Rumania

Rumania ka dalje të ngushtë në Detin e Zi dhe shtrihet deri në Fushën e Panonisë. Ky vend ka një sipërfaqe prej 238,397 km² dhe me një popullsi prej nën 18.9 milionë banorë (2023), prej të cilëve afro 2 milion banojnë dhe jetojnë në Bukuresht, kryeqyteti dhe qendra më e rëndësishme e vendit.

Rumania România (Rumanisht)
Flamuri Stema
Himni: "Deșteaptă-te, române!" ("Awaken thee, Romanian!")
Shfaq globin Shfaq hartën e Evropës Location of Rumania (dark green) – in Europe (green & dark grey) – in the European Union (green)  –  [Legend]
Kryeqyteti	Bukureshti 44°25′N 26°06′E / 44.417°N 26.100°E / 44.417; 26.100
Qyteti më i madh	Kryqyteti
Gjuhët zyrtare	Rumanisht
Gjuhët e njohura të pakicave	Shiko këty Armenisht Bullgarisht Kroacisht Çekisht Gjermanisht Greqisht Italisht Jidish Maqedonisht Hungarisht Polonisht Rome Rusisht Rutenisht Serbisht Sllovakisht Shqip Tatarisht Turqisht Ukrainisht
Grupet etnike (2021)	89.3% rumunë 6.0% hungarezë 3.4% romë 1.2% Të tjerët
Besimi (2021)	84,8% Krishterimi 73.4% Ortodoksia Rumune 6.2% Protestantizmi 4,5% Katolicizëm 0,7% Të krishterë të tjerë 9.0% të pafe 5.8% nuk janë përgjigjur 0.5% të tjerëë
Nofka	Romanian
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Republika gjysmë presidenciale unitare
• Presidento	Klaus Iohannis
• Kryeministri	Marcel Ciolacu
Kuvendi	Parlamenti
• Dhoma e sipërme	Senati
• Dhoma e ulët	Dhoma e Deputetëve
Historia e themelimit
• Principata e Vllahisë	1330
• Principata e Moldavisë	1346
• Bashkimi	24 janar 1859
• Pavarësia nga Perandoria Osmane	9 maj 1877/1878
• Rumania e Madhe	1918/1921
• Diktaturë ushtarake	1941
• Rumani Komuniste	30 dhjetor 1947
• U bashkua me Kombet e Bashkuara	14 dhjetor 1955
• Forma aktuale e shtetit	27 dhjetor 1989
• Kushtetuta e miratuar	8 dhjetor 1991
• U bashkua me Bashkimin Evropian	1 janar 2007
Sipërfaqja
• Gjithsej	238,397 km2 (92,046 sq mi) (81-të)
• Ujë (%)	3
Popullsia
• 2021 census	19,053,815
• Dendësia	79.9/km2 (206.9/sq mi) (136th)
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 2023
• Gjithsej	$783.903 trilionë (35th)
• Për kokë banori	$41,633 (47th)
PBB (zyrtare)	Përllogaritje 2023
• Gjithsej	$348.902 billion (45th)
• Për kokë banori	$18,530 (54th)
Monedha	Leu rumun (RON)
Të dhëna të tjera
Gini (2021)	34.3 i mesëm
IZHNJ (2021)	0.821 shumë i lartë · 49-të
Zona kohore	UTC+2 (EET)
• Verës	UTC+3 (EEST)
Formati i datës	dd.mm.yyyy (AD)
Ana e drejtimit të makinës	right
Prefiksi telefonik	+40
Kodi ISO 3166	RO
Kodi i internetit TLD	.roa
Gjithashtu .eu, i ndarë me shtetet e tjera anëtare të Bashkimit Evropian.

Shteti modern rumun u formua në vitin 1859 përmes një bashkimi personal të Principatave Danubiane të Moldavisë dhe Vllahisë. Shteti i ri, i quajtur zyrtarisht Rumania që nga viti 1866, fitoi pavarësinë nga Perandoria Osmane në vitin 1877. Gjatë Luftës së Parë Botërore, pasi shpalli neutralitetin e saj më 1914, Rumania luftoi së bashku me Fuqitë Aleate nga viti 1916. Pas luftës, Bukovina, Besarabia, Transilvania dhe pjesë të Banatit, Crișana dhe Maramureș u bënë pjesë e Mbretërisë së Rumanisë. Në qershor-gusht 1940, si pasojë e Paktit Molotov-Ribbentrop dhe Çmimit të Dytë të Vjenës, Rumania u detyrua t'i lëshonte Besarabinë dhe Bukovinën Veriore Bashkimit Sovjetik dhe Transilvaninë Veriore Hungarisë. Në nëntor 1940, Rumania nënshkroi Paktin Trepalësh dhe, rrjedhimisht, në qershor 1941 hyri në Luftën e Dytë Botërore në anën e Boshtit, duke luftuar kundër Bashkimit Sovjetik deri në gusht 1944, kur u bashkua me aleatët dhe rimori Transilvaninë e Veriut. Pas luftës dhe pushtimit nga Ushtria e Kuqe, Rumania u bë një republikë socialiste dhe anëtare e Paktit të Varshavës. Pas revolucionit të vitit 1989, Rumania filloi një tranzicion drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut.

Rumania është një vend i zhvilluar dhe një fuqi e mesme e mundshme në çështjet ndërkombëtare. Ajo ka një ekonomi me të ardhura të larta, duke qenë e 45-ta në botë për nga PBB-ja nominale. Rumania përjetoi rritje të shpejtë ekonomike në fillim të viteve 2000; ekonomia e saj tani bazohet kryesisht në shërbime. Është një prodhues dhe eksportues neto i makinave dhe energjisë elektrike nëpërmjet kompanive si Automobile Dacia dhe OMV Petrom. Shumica e popullsisë së Rumanisë janë rumunë etnikë dhe e identifikojnë veten fetarisht si të krishterë ortodoksë lindorë, që flasin rumanishten, një gjuhë romane (më konkretisht romane lindore/dako-romane). Kisha Ortodokse Rumune është besimi më i madh fetar në vend. Rumania është anëtare e Kombeve të Bashkuara, Bashkimit Evropian, NATO-s, Këshillit të Evropës, BSEC dhe OBT-së.

"Rumania" rrjedh nga emri lokal për rumanishten (rumanisht: român), i cili nga ana e tij rrjedh nga latinishtja romanus, që do të thotë "Romak" ose "i Romës". Ky etnonim për rumunët është vërtetuar për herë të parë në shekullin e 16-të nga humanistët italianë që udhëtonin në Transilvani, Moldavi dhe Vllahi. Dokumenti më i vjetër i njohur i mbijetuar i shkruar në rumanisht, një letër e vitit 1521 e njohur si "Letra e Neacșu nga Câmpulung", është e dukshme për përfshirjen e shfaqjes së parë të dokumentuar të rumanishtes në një emër vendi: Vllahia përmendet si Țeara Rumânească.

Historia e Rumanisë mund të ndahet nga historia e përgjithshme e kësaj hapësire që nga shekulli XIX (1862), kur dy principatat e Danubit, ajo e Moldavisë dhe e Vllahisë, u bashkuan.

Sipas kushtetutës së nxjerrë më 21 gusht 1965, Rumania ishte një Republikë Socialiste ndërsa më parë ishte Republikë Popullore. Organ kryesor në këtë kohë kishte Kuvendin e Madhë Kombëtar me 349 të dërguar që kishin mandatin katër vjeçar.

Ky organ kishte edhe të drejtën mbi nxjerrjen e ligjeve. Sipas statutit ky kuvend duhej të takohej së paku dy herë në vit dhe duhej të zgjidhte 28 anëtarët të Këshillit me mandate prej katërvjeçare. Ky këshill përfaqësonte Kuvendin e Madhë Kombëtarë dhe merrte përsipër detyrat e kryetarit të shtetit, nxirrte dekrete e nxirrte ligje pa pasur të drejtë ndryshimi të Kushtetutës. Me ndryshimet e bëra më 1974 në kushtetutë, funksioni i krytarit të shtetit lidhej ngushtë me funksionin e presidentit të republikës. Kështu që presidenti i republikës tani kishte më shumë ente dhe të drejta nën kontrollin e tij. Bashke ketu mund te permendim edhe titon.

Sipërfaqja e përgjithshme e Rumanisë është 237,500 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 46 00 V, 25 00 L dhe 230,340 km² të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 7,160 km² ujë.

Vija bregdetare e Rumanisë është 225 km e gjatë ndërsa kufiri tokësorë 2,508 km i gjatë.

Klima e Rumanisë është klimë e ndryshueshme, kryesisht me dimër të ftohtë e reshje bore dhe verë të ngrohtë me reshje shiu.

Pjesa qendrore e jugut të Transilvanisë është e ndarë nga rrafshi i Moldavisë në lindje me malet e Karpateve dhe nga rrafshi i Vllahisë me Alpet e Transilvanisë. Pika më e ultë e relievit (0m) gjendet përgjatë bregut të detit të Zi dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 2,499 metrave në vendin e quajtur Moldoveanu.

 

Klaus Iohannis
Presidenti

Marcel Ciolacu
Kryeministri

Kushtetuta e Rumanisë bazohet në kushtetutën e Republikës së Pestë të Francës dhe u miratua në një referendum kombëtar më 8 dhjetor 1991 dhe u amendua në tetor 2003 për ta sjellë atë në përputhje me legjislacionin e BE-së. Vendi qeveriset mbi bazën e një sistemi demokratik shumëpartiak dhe ndarjes së pushteteve ndërmjet pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. Është një republikë gjysmë-presidenciale ku funksionet ekzekutive mbahen nga qeveria dhe presidenti. Ky i fundit zgjidhet me votë popullore për maksimum dy mandate pesëvjeçare dhe emëron kryeministrin, i cili nga ana e tij emëron Këshillin e Ministrave. Dega legjislative e qeverisë, e njohur kolektivisht si Parlamenti (që banon në Pallatin e Parlamentit), përbëhet nga dy dhoma (Senati dhe Dhoma e Deputetëve) anëtarët e të cilëve zgjidhen çdo katër vjet me shumicë të thjeshtë.

Sistemi i drejtësisë është i pavarur nga degët e tjera të qeverisjes dhe përbëhet nga një sistem hierarkik gjykatash me Gjykatën e Lartë të Kasacionit dhe të Drejtësisë si gjykata e lartë e Rumanisë. Ekzistojnë gjithashtu gjykata të apelit, gjykata të qarkut dhe gjykata lokale. Sistemi gjyqësor rumun është i ndikuar fuqishëm nga modeli francez, bazohet në të drejtën civile dhe ka natyrë inkuizitore. Gjykata kushtetuese (Curtea Constituțională) është përgjegjëse për të gjykuar përputhshmërinë e ligjeve dhe rregulloreve të tjera shtetërore me kushtetutën, e cila është ligji themelor i vendit dhe mund të ndryshohet vetëm përmes një referendumi publik. Hyrja e Rumanisë në BE në vitin 2007 ka pasur një ndikim të rëndësishëm në politikën e saj të brendshme, duke përfshirë reformat gjyqësore, rritjen e bashkëpunimit gjyqësor me shtetet e tjera anëtare dhe masat për të luftuar korrupsionin.

Ushtria

 

Forcat e Armatosura Rumune përbëhen nga forcat tokësore, ajrore dhe detare të udhëhequra nga një Komandant i Përgjithshëm nën mbikëqyrjen e Ministrisë së Mbrojtjes Kombëtare dhe nga presidenti si Komandant Suprem gjatë kohës së luftës. Forcat e Armatosura përbëhen nga afërsisht 15,000 civilë dhe 75,000 personel ushtarak—45,800 për tokë, 13,250 për ajër, 6,800 për forcat detare dhe 8,800 në fusha të tjera. Shpenzimet totale të mbrojtjes në vitin 2007 përbënin 2.05% të PBB-së totale kombëtare, ose afërsisht 2.9 miliardë dollarë, me një total prej 11 miliardë dollarësh të shpenzuar midis 2006 dhe 2011 për modernizimin dhe blerjen e pajisjeve të reja.

Forcat Ajrore operojnë avionë luftarakë sovjetikë të modernizuar MiG-218 Lancer. Forcat Ajrore blenë shtatë avionë të rinj taktikë C-27J Spartan, ndërsa Forcat Detare blenë dy Fregata Tipi 22 të modernizuara nga Marina Mbretërore Britanike.

Njësitë administrative

Rumania ndahet në 41 qarqe (rumanisht: judeţe) dhe komuna e Bukureshtit. Çdo qark administrohet nga një këshill qarku, përgjegjës për çështjet vendore, si dhe një prefekt përgjegjës për administrimin e çështjeve kombëtare në nivel qarku. Çdo qark ndahet më tej në qytete dhe komuna, të cilat kanë kryetarin e tyre dhe këshillin vendor. Ka gjithsej 320 qytete dhe 2,861 komuna në Rumani. Gjithsej 103 nga qytetet më të mëdha kanë statusin e bashkisë, gjë që u jep atyre pushtet më të madh administrativ mbi çështjet lokale. Bashkia e Bukureshtit është një rast i veçantë, pasi gëzon një status të barabartë me atë të qarkut. Ai është i ndarë më tej në gjashtë sektorë dhe ka një prefekt, një kryetar të përgjithshëm (primar) dhe një këshill të përgjithshëm të qytetit.

Rumania është e banuar nga rumunët, cilit grup të popujve u takojnë, kurse në viset kufitare ka edhe hungarez (rreth 1,2 milion), gjerman dhe serbë etj. Përbërja etnike e popullsisë së Rumanisë (sipas numrimit të vitit 2011):

• Rumunë 83.5%;
• Hungarezë 6.1%;
• Romë (Jevgit) 3.1%;
• Ukrainas 0.3%;
• Gjermanë 0.2%;
• Rusë 0.1%;
• Turq dhe Tatarë 0.1%.

Gjuhët

Gjuha zyrtare e Rumanisë është gjuha rumune, një gjuhë romance lindore e ngjajshme me Vllahishtën (gjuha Arumune). Gjuha Rumane ngjan edhe me gjuhët tjera romance, si për shembull gjuhët Italiane, Spanjolle, Franceze, dhe Portugeze. Alfabeti Ruman i ka 31 shkronja. 85% e popullit e kan gjuhën Rumane gjuhë të parë, kurse gjuha hungareze flitet nga 6.2% i popullit. Anglishtja dhe Frengjishtja jan gjuhët kryesore që studentet mësojn në Rumani. 31% e Rumuneve flasin gjuhën Angleze, 17% flasin frengjisht, dhe 7% flasin italisht.

Feja

Rumania është një shtet laik dhe nuk ka fe shtetërore. Një shumicë dërrmuese e popullsisë e identifikon veten si të krishterë. Në regjistrimin e vitit 2021 të vendit, 73,86% e të anketuarve u identifikuan si të krishterë ortodoksë, me 73,42% që i përkisnin Kishës Ortodokse Rumune. Emërtime të tjera përfshijnë protestantizmin (6.22%), katolicizmin romak (3.89%) dhe katolicizmin grek (0.61%). Nga popullsia e mbetur, 128,291 njerëz i përkasin besimeve të tjera të krishtera ose kanë një fe tjetër, e cila përfshin 58,335 myslimanë (kryesisht të etnisë turke dhe tatare) dhe 2,707 hebrenj (hebrenjtë përbënin dikur 4% të popullsisë rumune - 728,115 persona në regjistrimin e vitit 1930). Përveç kësaj, 71,417 njerëz janë jofetarë, 57,205 janë ateistë, 25,485 janë agnostikë dhe 2,895,539 njerëz zgjodhën të mos deklarojnë fenë e tyre.

Kisha Ortodokse Rumune është një Kishë Ortodokse Lindore autoqefale në kungim të plotë me kishat e tjera ortodokse, me një Patriark si udhëheqës. Është kisha e tretë më e madhe ortodokse lindore në botë, dhe ndryshe nga kishat e tjera ortodokse, ajo funksionon brenda një kulture latine dhe përdor një gjuhë liturgjike romane. Juridiksioni i saj kanonik mbulon territoret e Rumanisë dhe Moldavisë. Rumania ka popullsinë e tretë më të madhe ortodokse lindore në botë.

Kultura shqiptare në Rumani

Për shqiptarët në Rumani përkujdeset Liga e shqiptarëve në Rumani (Liga Albanezilor din România) e cila zhvillon aktivitete të ndryshme kulturore. Përndryshe Bukureshti rumunë ka traditë në zhvillimin kulturorë të etniciteteve. Në të kaluaren ai ishte qendër për mërgatën, pas Stambollit. Në këtë qytet ishin themeluarë shoqëri të ndryshme kulturore që shtrin ndikimin e tyre kulturor në tërë hapsirën e Rumanis. Nga këto shoqëri kulturore e bamirës dallohen dega e Shoqërisë së Stambollit Deg' e shoqërisë së Stambollit për vivlla shqipe (1884) pastaj shoqëria e studentëve shqiptarë të lindur në Rumani Qarku i studentëvet shqiptarë dhe maqedono-rumunë (1889) apo shoqëria bamirës Drenova (1894) si dhe shumë shoqata tjera që kishin arritur të ndihmonin lloj-llojshmërin kulturore Ballkanike, jo vetëm të Bukureshtit por edhe më gjërë.

  Commons: Rumania – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale

• Romania travel guide te Wikivoyage
• Qeveria
• Kryetari
• Senati
• Parlamenti Arkivuar 7 dhjetor 2006 tek Wayback Machine
• Ministria e Turizmit Arkivuar 5 mars 2005 tek Wayback Machine
• Ministria e Punëve të Jashtme
• Rumania në Mesjeta - Dokumente historike
• Monedhat e Rumanisë - 1877 deri më 2000
• Exchange Rates - nga Banka Kombëtare e Rumanisë
• Cavnic (Maramures) - Pamje nga Rumania

Shqiptarët e Rumanisë