Hudaismo: Relihion ti Hudio a tattao

Ti monoteistiko a relihion a nagtaud iti Hebreo a Biblia (tinawtawagan pay ti Tanakh) ken nasuksukimat kadagiti kinaudi a teksto a kas ti Talmud, ti Hudaismo ket naipanpanunotan babaen dagiti relihioso a Hudio nga isu ti panangiyebkas ti ti tulagan a pannkaikabagian iti Dios a naibangon iti Annaka ti Israel. Ti Rabaniko a Hudaismo ket agtengtengngel a ti Dios ket nangiparang kadagit lintegna ken bilbilin kennni Moses idiay Bantay Sinai iti porma iti Naisurat ken Naiyebkas a Tora. Iti naipakasaritaan, daytoy a panangibagbaga ket sinuppiat idi babaen dagiti nadumaduma a grupo a kas ti Saduceos ken Helenestiko a Hudaismo ti las-ud ti Makadua a Templo a paset ti panawen; dagiti Karaite ken Sabateos idi las-ud ti nasapa ket kinaudi a mediebal a paset ti panawen; ken dagiti paset dagiti moderno a reporma a tignay. Dagiti liberal a tignay iti moderno a panawen a kas ti Humanistiko a Hudaismo ket mabalin a di teistiko.

Ti Hudaismo ket agtunton kadagiti naipakasaritaan a panagtultuloy a gumay-at ti ad-adu ngem 3,000 a tawtawen. Kadagiti kangrunaan a relihion ti lubong, ti Hudaismo ket naipanpanunotan a kas maysa kadagiti kaduogan a monoteistiko a relihion. Dagiti Hebreo / dagiti Israelita ket natawtawagandan kadagiti "Hudio" kadagiti naud-udi a liblibro iti Tanakh a kas ti Libro ni Ester, nga adda dagiti termino ti Hudio a mangsuksukat ti titulo nga "Annak ti Israel". Dagiti teksto ti Hudaismo, dagiti tradision ken dagiti pateg a napigsa a nangimpluensia kadagiti kinaudi nga Abrahamika a relion, a mairaman ti Kristianidad, Islam ken ti Baha'i a Pammati. Adu kadagiti aspeto ti Hudaismo ket dagus wenno saan a dagus a nakaimpluensia ti sekular a Lumaud nga etika ken sibil a linteg.

Dagiti Hudio ket maysada a etnorelihioso a grupo ken mairaman dagiti naipasngay a Hudio ken dagiti naipagbaliwen iti Hudaismo. Idi 2010, ti Hudio a populasion ti lubong ket nakarkulo idi iti 13.4 a riwriw, wenno agarup a 0.2% iti dagup ti populasion ti lubong. Agarup a 42% kadagiti amin a Hudio ket agtataeng idiay Israel ken agarup a 42% rket agtataeng idiay Estados Unidos ken Kanada, nga adda dagiti kaaduan a nabatbati ket agtataeng idiay Europa. Ti kadakkelan a kadagiti relihioso a tignay ti Hudio ket Ortodokso a Hudaismo (Haredi a Hudaismo ken Moderno nga Ortodokso a Hudaismo), Konserbatibo a Hudaismo ken Reporma a Hudaismo. Ti kangrunaan a taudan a paggiddiatan a baetan dagitoy a grupo ket ti arngianda iti Hudio a linteg. Ti Ortodokso a Hudaismo ket agtartaripatu a ti Tora ken Hudio a linteg ket nainlangitan iti tinaudan, eternal ken di mabaliwan, ken dagitoy ket nasken a nainget a masursurot. Ti Konserbatino ken Reporma aHudaismo ket ad-adu a liberal, a ti Konserbatibo a Hudaismo ket sapasap a mangiragragpat ti maysa nga ad-adu a "tradisional" a pannakaipatarus kadagiti kammasapulan ti Hudaismo ngem ti Reporma a Hudaismo. Ti kadawyan a puesto ti Reporma ket ti Hudio a linteg ket nasken a mapanirigan a kas maysa nga agsmang kadagiti sapasap nga alagaden ngem ti maysa nga agasmang kadagiti panagiparparit ken dagiti rebbeng a mapalpaliiw ken nasken kadagiti amin a Hudio. Iti naipakasaritaan, dagiti naipangpangruna a korte ket nangipatpatungpal kadagiti Hudio a linteg; tatta nga aldaw, adda dagitoy a korte ngem ti panagsanay iti Hudaismo ket kaaduan a boluntario. Ti kinaturay iti telohiko ken dagiti legado a banag ket saan a naibangbangon iti sinoman a tao wenno gunglo, ngem dagiti sagrado a teksto ken dagiti rabino ken dagiti eskolar a nangipatpatarus kadagitoy.