Vladimir Putin

Ewọ wẹ yin tògán Russia tọn to alọnu din. Putin yin jiji to Leningrad, he wa jẹ yinyin yiylọ dọ Saint Petersburg ji sọn azán ṣinawetọ, Kọ́yànsun owhe 1952 tọn. Ewọ wẹ yin Lizọnyizọnwatọ Tangan (Prime Minister) Russia tọn sọn owhe 1999 jẹ 2000. Enẹgodo, e lẹzun togán Russia tọn sọn Whejisun owhe 2000 jẹ Nuwhàsun owhe 2008 tọn, bo sọ wa lẹzun Lizọnyizọnwatọ Tangan whlàdopo dogọ sọn owhe 2008 tọn jẹ 2012. E sọ wa lẹzun togán Russia tọn to owhe 2012 tọn mẹ whlà awetọ. Azọ́n whẹ̀yidọtọ tọn wẹ yè plọn ẹn.

Putin yin jiji to to azán ṣinawetọ, Kọ́yànsun owhe 1952 tọn to Leningrad to Russian SFSR, Soviet Union (he wa nọ yin yiylọ dọ Saint Petersburg, Russia todin). Mẹjitọ etọn lẹ wẹ Vladimir Spiridonovich Putin (1911–1999) po Maria Ivanovna Putina (he nọ yin Shelomova dai; 1911–1998) po. Babadaho Vladimir Putin tọn Spiridon Putin yin nudududatọ na Vladimir Lenin po Joseph Stalin po.

Bẹsọn owhe 1985 jẹ 1990, Putin wazọ́n na KGB lẹ, ogbẹ́ amẹ́ nuglọ tọn Soviet Union tọn (secret spy service). Putin wazọ́n to Dresden, he yin apadewhé Otò East Germany dai tọn. To whenue East Germany jai to 1989, yè dọna Putin dọ ni lẹkọwá Otò Soviet Union tọn mẹ. E dè nado yì Leningrad, fie ẹ yì wehọmẹ alavọ tọn tẹ. To Ayidosun 1990, e jẹ azọ́n wa ji to adà International Affairs tọn (ogbẹ́ he no penukúndo haṣinṣan he tin to Otò voovo lẹ ṣẹnṣẹn) to Wehọmẹ Alavọ Ayimatẹn Leningrad tọn. To June 1991, e yin dide nado yin nukọ̀ntọ na Wedegbẹ́ he nọ penukúndo Nuwadopọ otò voovo lẹ tọn (International Committee) to azọ́nwatẹn Azìnponọ Tòwedegbẹ tọn (Mayor) tọn mẹ to Saint Petersburg. Azọ́ndenamẹ etọn wẹ nado nọ penukúdo, bosọ nọ hẹn pọninọ po tito ajọ́wiwa tọn po hẹ otò devo ṣẹnṣẹn po lodo dogọ.

Putin jo otẹ̀n etọn to KGB mẹ dó to August 20, 1991, to gántẹn yiyi gánnugánnu sọn tògan Soviet tọn Mikhail Gorbachev whenu. To 1994, e lẹzun omẹ Tintán he yin Alọgọtọ na Azìnponọ todaho Saint Petersburg tọn. To August 1996, e wa Moscow, bo sẹ̀n to otẹ̀n tangan voovo lẹ mẹ to gandudu Boris Yeltsin tọn mẹ. Ewọ wẹ yin ogán FSB lẹ tọn (sinsẹ̀nzọn amẹ́ nuglọ tọn to Russia egbezangbe tọn mẹ) sọn July 1998 jẹ August 1999, podọ ewọ wẹ yin Wékantọ na Wedegbẹ́ Hihọ́ (Security Council) tọn sọn March jẹ August owhe 1999 tọn.

Putin lẹzun tògan Russia tọn to May 2000. Putin wẹ yin nukọ̀ntọ tònudọgbẹ United Russia tọn he to gandu to alọnu din lọ tọn. Tònudọgbẹ ehe ko to duduto vodide Russia tọn lẹ ji sọn whenue gbọ́n Soviet Union jai kakajẹ din.

Hómọdọ̀domẹgotọ Putin tọn lẹ dọdọ e ko hò mẹdekannujẹ mẹlẹ tọn yi podọ e ko gbọawupo nado hẹn nukọ̀nyiyi dogọ wa na tògbo lọ. Russia nọ mọ akuẹ susu to amì po amì jẹhọ̀nnọ (gas) po sisa na tògbo devo lẹ mẹ, amọ́ na nugbómadọ wutu, akuẹ ehe ma nọ yin yiyizan nado hẹn ninọmẹ gbẹninọ tọn bọawu na mẹlẹ.

To agọe, agọ̀jẹdonugotọ Russia tọn lẹ ko dó màhiho lẹ sọta gandudu te, ko basi nujijla sọta Putin to internet ji, bo ko sọ vúnvún linlin mẹdekanujẹ tọn lẹ jẹgbonu do tòmẹ na mẹlẹpo. Na kẹ́nṣinṣianna linlin lẹ po nudọnamẹ lẹ didepo po to azọ́nwatẹn linlinnamẹ tọn lẹ mẹ wutu, e nọ vẹawu taun nado mọ nudọnamẹ tauntaun delẹ dètọn do tòmẹ.

Putin jẹagọdo dọ yè tọ́nawhàn Libya to 2011. E ma sọ yigbe dọ yè ni tọ́nawhàn Syria po Iran po.

To March 24, 2014, Putin po Russia po yin alọhẹndotena sọn ogbẹ́ G8 tọn mẹ. Ehe yinmọ́ na Amẹlika lẹndọ owhẹ̀ Putin tọn wẹ dọ̀n hùnyanhùnyan Ukraine tọn dote wutu.

Sọgbe hẹ osẹ́n Russia tọn, mẹdepope ma sọgan yin tògan whlà atọ̀n debọdodego. Na ehe wutu Putin ma ze ede do hùkan vodide tọn 2008 tọn mẹ. Etomọṣo, a sọgan yin dotẹnmẹ na nado yin tògan whlà nẹmu he jlo we, e yindọ e ma saa yin hugán whlà awè debọdodego. To March 2012, Putin ze ede do hùkan ji na vodide, podọ e duto kandekonukúnẹnẹ̀ to kanweko (64%) ovò lọ tọn ji. Ehe zẹemẹdo dọ ewọ wẹ yin tògan Russia tọn kakajẹ 2018.

To December 6, 2017 Tògan Russia tọn Vladimir Putin lá dọ emi nasọ kọnawudopọ to vodide mẹ whlà ẹnẹ̀tọ to vodide he to nukọ̀n ja mẹ, enẹ wẹ Vodide Tògan Russia tọn (Russian Presidential Election) 2018 tọn.

To July 2020, vòdetọ Russia tọn lẹ nọgodona nudide lọ he na na dotẹnmẹ Putin nado sẹ̀n taidi tògan kakajẹ owhe 2036 mẹ.

To 24 February 2022, Putin lá dọ Russia jlo na tọ́nawhàn Ukraine. Ehe jọ, owhe dopo to gbèmanọpọ po awhànfọ dide po to otò awe lẹ ṣẹnṣẹn godo.

E yin dopo to Ṣọ́sì Katoliki Russia tọn (Russian Orthodox Church) mẹ, podọ ewọ po asìẹ po ko gbẹ́ yede, e sọ tindo viyọnnu awe.