ნოველა დაწერა.

აიზეკმა შესძლო სტიპენდიის მიღება და სწავლის გაგრძელება რადგან კარგი მოსწავლე იყო. ათწლედის დამთავრების შემდეგ, 1935 წელს, 15 წლის აიზეკი აზიმოვი მოეწყო Seth Low Junior College–ში, მაგრამ ვინაიდან ეს კოლეჯი ერთი წლის მერე დაიხურა, იგი გადავიდა კოლუმბიის უნივერსიტეტში ქიმიის ფაკულტეტზე. სადაც 1939 წელს მიიღო ბაკალავრის (B.S.) ხარისხი, ხოლო 1941 წელს კი — ქიმიის მეცნიერებათა მაგისტრის (M. Sc.) და მოეწყო ასპირანტურაში. 1942 წელს აიზეკმა მიატოვა ასპირანტურა და ქიმიკოსად დაიწყო მუშაობა ფილადელფიის გემსაშენში (აღსანიშნავია, რომ მასთან ერთად ამავე გემსაშენზე მუშაობდა სხვა ფანტასტი მწერალიც რობერტ ჰაინლაინი).

1945 წლის ოქტომბრიდან 1946 წლის ივლისამდე აიზეკ აზიმოვი მსახურობდა ჯარში, ჰქონდა კაპრალის სამხედრო წოდება. აიზეკ აზიმოვმა სამხედრო სამსახურის შესრულებისას უარი განაცხადა ბიკინის ატოლებზე მიმდინარე ატომური ბომბის გამოცდებში მონაწილეობაზე.

1948 წელს აიზეკ აზიმოვმა დაიცვა დოქტორის წოდება ბიოქიმიაში. დოქტორის ხარსიხის მოპოვების შემდეგ მან მუშაობა დაიწყო მასწავლებლად ბოსტონის უნივერსიტეტში. 1951 წელს გახდა პროფესორის თანაშემწე (ინგლ. assistant professor), 1955 წელს კი — ასოცირებული პროფესორი (ინგლ. associate professor). იმავდროულად აიზეკ აზიმოვმა ხელი წერას მიჰყო და ნელ-ნელა თავი ანება საუნივერსიტეტო მოღვაწეობას; 1958 წელს უნივერსიტეტმა შეუწყვიტა ჯამაგირის გადახდა თუმცაღა შეუნარჩუნა წოდება. 1979 წელს აიზეკ აზიმოვს მიენიჭა სრული პროფესორის (ინგლ. full professor) წოდება.

პირადი ცხოვრება

1942 წლის 26 ივლისს იქორწინა გერტრუდ ბლუგერმანზე (ინგლ. Gerthrude Blugerman), რომელიც გაიცნო იმავე წლის თებერვალში წმინდა ვალენტინის დღეზე. ამ ქორწინებიდან მას შეეძინა ორი შვილი, 1951 წელს ეყოლა ვაჟი, დავითი (ინგლ. David), ხოლო 1955 წელს გაუჩნდა ასული რობინ ჯოანი (ინგლ. Robyn Joan).

1970 წელს იგი გაშორდა თავის მეუღლეს, რომელთანაც განქორწინება მოხდა 1973 წლის 16 ნოემბერს. იმავე წლის 30 ნოემბერს აიზეკ აზიმოვმა შეირთო ამერიკელი რომანისტი ჯანეტ ოპალ ჯეფსონი (ინგლ. Janet Opal Jeppson), რომელიც ჯერ კიდევ 1959 წელს გაიცნო. ამ ქორწინებიდან აიზეკს შვილი არ შესძენია.

აიზეკ აზიმოვი გარდაიცვალა 1992 წლის 6 აპრილს გულისა და თირკმელების უკმარისობის გამო შიდსის ფონზე, რომლითაც დაავადდა 1983 წელს გულზე ოპერაციის დროს.

აიზეკ აზიმოვს წერა 11 წლის ასაკში დაუწყია, მიუხედავად ამისა პირველად მისი ნაწარმოები გამოქვეყნდა ჟურნალ Amazing Stories-ის 1939 წლის 10 იანვრის ნომერში, ამ ნაწარმოების სახელია „ვესტას ტყვეობაში“ (ინგლ. Marooned Off Vesta).

აიზეკ აზიმოვის ლიტერატურული მოღვაწეობა შეიძლება სამ პერიოდად დაიყოს.

• ადრეული სამეცნიერო ფანტასტიკური ხანა — 1939 წლიდან აზიმოვი ძირითადად მოკლე სამეცნიერო ფანტასტიკურ მოთხრობებს წერს, 1950 წლიდან მათ ემატება ნოველები; ეს ხანა მთავრდება 1958 წელს მოთხრობით „გაშიშვლებული მზე“ (ინგლ. The Naked Sun);
• სამეცნიერო ლიტერატურის ხანა — 1952 წლიდან მოყოლებული სამეცნიერო ფანტასტიკური ნაწერების პარალელურად აზიმოვი იწყებს სამეცნიერო და სამეცნიერო პოპულარული ნაშრომების წერას. 1957 წლის მერე აიზეკ აზიმოვი ნაყოფიერად მუშაობს ამ ასპარეზზე და თითქმის მთელი 30 წლის მანძილზე მხოლოდ ოთხ სამეცნიერო ფანტასტიკურ ნოველას წერს. ეს ხანა გაგრძელდა მე-20 საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისამდე;
• 1982 წელს გამოქვეყნდა აიზეკ აზიმოვის „დაფუძნების კიდე“ (ინგლ. Foundation's Edge), რომლითაც იწყება სამეცნიერო ფანტატსიკური შემოქმედების მეორე ხანა აიზეკ აზიმოვის მოღვაწეობაში და ეს ხანა მისი სიკვდილის ბოლომდე გასტანს.

აზიმოვის შემოქმედების ნაყოფია ისეთი სიტყვები თუ ცნებები როგორიცაა: რობოტიკა, ფსიქოისტორია, რობოტიკის სამი კანონი, პოზიტრონული და ა.შ.

აიზეკ აზიმოვის თხზულებები 500-ზე მეტ ნაწარმოებს ითვლის.

ქვემოთ ჩამოთვლილია მათი ნაწილი.

სამეცნიერო და სამეცნიერო პოპულარული ლიტერატურა

• ბიოქიმია და ადამიანის მეტაბოლიზმი (ინგლ. Biochemistry and Human Metabolism) (ბ. უოლკერისა და უ. ბოიდის თანაავტორობით);
• ადამიანები და რასები (ინგლ. Races and People) (უ. ბოიდის თანაავტორობით);
• ქიმია და ადამიანის ჯანმრთელობა (ინგლ. Chemistry and Human Health) (ბ. უოლკერისა და მ. ნიკოლასის თანაავტორობით);
• ატომის შიგნით (ინგლ. Inside the Atom);
• მზის სამეფო (ინგლ. The Kingdom of the Sun);
• ნახშირბადის მსოფლიო (ინგლ. The World of Carbon);
• აზოტის მსოფლიო (ინგლ. The World of Nitrogen);
• რომის რესპუბლიკა (ინგლ. The Roman Republic);
• რომის იმპერია (ინგლ. The Roman Empire);

სამეცნიერო ფანტასტიკა ლიტერატურა

„დიდი დასაბამის" ციკლები

თავიდან რობოტების ციკლი არ იყო დასაბამის ციკლის ნაწილი, სიცოცხლის დასასრულ აიზეკ აზიმოვმა მოახდინა ამ ორი ციკლის „შერწყმა“, რათა მოეცა გალაქტიკის ერთიანი აწყობილი ისტორია. შერწყმული ციკლი ცნობილია სახელწოდებით „დასაბამი“ (ინგლ. Foundation).

• რობოტების ციკლი:
  • ფოლადის მღვიმეები (ინგლ. The caves of steel);
  • გაშიშვლებული მზე (ინგლ. The Naked Sun);
  • ალიონის რობოტები (ინგლ. The Robots of Dawn);
  • რობოტები და იმპერია (ინგლ. Robots and Empire);

• გალაქტიკური იმპერიის ციკლი:
  • კენჭი ცაში (ინგლ. Pebble in the Sky);
  • ვარსკვლავნი ვითა მტვერი (ინგლ. The Stars, Like Dust);
  • კოსმოსის დინებანი (ინგლ. The Currents of Space);

• დასაბამის თავდაპირველი ტრილოგია:
  • დასაბამი (ინგლ. Foundation);
  • დასაბამი და იმპერია (ინგლ. Foundation and Empire);
  • მეორე დასაბამი (ინგლ. Second Foundation);

• დასაბამის გავრცობილი ციკლი:
  • დასაბამის კიდე (ინგლ. Foundation's Edge);
  • დასაბამი და დედამიწა (ინგლ. Foundation and Earth);
  • დასაბამის პრელუდია (ინგლ. Prelude to Foundation);
  • დასაბამისკენ (ინგლ. Forward the Foundation) (მოქმედება ვითარდება „დასაბამის პრელუდიასა“ და „დასაბამს“ შორის);

• დასაბამის კიდევ უფრო გავრცობილი ციკლი — დასაბამის მეორე ტრილოგია:
  • დასაბამის შიში (ინგლ. Foundation's Fear);
  • დასაბამი და ქაოსი (ინგლ. Foundation and Chaos);
  • დასაბამის ტრიუმფი (ინგლ. Foundation's Triumph);

ლაკი სტარის (პოლ ფრენჩის) ციკლი

• დავით სტარი, კოსმოსის მცველი (ინგლ. David Starr, Space Ranger);
• ლაკი სტარი და ასტეროიდების მეკობრეები (ინგლ. Lucky Starr and the Pirates of the Asteroids);
• ლაკი სტარი და ვენერის ოკეანეები (ინგლ. Lucky Starr and the Oceans of Venus);
• ლაკი სტარი და მერკურის დიდი მზე (ინგლ. Lucky Starr and the Big Sun of Mercury);
• ლაკი სტარი და იუპიტერის მთვარეები (ინგლ. Lucky Starr and the Moons of Jupiter);
• ლაკი სტარი და სატურნის რგოლები (ინგლ. Lucky Starr and the Rings of Saturn);

განცალკევებული თხზულებანი

ვარსკვლავით (*) მონიშნული თხზულებებს აქვთ მცირე კავშირი დასაბამის ციკლთან.

• მარადისობის აღსასრული* (ინგლ. The End of Eternity);
• ფანტასტიკური მოგზაურობა (ინგლ. Fantastic Voyage);
• თვითონ ღმერთები (ინგლ. The Gods Themselves);
• ფანტასტიკური მოგზაურობა II: დანიშნულება ტვინი (ინგლ. Fantastic Voyage II: Destination Brain);
• ნემეზიდა* (ინგლ. Nemesis);
• და დადგება ღამე (ინგლ. Nightfall) (არსებობს ამ ნოველის ვრცელი ვერსიაც, რომელიც აიზეკ აზიმოვმა რობერტ სილვერბერგის თანაავტორობით დაწერა);
• მახინჯი ბიჭუნა (ინგლ. The Ugly Little Boy);
• პოზიტრონული ადამიანი (ინგლ. The Positronic Man) (რობერტ სილვერბერგთან ერთად);

აიზეკ აზიმოვს სხვადასხვა უნივერსიტეტისაგან აქვს მიღებული საპატიო დოქტორის 14 წოდება.

1997 წელს, სიკვდილის შემდეგ, იგი შეყვანილ იქნა სამეცნიერო ფანტასტიკის და ფანტაზიის დიდების დარბაზში.

2009 წელს მისი სახელი ეწოდა კრატერს პლანეტა მარსზე;

ჯილდოები

• 1957 – თომას ედისონის ფონდის ჯილდო („სამყაროს სამშენებლო აგურები“ (ინგლ. Building Blocks of the Universe);
• 1960 – ჰოვარდ ბლეკსლის ჯილდო ამერიკის კარდილოგიური ასოციაციისაგან („მაცოცხლებელი მდინარე“) Living River}});
• 1962 – ბოსტონის უნივერსიტეტის ჯილდო საგამომცემლო დამსახურებისათვის;
• 1965 – ჯეიმზ გრეიდის ჯილდო ამერიკის ქიმიური საზოგადოებისაგან;
• 1963, 1977, 1983, 1992, 1995, 1996 – ჰიუგოს პრემია სხვადასხვა კატეგორიებში...
• 1983 - ჰიუგოს პრემია საუკეთესო რომანისთვის დასაბამის კიდე.
• 1983 - ლოკუსის პრემია საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკური რომანისთვის დასაბამის კიდე
• 1984 - წლის ჰუმანისტი
• 1992 - ჰიუგოს პრემია საუკეთესო ნოველისთვის - ოქრო

•   შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „აიზეკ აზიმოვი“ ვიკისაწყობში.
• აიზეკ აზიმოვი კინოფილმების ინტერნეტ-მონაცემთა ბაზაში
• აიზეკ აზიმოვი საიტზე Internet Speculative Fiction Database
• აიზეკ აზიმოვი წიგნების ინტერნეტ სიაში
• აიზეკ აზიმოვი — ნამუშევრები პროექტ „გუტენბერგზე“
• აიზეკ აზიმოვი — ნამუშევრები საიტზე Internet Archive
• აიზეკ აზიმოვი — ნამუშევრები საიტზე LibriVox (უფასო აუდიო წიგნები)