Búlgaría: Land í Suðaustur-Evrópu

Búlgaría nær yfir megnið af austurhluta Balkanskaga og á landamæri að Rúmeníu í norðri, Serbíu og Norður-Makedóníu í vestri, og Grikklandi og Tyrklandi í suðri. Búlgaría er rúmlega 110 þúsund km² að stærð og er 16. stærsta Evrópulandið. Höfuðborg Búlgaríu og stærsta borgin heitir Sófía, en aðrar helstu borgir eru Plovdiv, Varna og Burgas.

Lýðveldið Búlgaría
Република България Republika Bălgarija
Fáni	Skjaldarmerki
Þjóðsöngur: Mila Rodino
Höfuðborg	Sófía
Opinbert tungumál	búlgarska
Stjórnarfar	Lýðveldi
Forseti	Rumen Radev (Румен Радев)
Forsætisráðherra	Dimitar Glavchev (Димитър Главчев)
Evrópusambandsaðild	2007
Flatarmál  • Samtals  • Vatn (%)	102. sæti 110.994 km² 2,16
Mannfjöldi  • Samtals (2023)  • Þéttleiki byggðar	106. sæti 6,447,710 66/km²
VLF (KMJ)	áætl. 2023
• Samtals	174 millj. dala (73. sæti)
• Á mann	25.471 dalir (55. sæti)
VÞL (2019)	0,816 (56. sæti)
Gjaldmiðill	Búlgarskt lef (BGN)
Tímabelti	UTC+2 (UTC+3 á sumrin)
Þjóðarlén	.bg
Landsnúmer	++359

Skipuleg samfélög þróuðust í Búlgaríu á Nýsteinöld. Þrakverjar og síðan Grikkir og Rómverjar ríktu yfir landinu í fornöld. Búlgarir réðust yfir Dóná árið 670 og stofnuðu Fyrsta búlgarska ríkið árið 681. Búlgarir tóku þá upp slavneskt mál íbúa landsins sem þeir lögðu undir sig og á 9. öld varð kristni að ríkistrú. Austrómverska ríkið lagði þetta ríki undir sig árið 1018. Annað búlgarska ríkið var stofnað 1185 en Tyrkjaveldi lagði það undir sig árið 1393. Tyrkir féllust á stofnun sérstaks furstadæmis í kjölfar Krímstríðsins árið 1878. Furstadæmið lýsti yfir stofnun sjálfstæðs ríkis árið 1908. Í Fyrri heimsstyrjöld var Búlgaría í liði með Miðveldunum og í Síðari heimsstyrjöld með Öxulveldunum. Sovétmenn gerðu innrás í landið 1944 og settu þar upp leppstjórn kommúnista. Eftir stríð varð Búlgaría því hluti af Austurblokkinni. Eftir hrun Járntjaldsins 1989 var flokksræði afnumið og ný stjórnarskrá samþykkt árið 1991. Eftir 2001 hefur efnahagslíf landsins blómstrað. Það gerðist aðili að Atlantshafsbandalaginu árið 2004 og Evrópusambandinu árið 2007.

Á Sovéttímanum var Búlgaría iðnvædd með áherslu á þungaiðnað og efnahagslíf landsins byggist enn á þungaiðnaði, raforkuframleiðslu, námavinnslu og vélsmíði. Landbúnaður og ferðaþjónusta eru líka mikilvægar atvinnugreinar. Levið er fest við evruna en Búlgaría er ekki hluti af evrusvæðinu og hefur hætt við fyrirætlanir um upptöku evrunnar. Þrátt fyrir vöxt undanfarin ár eru laun í Búlgaríu með því lægsta sem gerist í Evrópu og Búlgaría er í 56. sæti vísitölu um þróun lífsgæða. Spilling er stórt vandamál í landinu sem var talið spilltasta Evrópusambandslandið árið 2018. Landið glímir auk þess við vandamál tengd fólksfækkun. Íbúar þar eru nú tæpar 7 milljónir en voru 9 milljónir árið 1988. Búlgaría er stofnaðili að Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu og hefur þrisvar setið í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna.

Nafnið Búlgaría er dregið af heiti tyrkískrar þjóðar sem nefnist Forn-Búlgarar (til aðgreiningar frá núverandi íbúum Búlgaríu). Forn-Búlgarar stofnuðu Fyrsta búlgarska ríkið. Merking heitisins er óljós og er erfitt að rekja aftar en til 4. aldar, en hugsanlega er það dregið af frumtyrkíska orðinu bulģha („blanda“, „hrista“, „hræra“) og afleidda orðinu bulgak („uppreisn“, „óreiða“). Merkingin getur þannig vísað til uppreisnarmanna eða friðarspilla. Svipuð nöfn hafa verið notuð um aðra ættbálka í Innri-Asíu, eins og Buluoji sem voru einn af fimm hópum barbara sem var lýst á 4. öld sem bæði „blönduðum“ og „friðarspillum“.

Stjórnsýslueiningar

Búlgaría skiptist frá 1999 í 27 héruð og eitt höfuðborgarhérað (Sófía-Grad). Öll héruðin draga nafn af höfuðstað sínum. Héruðin skiptast í 265 sveitarfélög. Yfir sveitarfélögum er borgarstjóri sem kosinn er til fjögurra ára, auk kjörinnar sveitarstjórnar.

 

 

Búlgaría á landamæri með fram Dóná að Rúmeníu í norðri, Tyrklandi og Grikklandi í suðri og Makedóníu og Serbíu í vestri. Svartahaf er í austri. Landið er 110.879 ferkílómetrar að flatarmáli.

Nokkrir fjallgarðar eru í Búlgaríu: Balkan-fjöll liggja í gegnum mitt landið og í suðri eru Ríla-fjöll, Pírín-fjöll og Ródópe-fjöll. Musala-fjall í Pírín-fjöllum er hæsta fjall landsins og Balkanskagans; 2925 metrar. Um 35% landsvæðis er skógi vaxið, aðallega blandaðir skógar með lauf- og barrtrjám. Um 100 spendýrategundir lifa í óbyggðum landsins þar á meðal: Brúnbjörn, gaupa, úlfur og hjartardýr.

Í Búlgaríu eru 3 þjóðgarðar, 11 náttúrugarðar og 54 náttúruverndarsvæði.

 

 

Samkvæmt manntali frá 2021 bjuggu þá um 6.875.000 manns í Búlgaríu og hefur íbúum fækkað síðasta áratuginn. Meirihluti íbúa, eða 72,5%, búa í þéttbýli. Árið 2019 var Sófía stærsta þéttbýlissvæðið með 1.241.675 íbúa, en þar á eftir koma Plovdiv (346.893), Varna (336.505), Burgas (202.434) og Ruse (142.902). 84,8% íbúa eru Búlgarar, en Tyrkir og Rómafólk eru 8,8% og 4,9% íbúa. Um 40 smærri þjóðarbrot eru 0,7% og 0,8% töldu sig ekki til neinna upprunahópa. Fyrrum forstjóri Tölfræðistofnunar Búlgaríu, Reneta Indzhova, hefur sagt að raunverulegur íbúafjöldi gæti hafa verið minni en tölurnar úr manntalinu gáfu til kynna. Rómafólk er oft vanmetið í manntölum og gæti verið allt að 11% íbúa. Íbúar eru 65 á ferkílómetra, sem er um helmingur meðaltals Evrópusambandsríkja.

Árið 2018 var heildarfrjósemishlutfall í Búlgaríu 1,56 börn á konu, sem er undir viðhaldshlutfallinu 2,1 og mun lægra en hápunkturinn sem var 5,83 börn á konu árið 1905. Búlgaría er með einn hæsta meðalaldur heims, eða 43 ár.

Búlgaría glímir við fólksfjöldakreppu. Íbúum hefur fækkað jafnt og þétt frá því snemma á 10. áratugnum, þegar efnahagshrun setti af stað langvarandi fólksflótta. Milli 937.000 og 1.200.000 manns - aðallega ungt fólk - höfðu flust frá landinu árið 2005. Meirihluti barna fæðist utan hjónabands. Þriðjungur allra heimila eru einstaklingsheimili og 75,5% fjölskyldna eru ekki með börn undir 16 ára aldri. Fæðingartíðni er með því lægsta sem gerist í heiminum og dánartíðni er með því hæsta sem gerist.

Jafnrétti er mikið í Búlgaríu, sem var í 18. sæti í skýrslunni Global Gender Gap Report árið 2018. Kosningaréttur kvenna var lögleiddur tiltölulega seint, eða 1937, en í daga njóta konur sömu pólitísku réttinda og karlar og taka virkan þátt í atvinnulífinu þar sem lög tryggja sömu laun fyrir sömu vinnu. Árið 2021 mat markaðsrannsóknafyrirtækið Reboot Online Búlgaríu sem besta Evrópulandið fyrir konur að vinna í. Í Búlgaríu er hæsta hlutfall kvenna að störfum í upplýsingatækni innan Evrópusambandsins, og hæsta hlutfall kvenna í tæknigeiranum, eða 44,6%. Þessi mikla atvinnuþátttaka kvenna í Búlgaríu er arfur frá tímum kommúnistastjórnarinnar.