Singapur
Singapur esas mikra urbo-stato ed insulo jacanta an sud-estal Azia, sude de la peninsulo Malaya.
| Singapur | ||
| Republik Singapura 新加坡共和国 Republic of Singapore சிங்கப்பூர் குடியரசு | ||
 |  | |
| Standardo di Singapur | Blazono di Singapur | |
| Nacionala himno: | ||
| Majulah Singapura | ||
 | ||
Urbi: | ||
| Chefurbo: | Singapur | |
Lingui: | ||
| Oficala lingui: | Malaya, Angla, chiniana, tamil | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Tharman Shanmugaratnam | |
| · Chefministro: | Lee Hsien Loong | |
Surfaco: (189ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 722,5 km² | |
| · Aquo: | 1,4 % | |
Habitanti: (113ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 5 638 700 (2018) | |
| · Denseso di habitantaro: | 7 804 hab./km² | |
Plusa informi: | ||
| Valuto: | Dolaro di Singapur | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | SG | |
SGP | ||
702 | ||
| Reto-domeno: | .sg* | |
| Precipua religio: | Budismo (33,2%), Kristanismo (18,8%), Islamo (14%), Taoismo (10%) e Hinduismo (5%) | |
Ol havas nura urbo, Singapur.
Bazala fakti pri Singapur.
Historio
| Precipua artiklo: Historio di Singapur |
L'unesma mencioni skribita pri Singapur evas de la 2ma yarcento. Dum la 13ma yarcento ol esis importanta urbo en Malaya. La nomo Singapur devenas del Sanskrita-vorti singa (leono) e pura (urbo). Dum la 16ma yarcento Singapur esis parto di la Sultanio di Johor. En 1613 Portugalani atakis e brulis l'urbeto an la rivo dil fluvio Singapur.
.jpg)
La recenta historio di Singapur komencis en 1819, kande Britaniana politikisto Thomas Stamford Raffles okupis l'insulo. Singapur esis strategiala loko por Britaniana komerco. Britaniana generalo William Farquhar divenis l'unesma "rezidento" e guvernisto di Singapur, ed asumis la guvernerio ye la 6ma di februaro 1819.
Til 1824 Singapur kontrolesis dal Malaya sultano, ma ye la 2ma di agosto 1824 ol divenis oficale Britaniana kolonio. En 1826 ol unionesis kun altra Britaniana kolonii en la regiono por formacar la Kolonieti dil Stretajo (Straits Settlements).
Cirkum la yaro 1860 plua kam 80 mil personi habitis la kolonio, di qui plu kam la duimo esis Chiniani. Multa enmigranti arivis por laborar en la plantacerii di kauchukofigieri, e pos la yari 1870a l'urbo divenis granda centro por l'exportacajo di kauchuko.
Pos l'unesma mondomilito l'urbo divenis importanta navala bazo. En 1935 lietnanto-generalo William Dobbie asumis kom generala komandero di Britaniana trupi en la regiono. Il alarmis pri la riski di ataki kontre Singapur dal Japoniani, ma lua sucii recevis poka atenco.
Japoniani okupis Singapur ye la 15ma di februaro 1942 dum laDuesma mondomilito pos 6-dia batalio. Pos l'okupeso, Japoniana trupi masakris de 5 mil til 25 mil Chiniani qui vivis en la kolonio. Japoniani rinomizis l'insulo Shōnantō, qua signifikas "insulo an la sudo sudo okupita dum l'epoko Showa". Britaniani riokupis Singapur ye la 12ma di septembro 1945, pos ke Japonia perdis la milito.
Pos la fino dil Duesma mondomilito, l'Unionita Rejio permisis Singapur havar sua unesma general elekto, en 1955. La kandidato favoroza a la nedependo, David Saul Marshall, vinkis, e divenis l'unesma chefministro dil insulo. Pose il arivis en London e demandis kompleta autonomeso por Singapur, ma London ne atencis ilu. Marshall renuncis, e Lim Yew Hock sucedis ilu. Singapur recevis kompleta autonomeso, ecepte pri defenso ed exteral aferi.
Singapur deklaris nedependo del Unionita Rejio ye la 31ma di agosto 1963 e decidis unionar su kun Malaya Federuro, Sabah e Sarawak por formacar nedependanta Malaizia ye la 16ma di septembro sam yaro. Singapurana chefi decidis unionar kun Malaizia por diversa motivi. Unesme, li pensis ke Unionita Rejio ne aceptus la nedependo di mikra lando. Duesme, li pensis ke lando kun mikra teritorio, poka aquo e naturala moyeni, e sen merkato por lua produkturi ne esis viviva. E fine, li deziris la helpo di Malaizia por kombatar lokala komunisti. Tamen, eventis ideologiala konflikti kun Malaiziana guvernerio Pos la nedependantesko. Malaizia privilejizis Malaya Singapurani, e samatempe suspektis pri la Singapurani kun Chinian origino, e timis ke l'ekonomiala povo dil urbo stimulis transferar la politikala centro di la lando de Kuala Lumpur vers Singapur. Trubli komencis en Singapur en 1964, ed en 1965 Singapurana parlamento votis pri la nedependo per 162 voti "yes" kontre zero "no".
Singapur nedependanteskis de Malaizia ye la 9ma di agosto 1965. Omna personi prizenta en Singapur ta dio povis selektar se deziris havar o ne la Singapurana civitaneso. Yusof bin Ishak divenis l'unesma prezidanto di la lando, e Lee Kuan Yew lua unesma chefministro. En 1967 Singapur helpis fondar l'Asociuro di Nacioni de Sud-Estal Azia (ASEAN).
En 1990 Goh Chok Tong divenis chefministro di la lando. Dum lua guvernisteso eventis la Krizo Financala di Azia di 1997, e l'epidemio di SARS en 2003.
Politiko
.jpg)
Singapur esas parlamentala republiko. Ante 1991 la parlamento indikis la prezidanto. Pos reformo di la konstituco en 1991, ilu elektesas dal populo por 6-yara periodo.
La parlamento havas unika chambro kun 94 membri, di qui 84 elektesas direte dal populo por 5-yara mandato, admaxime, dum ke l'altra 10 membri ne elektesas direte.
La legaro di Singapur uzas Britaniana komuna lego, quankam kun lokala diferi. L'uzo di judicii per jurio abolisesis en 1970, e la verdikti decidesas da singla judiciisto. Singapur punisas kelka krimini, exemple sexuala violaco, partopreno en sedicii e vandaleso per korpala punisi, kun frapado per bastono kontre la kriminanto. Mortopuniso uzesas kontre homocido e kontre la komerco di drogi.
Geografio
.png)
Singapur esas mikra insulo-stato sude de Malaizia, qua konsitas ek 63 insuli ed insuleti, di qui la maxim granda esas Singapur. L'insulo Pulau Tekong, kun 24,43 km², esas la duesma maxim granda di la lando. Ol jacas plu proxima de Johor, en Malaizia, kam del insulo Singapur.
Existas du terala konekti kun la teritorio Malaiziana, ambe konstruktita dal homo: norde jacas la choseo Johor-Singapor, longa de 1.056 metri, e weste jacas la ponto Laluan Kedua Malaysia-Singapura, longa de 1.920 metri. Lua maxim alta naturala monto esas Bukit Timah, kun 166 metri di altitudo.
Singapur perdis 95% ek lua originala vejetantaro. Nun, la vejetantaro ed animalaro originala del insulo existas nur en rezerveyi, exemple la Naturala Rezerveyo di Bukit Timah e la Marsha Rezerveyo Sungei Buloh, qui reprezentas nur 0,25% de la surfaco di la lando. Anke ne existas importanta fluvii qui povus furnisar aquo por la bezoni del habitantaro. Do la lando dessalizas, ricikligas e kaptas aquo pluvala por provizar ol por omna habitanti e diminutar la bezoni pri importacar aquo de Malaizia.
La klimato di Singapur esas tropikala ed on ne povas distingar la sezoni. La relativa humideso varias de 79% dum la matino til 73% dum la posdimezo. La mezvalora temperaturo varias de 22 °C til 34 °C dum la yaro. Mayo ed junio esas la maxim varma monati, e de novembro til januaro eventas la musono. La mezvalora pluvo-quanto yarala esas 2 342,5 mm.
Ekonomio
| Precipua artiklo: Ekonomio di Singapur |
Singapur esas un ek la 4 surnomizita, Aziana Tigri, kune Sud-Korea, Hong Kong e Taiwan. Ol esas importanta industriala, komercala e financala centro en sud-estal Azia. Ol havas la 4ma maxim granda TNP per persono del mondo.
Demografio
Segun statistiki del yaro 2017, Singapur havis 5 612 300 habitanti. La maxim multa (61%%) esas Singapurana civitani. L'altra 39% esis permananta rezidanti (527 700 personi) o stranjera studenti/laboristi o lia dependanti (1 632 300 personi). Segun la demografiala kontado di 2010, cirkume 43% de la habitantaro Singapur naskis en altra landi. La precipua grupo di stranjeri esas Malaya Chiniani, e pose Chiniani de Popul-Republiko Chinia, Indiani, Bangladeshani, Filipiniani, ed altri. Singapur havas la duesma maxim granda denseso di habitantaro del mondo, pos Monako.
L'oficala lingui di la lando esas Angla, Malaya, Chiniana e Tamil.
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Budismo (33,2%), pose Kristanismo (18,8%), Islamo (14%), Taoismo (10%) e Hinduismo (5%). Altra religii esis 0,6%, dum ke 18,5% deklaris ne havar religio.
En 2010 la totala fertileso esis 1.1 puero per muliero, la 3ma min granda del mondo.
Kulturo
La kulturo di Singapur mixas Malaya, Chiniana, Indiana ed Arabian influi. Anke existas importanta Eurazian influo. Pro to, Singapur esas l'unika lando ube la Gregoriala Nov-yaro, la Chiniala Nov-yaro, la Vesak-dio (naskodio di Budo), la dio di Eid al-Fitr (la fino di Ramadan, por la Mohamedani) e la Diwali (Hindua festo) judikesas kom publika libera dii.
Omna komunitati di Singapur (Chiniana, Malaya, Tamil) konservas lia muzikala tradicioni. La klasika muziko dil Ocidento anke esas studiata e praktikata che orkestri quale la Simfoniala Orkestro di Singapur. La moderna jenri pop, rock e punk esas populara por la yunaro. Kelka populara artisti esas Stefanie Sun, JJ Lin, Taufik Batisah e Dick Lee.
La precipua linguo parolata en Singapur esas l'Angla, kun Britanian achento. Tamen, segun la demografiala kontado di 2010 cirkume 20% de la habitantaro (od 1 ek 5 personi) ne savas lektar o skribar la Angla, malgre ke to esis plu bone kam en 2010, kande 40% de la habitantaro ne savis lektar o skribar en la Angla.
La precipua religii esas Budismo, Kristanismo ed Islamo. La guvernerio stimulas la respekto ad individuala religii e kredaji.
La maxim populala sporti esas futbalo, basketbalo, kriketo, natado, segliro, tabloteniso e badmintono*. Multa personi vivas en publika rezidal arei tote apuda publika balnobaseni o gimnastikeyi.
Koqu-arto
Koqu-arto mixas Chiniana, Malaya, Indiana e Tamil influi. Exemple on povas trovar en la sama merkati, e kelkafoyi en la sama baraki, nutraji halal (preparita segun Islamala reguli) e tradicionala nutraji Tamil. Kelka baraki qui vendas Chiniana nutrivi povas preparar li kun Malaya ingredienti.
Quale en Chinia, rizo esas importanta nutrivo en Singapur. Altra importanta nutrivi esas krabi, kalmari ed ostri. Un ek ca dishi esas rostita rayo preparita en folio di banano e spicizita kun pipro.
Referi
This article uses material from the Wikipedia Ido article Singapur, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). La kontenajo esas disponebla sub CC BY-SA 4.0, ecepte kande kontree mencionata. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ido (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.