2021 (MMXXI per Romala algarismi) esas la 21ma yaro di la 3ma yarmilo e di la 21ma yarcento, e la 2ma yaro di la yari 2020a. Segun Gregoriala kalendario, ca yaro komencis ye venerdio. Katolik-eklezio proklamis 2021 la yaro di Santa Iosefus.
Pro la pandemio di COVID-19, l'Olimpiala Ludi, qua eventus en Tokyo dum la yaro 2020, ajornesis por eventar de la 23ma di julio til la 8ma di agosto ca yaro. Anke la Paralimpiala Ludi di 2020, qui eventus de la 25ma di agosto til la 6ma di septembro 2020 ajornabis, e fakte eventis erste de la 24ma di agosto til la 5ma di septembro 2021. Altra eventi ajornita en 2020, exemple legifala elekti en Hong Kong, ank eventis ca yaro.
Ye la 2ma di januaro, la mutaco VOC-202012/01 de la viruso COVID-19, deskovrita unesmafoye en l'Unionita Rejio, ja deskovrabis en 33 altra landi en tota mondo, inkluzite Pakistan, Sud-Korea, Suisia, Taiwan, Norvegia, Japonia, India, Kanada, Dania, Francia, Germania, Islando e Popul-Republiko Chinia. Ca mutaco esas plu kontagioza kam l'originala viruso, tamen on deskovris ke la vacini qui komencis uzesar dum la fino di 2020 ank esas efikiva kontre ol. Usa, Israel, Popul-Republiko Chinia ed altra landi komencabis vacinizar lia habitanti en decembro 2020. Ye la 12ma di februaro 2021, entote 216 170 000 homi, o 0,94% ek tota habitantaro mondala, ja vacinizabis per 10 diferanta vacini. Tamen, la procento di vacinizo varias segun la quanto di habitanti di singla lando, exemple: til la 12ma di februaro Unionita Araba Emirii vacinizabis 50,9% ek lua habitantaro, Israel vacinizabis 42,55%, e Bolivia, Equador, Egiptia ed altri vacinizabis min kam 0,01% ek lua habitantaro.
Ye la 17ma di aprilo, la morto-statistiko pro COVID-19 superiras 3 milion personi en tota mondo. Ye la 29ma di aprilo, la quanto di personi kontaminita dal koronaviruso superiris 150 milioni en tota mondo.
L'unesma vacini kontre COVID-19 komencis developesar ja en 2020, ed en decembro ca yaro l'unesma dozi ja aplikabis en Usa, Rusia ed en altra landi. Un yaro pose, en decembro 2021, 239 274 656 personi, o 72,1% de la habitantaro di Usa, ja recevabis la du dozi di vacini. En tota mondo, 56,1% del individui ja recevabis adminime 1 dozo di vacino kontre COVID-19 en decembro, 8,51 miliardi dozi ja uzabis, e 36,5 milion individui esis vacinizita omnadie. De la komenco di la pandemio til la 14ma di decembro 2021, 271 232 200 individui infektesis per COVID-19, di qui 5 331 866 mortis. En novembro deskovresis nova mutaco dil viruso, qua baptesis kom omicron. L'unesma kazi deskovresis en Sudafrika, e rapide deskovresis ke ol esas plu kontagiiva kam antea mutaci. En Germania, pro l'expanso di la mutaco omicron, riadoptesis plu intensa restrikti, exemple kancelar la celebri por la Nov-Yaro en publika loki, e la devo pri uzo di maskili en butiki ed en publika transporti.
Klimato ed ambiento*
Segun artiklo publikigita ye la 25ma di januaro da jurnalo The Cryosphere, Tero perdabis 28 bilioni di tuni di glacio de 1994 til 2017, e to augmentis marala nivelo per 34,6 ±3,1 milimetri. Ye la 7ma di aprilo, Usan agenterio NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) informis ke la koncentri di karbobioxo che atmosfero esis plu alta kam irgatempe de la pasinta 3,6 milion yari, to esas, de Plioceno, kande marala nivelo esis 24 milimetri plu alta kam nun. Segun la sama raporto, la mezavalora temperaturo di la planeto esas 4°C plu alta kam la mezavalora temperaturi di la planeto ante Industriala Revoluciono.
Ye la 14ma di julio komencis serio di violentoza inundadi en Europa, nome en Germania, Luxemburgia, Belgia, Nederlando ed anke Suisia, pos rekordo di pluvego. Adminime 70 personi mortis, di qui 58 en Germania. Ye la 15ma di julio, 200 mil habitanti di Liège mustis evakuesar, nam existis risko pri rupto di digo che rivero Maas. Proxim Limburg, Maas atingis lua maxim alta nivelo en plu kam 100 yari. Entote, plu kam 200 personi mortis pro l'inundadi.
Ye la 21ma di julio en Popul-Republiko Chinia eventis la maxim intensa pluvegi en 60-yara historio. Segun la nacionala meteorologiala servado Chiniana, che urbo Zhengzhou falis 617,7 milimetri di pluvo en 24 hori. La pluvegi efektigis inundadi qui produktis adminime 12 morti en la urbo, ed en la provinco Henan plu kam 10 mil personi mustis evakuesar de lia domi. Ank existas risko pri rupto dil aquofalo Yihetan, ye la sama regiono. Che stato Maharashtra, en India, la pluvegi komencis ye la 22ma di julio, e divenis la maxim intensa pluvego en 40 yari. Til la 28ma di julio li produktis 251 morti e cirkume 100 plusa homi desaparinta.
Altralatere, che biomo* Pantanal, en Brazilia, segun previdado da meteorologiisti, la sikeso dum la vintro di 2021 (junio til septembro) esos plu intensa kam en 2020, lor la maxim intensa sikeso en 47-yara historio. On kredas ke fairi povos produktar plua destrukturo kam l'antea yaro. La maxim granda sikeso en preske 1 yarcento en multa stati de sud-estala e centro-westala regioni minacis la produktado di elektro en Brazilia, nam preske 2/3 del elektro produktata en la lando havas hidroelektrala origino.
Alta temperaturi en julio ed agosto efektigis granda incendii en sudal Europa, nome en Portugal, Hispania, Norda Macedonia e Grekia, ed ank en Turkia. Segun Turka guvernerio, l'incendii en forestala proxim Mediteraneo esas la maxim mala de la historio di la lando. En Grekia, la regioni maxim afektata esas Atika, Olimpia, Mesenia, e l'insulo Euboea, ube fairego minacas lokala monakeyo.
En Brazilia, pluvegi komencinta ye la 7ma di decembro frapis diversa municipi en la nordo dil stato Minas Gerais e sudo dil stato Bahia. Multa municipi dekretis urjanteso-situaciono pro la granda quanto di personi qui perdis lia domi, e pro destrukto di chosei, izolinta diversa loki. En Minas Gerais, la pluvegi komencis en oktobro, e til la 12ma di decembro 5 personi mortis, 1979 personi perdis komplete lia domi e plusa 9 565 personi ne povis retroirar a lia domi. En Bahia, segun statistiki publikigita ye la 30ma di decembro ja esis 25 morti, 517 plusa homi vundita, 163 urbi afektita, di qui 151 esis en urjanta situaciono. Adminime 643 068 personi afektesis da inundadi, di qui 91 806 mustis abandonar lia domi, e 37 035 personi perdis komplete lia habiteyi.
Ye la 2ma di marto 2023, Usana jurnalo Science publikigis artiklo montranta ke incendii en boreala foresti - qui ordinare reprezentas 10% del emiso globala di CO2 - reprezentis 23% de globala emisi di ca polutanto en 2021. To esis la maxim alta chifro depos la yaro 2000.
"Vivala-statistiki di la planeto", segun publikigo da Unionita Nacioni ye la 31ma di decembro 2021.
Eventi
1ma semestro
1ma di januaro - Pakto kreanta l'Areo di Libera Komerco de Kontinental Afrika efikeskas.
4ma di januaro - Britaniana judiciisto impedas l'extrado di Julian Assange ad Usa, samatempe kam Mexikia ofras politikal azilo a lu.
6ma di januaro - En Usana stato Georgia eventas la duesma votado por elektar du senatani. La du reprezenteri de Demokrata partiso, Raphael Warnock e Jon Ossoff, vinkas l'elekto ibe.
6ma di januaro - Turbo di simpatieri di Usana prezidanto Donald Trump invadas l'edifico dil Kongreso Usana probante impedar sesiono qua konfirmus la vinko di Joe Biden kom prezidanto. Dum la konflikto inter manifestanti e la polico, muliero pafesas e pose mortas che hospitalo. Vitri de fenestri di la kongreso krevesas dal invaderi.
9ma di januaro - Aviono Boeing 737 de kompanio Sriwijaya Air transportanta 62 personi desaparas de radaro quar minuti pos departar del aeroportuo di Jakarta.
10ma di januaro - Forta vintrala tempesto en Japonia produktas adminime 8 morti e 240 plusa homi vundita.
11ma di januaro - Deputati de Demokrata partiso duesmafoye prizentas akuzo-proceso kontre Donald Trump, cafoye pro incito a revolto. L'akuzo aprobesas dal deputati ye la 13ma di januaro, per 232 yes-voti kontre 197 no-voti e 4 absentesi.
15ma di januaro - La quanto di mortinti pro COVID-19 en tota mondo superiras 2 milion personi.
7ma di februaro - En India, glaciero ruptas che Himalaya ed efektigas terglitado ed inundado, qua destruktas aquobarilo e produktas adminime 3 morti e plu kam 150 plusa homi desaparinta.
7ma di februaro - En Equador eventas l'unesma votado dum prezidantal elekti. Andrés Arauz e Gillermo Lasso konkurencos duesmafoye ye la 11ma di aprilo.
18ma di februaro - En Marso, robotala vehilo Perseverance de NASA tervenas che kratero Jezero, pos 7-monata voyajo. Un ek la skopi di la misiono - qua anke uzas robotala helikoptero Ingenuity - esas deskovrar se ulatempe Marso havis vivanta enti.
26ma di februaro - Abubakar Vagayev divenas championo dil ACA en kategorio ad 77 kg.
6ma di marto - Papo Franciskus renkontras la grand-ayatolo Ali al-Sistani en Najaf, Irak. Unesmafoye en la historio ula papo renkontras ula ayatolo.
23ma di marto - Transportonavo Ever Given acidentale blokusas kanalo di Suez dum 6 dii, til la 29ma di marto. L'obstrukto dil kanalo afektas tota komerco mondala.
28ma di aprilo - Adminime 55 personi mortas e plu kam 50 mil plusa homi diplasesis en la maxim serioza frontierala konflikto di central Azia, inter Kirgizistan e Tajikistan.
30ma di aprilo - En Meron, Israel, adminime 45 personi mortas dum amas-fugado eventinta dum la celebro Lag BaOmer. To esas la maxim mortigiva civila dizastro en la historio di la lando.
8ma di mayo - Povoza explozi exter skolo por puerini en Kabul, Afganistan, produktas adminime 50 morti e plura plusa homi vundita.
11ma di mayo - Israel bombardas Gaza per aeral ataki, pos ke fuzei lansita da Hamas frapas Israelana teritorio. L'ataki da Hamas komencis pos ke Israelani komencis diplasar Palestinani de Est-Ierusalem.
31ma di mayo - Eventas parlamental elekti en Somalilando.
2ma di junio - Eventas prezidantal elekto en Israel, ed Isaac Herzog vinkas.
11ma di junio til la 11ma di julio - Eventas futbalo-championkonkurso UEFA Euro 2020 inter 24 nacionala futbalo-esquadi Europana. En la lasta partio, Italia vinkas Anglia per 3x2 en konkurso di maxima puniso.
11ma di julio - Mili di Kubani, la maxim multa ek li yuni, partoprenas protesto en San Antonio de los Baños pro l'indijo di medikamenti e nutrivi, rezultinta del epidemio di COVID-19.
14ma di agosto - En Afganistan, Talibani siejas Gardez, Asadabad, Maymana, Mihtarlam, Nili, Sharana e Mazar-i-Sharif; la guvernerio di la lando anuncas formaco di transito-guvernerio.
26ma di agosto - Suocidanta atako per bombo-homi che aeroportuo di Kabul, Afganistan, produktas adminime 183 morti, di qui 170 civili Afganistanana e 13 Usana militisti.
26ma di septembro - Eventas parlamentala elekti en Germania, e Social-Demokrati vinkas konservema koalisuro CDU/CSU, qua suportis kancelerino Angela Merkel.
15ma di oktobro - Italian areala kompanio Alitalia cesas existar pos 75 yari. Ol sucedesas da nova statala kompanio Italia Trasporto Aereo.
25ma di oktobro - En Sudan, militisti kaptas povo per stato-stroko. Chefministro Abdalla Hamdok arestesas. Prezidanto Abdel Fattah al-Burhan anuncas urjanteso-situaciono e dissolvas la guvernerio.
1ma di novembro - La quanto di mortinti en tota mondo pro COVID-19 superiras 5 milion individui.
12ma di decembro - Eventas plebicito pri la nedependo di Franca teritorio Nova-Kaledonia, kun la partopreno di 43,9% de la personi qui darfis votar. La nedependo rejektesis per 98,49% ek la voti. Separatisti boikotis la plebicito.
16ma til la 17ma di decembro - TifonoRai frapas Filipini e produktas adminime 375 morti, adminime 500 plusa homi vundita, e granda destruktado.
19ma di decembro - Eventas legifala elekti en Hong Kong, qui mustis eventar ye la 6ma di septembro 2020, ma ajornesis pro la pandemio di COVID-19.
19ma di decembro - Eventas la duesma votado por prezidanto en Chili. Gabriel Boric, kandidato de sinistra, vinkas per 55,87% de la valida voti, kontre 44,13% por José Antonio Kast, de extrema dextra.
25ma di decembro - NASA, e kosmala agenterii Europana (ESA) e Kanadana, e l'inquesto-instituto Space Telescope Science Institute lansas Kosmala Teleskopo James Webb, por sucedar Kosmala Teleskopo Hubble.
Naski
Morti
1ma di januaro - Elmira Minita Gordon, generala guvernisto di Belize (n. 1930)
This article uses material from the Wikipedia Ido article 2021, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). La kontenajo esas disponebla sub CC BY-SA 4.0, ecepte kande kontree mencionata. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ido (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.