Julius Caesar: Romano nga emperador

Isu ket nagtignay ti kritiko a papel iti nagininut a panakabalbaliw ti panakaipan ti Republika a Romano iti Romano nga Imperio.

Gaius Julius Caesar
Diktador iti Republika a Romano
Busto ni Caesar manipud ti Nailaian nga Arkeolohiko a Museo ti Napoles
Panagturay	Oktubre 49 BC – 15 Marso 44 BC (a kas diktador ken/wenno konsul)
Nayanak	Hulio 100 BC Subura, Roma
Natay	15 Marso 44 BC (edad 55) Curia iti Pompey, Roma
Sayasay	Julia Caesaris c. 73 – 54 BC Caesarion 47 – 30 BC Augustus 63 BC – 14 AD (nalatak a kaanakan a lalaki, inampon a natay a kas anak a lalaki ni Caesar idi 44 BC)
Napno a nagan Gaius Julius Caesar
Kamara	Julio-Claudian
Ama	Gaius Julius Cæsar
Ina	Aurelia Cotta

Dagitoy nga artikulo ket sakupenna ti Taga-ugma a Romano Comitium iti Republikano a panawen
Dagiti patakder-	Rostra, Curia Hostilia, Curia Julia, Lapis Niger
Dagiti politiko-	Cicero, Gaius Gracchus, Julius Caesar
Dagiti kagimongan-	Senado ti Roman, comitia curiata

Idi 60 BC, ni Caesar, ni Crassus ken Pompey ket dagitoy iti maysa nga politiko a kumaduaan a mangiturayto kadagiti Romano a politika kadagiti sumaganad a tawen. Dagiti panagpadasda nga agala kadagiti bileg babaen ti populista a taktiko ket sinuppiatan babaen dagiti napili a konserbatibo ti uneg ti Romano a Senado, a nairana ni Kato ti Ub-ubing nga adda ti patinayon a suporta ni Cicero. Ti panagrukma iti Gaul ni Caesar, a nalpas daytoy babaen idi 51 BC, ket nagpadakkel dagiti teritorio ti Roma aginggana idiay Kanal nga Inggles ken ti Rhine. Ni Caesar ket isu ti immuna a heneral a bimmallasiw kadagitoy idi isu ket nangipatakder ti rangtay a bimmallasiw ti Rhine ken nagaramid ti immuna a panagrautna iti Britania.

Dagitoy a nagunodanna ket nakaited kaniada kadagiti di-mapada a bileg ti milisia ken nagpangta a mangsalip ti katakderan ti Pompey. Ti katimbengan ti bileg ket nabalinsuek pay babaen ti ipupusay ni Crassus idi 53 BC. Dagiti politiko a panakailinia iti Roma ket naipanungpalan ti panakaiturong ti panagsuppiat a nagbaetan ni Caesar ken Pompey, a ni Pompey ket nangala ti gapuanan iti Senado. Binilin babaen ti Senado a maidarum idiay Roma kadagiti nadumaduma a panagpabasol, ni Caesar ket nagmartsa idiay Roma a kasurotna ti maysa a sangaarbanan—legio XIII—manipud idiay Gaul aginggan idiay Italia, a binallasiwna ti Rubicon idi 49 BC. Daytoy ket nagrissik ti maysa a sibil a gubat nga isu ket rimsua nga awan ti makapada a daulo iti Romano a lubong.

Kalpasan ti panagtengngelna ti gobierno, isu ket nagrugi kadagiti nawatiwat a panagreporma iti Romano a kagimongan ken gobierno. Isu ket nagipatengnga ti burokrasia iti Republika ken naiproklamanto a kas ti agnanayon a "diktador". Adda dagiti grupo dagiti senador, nga indauloan babaen ni Marcus Junius Brutus, a pimmatay ti diktador idiay Ides iti Marso (15 Marso) 44 BC, a nagnamnama ti panakaisubli ti gobierno a batay-linteg iti Republika. Nupay kasta, ti nagbanagan daytoy ket dagiti seri iti sibil a gubgubat, a daytoy ti nagiturong ti panakaipatakder iti agnanayon a Tomano nga mperio babaen ti inampon ni Caesar timmawid a ni Octavius (kalpasan daytoy ket naamammoan a ni Augustus). Kaaduan ti panagbiag ni Caesar ket naamammoan kadagiti bukodna sarita kadagiti kampaniana iti milisia, ken dagiti nadumaduma a kontemporario a nagtaudan, a kangrunaan dagiti sursurat ken dagiti bitla ni Cicero ken dagiti naipakasaritaan a sursurat ni Sallust. Ti kinaudi a biograpia ni Caesar babaen ni Suetonius ken Plutarch ket dagitoy pay ti kangrunaan a tinaudan.

 

Ni Caesar ket naipasngay idi iti maysa a aristokrato a pamilia, ti gens Hulia, a timmunton ti nagtaudan a manipud ti Iulus, nga anak a lalaki ti naisaritaan a Trohano a prinsipe a ni Aeneas, a baka kano nga ti anak a lalaki iti diosa a ni Benus. Ti maikatlo a nagan a nataudan ti "Caesar" , segun kenni Pliny ti Laklakay, nga adda ti kaputotan a naipangay babaen ti sesarea (manipud ti Latin berbo a mangputed, caedere, caes-). Ti Historia Augusta ket agipaltiing ti tallo a sabsabali a panagipalpalawagan: a ti immuna a Caesar ket adda ti napuskol a buok (Latin ti caesaries); nga isu ket adda ti naraniag a kolordapo a mata (Latin ti oculis caesiis); wenno isu ket pimmatay ti maysa nga elepante (caesai iti Moorish) iti gubat.