Заьзганаькъан Бийсолта Идрис

Заьзганаькъан Идрис ваьв 1896 шера наджгоанцхой бетта 31 дийнахьа, Буро-КӀала, цӀихеза хиннача Мочкъий Бийсолта дезале. Бийсолт а ше цу юрта хиннача, 1868 шера Саькура 14 дийнахьа ГӀалгӀай Мехка духхьашха хьайийлла́ хиннача ишколе хьехархо хиннав. Идрис ший ворхӀ шу даьлча цига деша вахав. Цул тӀехьагӀа Буро тӀара хьалхара реальни училище яьккхай. Паччахьа замалахьа революционни болам михьара боалача хана, кхийна зӀамсаг вола из, 1914 шера Москверча юртбоахама институте дешаш хиннав. Цхьабакъда, 1917 шера гӀовттам а хинна дешар чакхдаккхалехьа цӀавенав. ТӀаккха дӀаболабеннаб цун Къулбаседа Кавказера юкъара-политически къахьегам.

1918—1924 шерашка Заьзганаькъан Идрис цкъа Тийрка облревкомеи облисполкомеи доакъошхо хиннав, тӀаккха Наьсарен окрисполкама кулгалхоллеи, Лоамара республика хьалхара халкъа комиссараллеи этта хиннав, юххера Лоамара республика ЦИК кулгалхои, Лоамарой обкома ВКП(б) секретари, СССР ВЦИК доакъашхои хиннав. ЛАССР йохарца Этинга 7 дийнахьа ГӀалгӀай автономе областа кулгалхо хержав. Цу балха тӀа 1929 шерага кхаччалца хиннав из.

Марксизма-Ленинизма курсашка деша вахийта веза аьнна Москве дӀа а хьожаваь, кхыча паччахьалкхен разведкаца бувзам лелабаьб, контрреволюционни къахьегаме дакъа лаьцад аьнна боаца бехк а баь чувеллав. Лаьцачул тӀехьагӀа Идрис НКВД лагерашка хиннав. 1934 шера Тушола бутт кхаччалца Коми АССР НКВД лагерашка ваьллав. ЦИК СССР Президиума ваӀадаца хьахийцав. Цигара Москве ваха хиннав, бакъда паспорт ца хилар бахьан долаш вахача моттига́ дӀатӀаязвац. ТӀаккха Туле а ваха заводе панировщик хинна эттав.

Заьзганаькъан Идриса боккха болх баьб ГӀалгӀай автономе областа нанагӀала хӀирашта дӀа ца кхачийтта гӀерташ. Из хиннад цунна репресси яра керттера бахьан. 1937 шера АьрхӀий бутт болалуча хана ший сесаг Ярыча Жанеттайца юха а лаьца хиннав. 1938 шера июль бетта Шолжа-ГӀалий тӀарча НКВД набахта веннав. ТӀехьагӀа «даь хӀама дац» аьнна, реабелитаци яьй.

Цкъа Къулбаседа Кавказа Крайкоме кхетаче дӀахьош Идрисага леткъаш аьнна хиннад:
— «Ӏа доал деча областе вӀалла халкъа моастагӀий чу мича бехкаб».
— «ГӀалгӀай автономе областе гӀалгӀай бах, зуламхой бахац», — аьнна жоп деннад Идриса.

МагӀалбика шахьаре Заьзгакъонгий-Коа яхача юрта цӀи Заьзганаькъан Идриса сийлен тилла я. Из доацаш, дуккха урамаш а я цун цӀерагӀа ГӀалгӀай Мехка юрташкеи пхьешкеи.