Kenya: Pagilian idiay Aprika

Ti Kenya, opisial a ti Republika ti Kenya, ket maysa a pagilian idiay Daya nga Aprika a naisanglad idiay ekuador. Adda ti Taaw Indiano iti abagatan a daya, daytoy ket nabeddengan babaen ti Tanzania iti abagatan, ti Uganda iti laud, ti Abagatan a Sudan iti amianan a laud, ti Etiopia iti amianan ken ti Somalia iti amianan adaya. Ti Kenia ket adda ti kalawa ti daga iti 580,000 km² ken ti populasion ti sumurok a 43 a riwriw nga agtataeng. Ti pagilian ket nainaganan manipud ti Bantay Kenya, ti maysa a nasingsangayan a dulon ken maikadua kadagiti kangatuan a tuktok ti bantay idiay Aprika. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudadna ket ti Nairobi.

Republika ti Kenya Jamhuri ya Kenya
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: "Harambee"  (Swahili) "Agtitinnulongtayo amin"
Nailian a kanta: Ee Mungu Nguvu Yetu "O Apo Dios ti Amin a Parsua"
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Nairobi 1°16′S 36°48′E / 1.267°S 36.800°E / -1.267; 36.800
Opisial a sasao	Swahili Ingles
Grupgrupo ti etniko	Kikuyu 22% Luhya 14% Luo 13% Kalenjin 12% Kamba 11% Kisii 6% Meru 6% dagiti dadduma pay nga Aprikano 15% saan nga Aprikano (Asiano Europeano, ken Arabo) 1%
Nagan dagiti umili	Taga-Kenya
Gobierno	Semi-presidential a Republika
• Presidente	Mwai Kibaki
• Bise Presidente	Kalonzo Musyoka
• Kangrunaan a Ministro	Raila Odinga
• Tagabitla ti Nailian nga Asemblia	Kenneth Marende
Lehislatura	Nailian nga Asemblia
Panakawayawaya
• manipud ti Nagkaykaysa a Pagarian	12 Disiembre 1963
• Nairangarang ti republika	12 Disiembre 1964
Kalawa
• Dagup	580,367 km2 (224,081 sq mi) (Maika-47)
• Danum (%)	2.3
Populasion
• Karkulo idi 2012	43,013,341 (Maika-31)
• Senso idi 2009	38,610,097
• Densidad	67.2/km2 (174.0/sq mi) (Maika-140)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$71.427 bilion
• Tunggal maysa a tao	$1,746
GDP (nominal)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$34.796 bilion
• Tunggal maysa a tao	$850
Gini (2014)	42.5 kalalainganna · Maika-48
HDI (2013)	0.535 ababa · Maika-147
Kuarta	Siling ti Kenya (KES)
Sona ti oras	UTC+3 (EAT)
• Kalgaw (DST)	UTC+3 (saan a mapalpaliiw)
Pormat ti petsa	aa/bb/tt(AD)
Pagmanehuan	kanigid
Kodigo ti panagtawag	+254
Kodigo ti ISO 3166	KE
TLD ti internet	.ke
1. Segun ti cia.gov, dagiti karkulo para iti daytoy a pagilian ket nalawag nga agiramraman dagiti nagbanagan ti mortalidad gapu ti AIDS; daytoy ket mabalin a pagbanagan ti nababa panagbiag, ti nangatngato a mortalidad ken gatad ti ipupusay, nababbaba a populasion ken gatad ti idadakkel, ken dagiti panagbalbaliw ti populasion babaen ti edad ken sekso, a dagitoy ket mabalin a manamnama.

Ti Kenya ket adda ti napudot ken nadam-eg a klima iti igid ti aplayana ken ti Taaw Indiano, nga agbalbaliw ti nabaknang kadagiti kaatapan a karuotan a sabana nga agpauneg ti kadagaan a mapan idiay kapitolio. Ti Nairobi ket adda ti nalamiis a klima a lumamlamiis pay no umas-asideg idiay Bantay Kenya, nga adda dagiti tallo nga agtultuloy a gora ti niebe a tuktok. Ti napudot ken nadameg atropikal a klima ket gaparang manen iti kaunegan amapan idiay danaw Victoria, sakbay a mapan iti kalalainganna a kabakiran ken katurturodan a luglugar idiay lumaud a rehion. Dagiti rehion ti Amianan a Daya idiay igid ti pagbeddengan ti Somalia ken Etiopia ket namaga ken namaga bassit a luglugar nga adda kasla desierto a langa ti daga. Ti Danaw Victoria, ti maikadua a kadakkelan a nasadiwa a danum a danaw iti lubong (kalpasan ti Danaw Superior idiay Estados Unidos ken Kanada) ken ti kadakkelan a tropikal a danaw iti lubong, ket mabirukan idiay abagatan a laud ken nakibinningayan ti Uganda ken Tanzania. Ti Kenia ket naindayegan para kadagiti safari ken dagiti reserba ti nadumaduma a kita ti kaatapan a kas ti Daya ken Laud a Nailian a Parke ti Tsavo, ti Maasai Mara, Nailian a Parke ti Nakuru, ken ti Nailian a Parke ti Aberdares.

Ti rehion ti Nalatak a Dandanaw ti Aprika, a daytoy ket nakaikamengan ti Kenia, ket nakakitan kadagiti panagtaeng ti tao manipud idi paset ti panawen ti Akinbaba a Paleolitiko. Ti Bantu a panagpadakkel ket nakaabut ti lugar manipud idiay Laud-Tengnga nga Aprika babaen ti umuna a milenia AD, ken dagiti pagbeddengan ti moderno nga estado ket buklenna dagiti pagsasabtan ti Niger-Kongo, Nilo-Sahara ken Apro-Asiatiko nga etno-linguistiko a luglugar ti kontinentet, a mangaramid ti Kenia ti maysa nga adu ti kulturana a pagilian. Ti kaadda dagiti Europeano ken Arabo idiay Mombasa ket napetsaan manipud idi Nasapa a Moderno a paset ti panawen, ngem ti Europeano a panagsuksukisok iti kaunegan ket nangrugi laeng idi maika-19 a siglo. Ti Britaniko nga Imperio ket nangipatakder ti Protektorado ti Daya nga Aprika idi 1895, a naamammoan manipud idi 1920 a kas tiKenia Kolonia. Ti nawaya a Republika ti Keniaa ket nabangon idi Disiembre 1963. Kalpasan ti maysa a reperendum idi Agosto 2010 ken ti panakaampon ti maysa a baro a batay-linteg a nangsukat ti daan a tinawidan idi napawaya manipud ti Britaniko, ti Kenia tattan ket nabingbingay kadagitib 47 a kondado a nawaya manipud ti Nailian a gobierno ken agikedkedengda kadagiti pannakibiang a naibatay ti konsultasion ken panagtitinnulong. Dagiti kondado ket tinurayan babaen ti panagbutos kadagiti gobernador ken nawaya nga agtigtignay manipud ti sentro a gobierno idiay Nairobi.

Ti kapitolio, a Nairobi, ket isu ti rehional a sentro ti komersio. Ti ekonomia ti Kenya ket isu ti kadakkelan babaen ti GDP idiay Daya ken Tengnga nga Aprika. Ti agrikultura ket isu ti nangruna a agpatpatrabaho ken ti pagilian ket tinawtawid nga agiluluas ti tsia ken kape, ken ti pay kinaudi dagiti nasadiwa a sabong idiay Europa. Ti serbisio nga industria ket maysa a nagruna a mangpatpatarya ti ekonomia. Ti Kenia ket maysa a kameng ti Komunidad ti Daya nga Aprika.