مێژوو
مێژوو یان دیرۆک کۆڵینەوەی ڕابردووی مرۆڤە.
مێژوو چییە؟ کەسانێک کە سەبارەت بە مێژوو دەنووسن پێیان دەوترێت مێژووناس یان دیرۆکناس. مێژوو گۆڕەپانێکی کۆڵینەوەیە کە بۆ بەدواداچوون و شیکردنەوەی پاشیەکیی ڕووداوەکان لە چیرۆکەکان کەڵکوەردەگرێت و ھەندێجار تێدەکۆشێت شێوەئاساکانی ھۆ و بەرھۆ کە ڕووداوەکان دەستنیشاندەکەن بپشکنێت. مێژووناسان سەبارەت بە سروشتی مێژوو و بەسوودبوونی لەگەڵ یەکتر دەدوێن. لە کوردیی باکووریدا، وشەی دیرۆک بەکاردەھێندرێت. دوو تیۆری لەسەر وشەی دیرۆک ھەیە. بەپێی یەکێکیان، دیرۆک لە "دوور"ەوە دێت کە لە ھەندێک لە بنشێوەزارەکانی شێوەزاری کوردیی باکووریدا وەکوو "دیر" یان "دویر" دەوترێت. تیۆرییەکەی تر لەو باوەڕەدایە کە وشەی دیرۆک لە وشەی "چیرۆک"ەوە ھاتووە. ئەم تیۆرییە دووھەمە زۆرتر ڕێیتێدەچێت چونکو وشەی History ژی لە گەلەک زماناندا واتای چیرۆکیش دەدات. لە کوردیی ناوەندیدا، وشەی مێژوو بەکاردەھێندرێت کە لە وشەی "مێژ"ەوە وەرگیراوە کە واتە کاتێکی دووری پێش ئێستا. ھەروەھا ھەندێجار، بەتایبەت لە دەقە کۆنەکاندا، وشەی تاریخ بەکاردەھێندرێت کە عەرەبییە. وشەی History ژی لە یۆنانییەوە ھاتووە: ἱστορία، دەخوێندرێتەوە: ھیستۆریا، واتە لێپرسێنەوە. زیاتر...
 وتاری ھەڵبژێردراوقەڵای ھەولێر، یان قەراتی ھەولێرێ (بە کرمانجی: Keleha Hewlêrê) ھەروەھا بە قەڵات ناسراوە. تەپۆڵکەیەکی بازنەیی ڕووتەختە بە ڕووبەری ١٠٢٫١٩٠ مەتری چوارگۆشە لە ناوەڕاستی شاری ھەولێر، کە لە کۆنەوە ناوەندی شاری ھەولێر بووە.ئەم قەڵایە لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٤ەوە خراوەتە لیستی میراتی جیھانییەوە. شوێنەوارناسەکان مێژووی قەڵاکە بۆ سەردەمی سۆمەریەکان و ھەزاران ساڵ پێش زایین دەیگەڕێننەوە. بۆ یەکەمجار لە سەرچاوە مێژوویییەکان لە پارچە تابلۆی قوڕینی «ئیبلا» لە سووریا دەوروبەری ٢٣٠٠ پێش زایین ئاماژە بە قەڵای ھەولێر کراوە، و لە سەردەمی ئاشووری نوێدا گرنگییەکی تایبەتی بەدەستھێناوە. لە سەردەمی ساسانییەکان و خەلافەتی عەباسیدا، ھەولێر ناوەندێکی گرنگ بوو بۆ ئایینی مەسیحی. لە ساڵی ١٢٥٨ قەلاکە لەلایەن مەغۆلەکان داگیرکرا. لە ماوەی سەدەی بیستەمدا دەستکارییەکی بەرچاو لە پێکھاتەی شارەکاندا کرا، لە ئەنجامدا ژمارەیەک خانوو و بینا گشتییەکان ڕووخان. ساڵی ٢٠٠٧ کۆمیسیۆنی باڵای بووژاندنەوەی قەڵای ھەولێر (HCECR) بۆ سەرپەرشتیکردنی نۆژەنکردنەوەی قەڵاکە دامەزرا. لە ھەمان ساڵدا، سەرجەم دانیشتووانی قەلاکە،جگە لە یەک خێزان وەک بەشێک لە پڕۆژەی نۆژەنکردنەوکە، لە قەڵاکە ڕاگوێزران. لەو کاتەوە، توێژینەوە شوێنەوارییەکان و کارەکانی نۆژەنکردنەوە لە شوێن و دەوروبەری لەلایەن تیمە نێودەوڵەتییە جیاوازەکانەوە و بە ھاوکاری لەگەڵ پسپۆڕانی ناوخۆیی ئەنجامدراون. حکومەت پلانی ھەیە کاتێک قەڵاکە نۆژەن دەکرێتەوە، ٥٠ خێزان لە قەڵاکەدا بژین. ھەروەھا موتێل و چێشتخانە و کافتریای تێدادروست دەکرێت. بەگشتی قەلاکە ڕووبەرێکی ھێلکەیی ھەیە و لە باری درێژییەوە ٤٣٠ مەتر و لە باری کورتییەوە ٣٤٠ مەترە (١٬٤١٠ پێ × ١٬١٢٠ پێ) کە ١٠٢ ھەزار مەتر چوارگۆشە (١٬١٠٠٬٠٠٠ پێی چوارگۆشە)یە. تاکە شوێنی ئایینی کە لە ئێستادا ماوەتەوە مزگەوتی مەلا فەندییە. ئەو تەپۆڵکەیە لە نێوان ٢٥ بۆ ٣٢ مەتر (٨٢ بۆ ١٠٥ پێ) لە ڕووبەری دەشتی شارەکە بەرزترە، خاوەنی دوو دەروازەی سەرەکییە لە ئێستادا، بەناوەکانی دەروازەی گەورەی باشوور و دەروازەی گەورەی باکوور، لەکۆندا دەرگایان ھەبووە. لە ناوەنددیدا شەقامێکی ڕاست بە یەکیانەوە دەبەستێتەوە. ھەروەھا بەسەر سێ گەڕەکی فراوان لە ڕۆژھەڵاتەوە بۆ ڕۆژاوا دابەش بووە: ئەوانیش سەرا، تەکیە و تۆپخانە. سەرا شوێنی نیشتەجێ بوونی خێزانە فەرمانڕەواو و خەنەدانەکان بووە؛ گەڕەکی تەکییە، شوێنی نیشتەجێ بوونی دەروێش و موریدەکانی تەریقەتی قادری و نەقشبەندی بووە.؛ و لە تۆپخانە خەڵکی ئاسایی و پیشەوەر و جووتیارانی تێدا نیشتەجێ بووە. زیاتر... سەردەمە مێژوویییەکان سەردەمی ئاسن سەردەمێکە لە سەردەمانی پێش مێژوو (١٢٠٠تا ٥٠ی پ.ز) کە بە کانزای ئاسن پێناسە دەکرێت و بە دوای سەردەمی برۆنز دێت. وادەی ئەم سەردەمە کۆتایە و بە گوێرەی جوگرافیا کاتی دۆزینەوە و بە کارھێنانیشی جیاوازە. ئاسن لە ١٨٠٠ تا ١٢٠٠ی پ.ز لە ھیندستان بە کار ھێنراوە. ئەم ئالیاژە لە ئەورووپای ناوەندی واتە ھالشتات ٨٠٠ تا ٤٥٠ی پ.ز دەست پێ دەکات. لە بریتانیا لە سەدەی پێنجەمی پ.ز دەست پێ دەکات کە ئاماژە بە سکۆتلەند دەکرێت پاش ئەوەی ڕۆمەکان دەستیان بە سەر بریتانیا داگرت. سەردەمی ئاسن گۆڕانێکی گەورەی لە ژیانی مرۆڤی پێش مێژوو دروستکرد. لەم سەردەمەدا زمان، چاند، ڕێبەرایەتی کۆمەڵگا، نەریتەکان و خوداکان و یاساکان زیاتر دێنە بەر چاو و گەشە دەکەن. ھەروەھا وەرزێڕی دەڕواتە قۆناخیکی نوێوە. وێنەی ھەڵبژێردراو ئایا زانیوتە؟
لەم مانگەدادەروازە:مێژوو/ساڵیادە ھەڵبژێردراوەکان/نیسان ساڵیادی زیاتر... ژیاننامەی ھەڵبژێردراوسوڵتان محەمەد فاتیح، (بە عوسمانلی: فاتح سلگان محمد خان پانی، بە تورکی نوێ: Fatih Sultan Mehmed Han II) لە ئەورووپا ناسراوە لە سەردەمی ڕاپەڕیندا بە Mahomet II یان بەو شێوەیەی کە ئەوروپی ناوی پێغەمبەری ئیسلام ئەخوێننەوە، حەوتەم سوڵتان دەوڵەتی عوسمانیە، لەگەڵ فاتیحدا بە باوکی فەتحەکان وباوکی چاکەکان ناوبراوە، ولە دوای فەتحی قوستەنتینیە نازناوی قەیسەر خراوەتە سەر نازناوەکانی، نزیکەی ٣٠ ساڵ حوکمی کردووە کە ئەو ماوەیە فراوانکردنی گەورە بوو بۆ خەلافەتی ئیسلامی. زیاتر... کوردستان نەورۆز لە کوردەواریدا جێژنێکی تایبەتە و مێژوویەکی کۆنی ھەیە. لە ھەموو شوێنەکانی کوردەواریدا ئەم جەژنە بەڕێوە دەچێ. یەکێ لە خاڵە ھاوبەشەکان لە نێوان زۆربەی کوردەواریدا ئاگر ڕۆشن کردنی نەورۆزە. یەکەمین نووسەری کورد کە بە کوردی باسی دابونەریتی نەورۆزی کردبێ ئەحمەدی خانی بووە. زۆرێک شاعیرانی تری کوردیش ھۆنراوەیان بۆ نەورۆز داناوە. ئاگر ھێمای نەورۆز لەلای کوردەکان،ھەموو ساڵێکیش بە ئاگر یادی دەکەنەوە. زیاتر... مێژوو بەپێی بابەتزانست پەیکەرێکە پێکھاتوو لە زانین سەبارەت بە جیھانی سروشتی کە لەلایەن کۆمەڵەیەکی جیھانی لە لێکۆڵەرانی کەڵکوەرگر لە پێڕەوی زانستی، کە پێداگرە لەسەر ڕوانین، ڕاڤە و پێشبینیی جیھانی ڕاستەقینە لەڕێگەی تاقیکردنەوەوە، بەرھەمھاتووە. شۆپاندنی چاوگەکانی زانستی نوێ بەھۆی زۆر دەقی گرنگەوە کە لە جیھانی کۆنەوە ماون گەنگازە. وشەی زانستیار (scientist) تاڕادەیەک تازەیە - یەکەمجار لە سەدەی نۆزدەھەمدا بەکارھێنرا - و لە دەقە کۆنەکاندا وەبەرچاوناکەوێت. پێشتر تۆژەرانی سروشت بە خۆیانیان دەوت فەیلەسووفی سروشتی. ئەگەرچی تۆژینەوەی ئەزموونیی جیھانی سروشتی لە سەردەمانی کۆنەوە شرۆڤەکراوە (بۆ نموونە، لەلایەن تالیس، ئەرەستوو و دیترانەوە) و لە سەدەکانی ناوینیشەوە پێڕەوی زانستی بەکارگیراوە، بەڵام ھەڵھاتنی خۆری زانستی نوێ دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی نوێ، لە درێژەی ئەو شتەی کە پێی دەڵێن شۆڕشی زانستی، کە لە سەدەکانی ١٦و ١٧ لە ئەورووپادا ڕوویدا. زیاتر... یارمەتیت پێویستە؟ئایا پرسیارێکت سەبارەت بە مێژوو ھەیە و ناتوانیت وڵامەکەی بدۆزیتەوە؟ سەیری مێزی زانیاری بکە و پرسیارەکەت لەوێ بپرسە. پۆلەکانوتەی ھەڵبژێردراو
دەروازە پەیوەندیدارەکانئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیت
پڕۆژەکانی تری ویکیپیدیاویکیپیدیا لەلایەن دەستکاریکەرانی خۆبەخشەوە نووسراوە و لەلایەن دامەزراوەی ویکیمیدیا ڕاژە کراوە، کە دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و پڕۆژەگەلێکی تری خۆبەخشانەش ڕاژە دەکات وەک: دەروازەکان | |||||||||
This article uses material from the Wikipedia Soranî / کوردی article دەروازە:مێژوو, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ناوەرۆک لەبەردەستە لەژێر CC BY-SA 4.0دا، مەگەر پێچەوانەی وترابێ. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Soranî / کوردی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.