Ghana: Pagilian idiay Aprika
1°03′W / 7.817°N 1.050°W / 7.817; -1.050
Ti Ghana (/ˈɡɑːnə/ (
dengngen)), opisial a ti Republika ti Ghana (Ingles: Republic of Ghana), ket ti maysa a pagilian iti Laud nga Aprika. Sakupenna daytoy ti Golpo ti Guinea ken ti Taaw Atlantiko iti abagatan, makibinningay kadagiti pagbeddengan iti Côte d'Ivoire iti laud, Burkina Faso iti amianan, ken Togo iti daya. Sakupen ti Ghana ti kalawa iti 238,535 km2 (92,099 sq mi), ken sumakop iti agdumaduma a heograpia ken ekolohia a sumakop manipud kadagiti aplaya a sabana aginggana kadagiti tropikal a katuduan a bakir. Iti sumurok a 31 a riwriw a tattao, ti Ghana ket ti maikadua a kaaduan ti populasion a pagilian iti Laud nga Aprika, kalpasan ti Nigeria. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ket ti Accra; dagiti nangruna pay a siudad ket mairaman ti Kumasi, Tamale, ken Sekondi-Takoradi.
Republika ti Ghana Republic of Ghana | |
|---|---|
 Wagayway  Eskudo | |
| Napili a pagsasao: "Freedom and Justice" "Wayawaya ken Hustisia" | |
| Nailian a kanta: "Apo Bendisionam ti Ghana" | |
.svg) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Accra 5°33′N 0°12′W / 5.550°N 0.200°W |
| Opisial a sasao | Ingles |
| Mabigbig a nilian a sasao |
|
| Grupgrupo ti etniko (2010) |
|
| Relihion |
|
| Nagan dagiti umili | Ghanaiano |
| Gobierno | |
• Presidente | Nana Akufo-Addo |
• Bise Presidente | Mahamudu Bawumia |
• Tagabitla ti Parlamento | Alban Sumana Kingsford Bagbin |
• Mangipangulo ti Hustisia | Kwasi Anin-Yeboah |
| Lehislatura | Parlamento |
| Wayawaya manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian | |
• Dominion | 6 Marso 1957 |
• Republika | 1 Hulio 1960 |
• Agdama a batay-linteg | 28 Abril 1992 |
| Kalawa | |
• Dagup | 239,567 km2 (92,497 sq mi) (Maika-80) |
• Danum (%) | 4.61 (11,000 km; 4,247 mi2) |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2020 | 31,072,940 (Maika-47) |
• Senso idi 2010 | 24,200,000 |
• Densidad | 101.5/km2 (262.9/sq mi) (Maika-103) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2020 |
• Dagup | $226 bilion |
• Tunggal maysa a tao | $8,343 |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2020 |
• Dagup | $73.594 bilion |
• Tunggal maysa a tao | $2,374 |
| Gini (2016) |  43.5kalalainganna |
| HDI (2019) |  0.611kalalainganna · Maika-138 |
| Kuarta | Cedi (GHS) |
| Sona ti oras | UTC (GMT) |
| Pormat ti petsa | aa/bb/tttt bb/aa/tttt |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | +233 |
| Kodigo ti ISO 3166 | GH |
| TLD ti internet | .gh |
Ti immuna idi a permanente nga estado iti agdama nga aldaw a Ghana ket ti estado ti Bono iti maika-11 a siglo. Rimmuar dagiti nadumaduma a pagarian ken dagiti imperia kadagiti napalabas a siglo, kadagitoy ti kabilegan ket ti Pagarian ti Dagbon iti amianan ken ti Imperio ti Ashanti iti abagatan. Idi rugi ti maika-15 a siglo, ti Imperio ti Potugal, ken sinaruno dagiti sabali a nadumaduma a bileg ti Europa, ket nagsusupiatanda ti lugar para kadagiti karbengan ti panagtagilako, aginggana idi ultimato a tinengngel dagiti Briton ti pantar babaen idi naladaw a maika-19 a siglo. Kalpasan ti sumurok a maysa a siglo a panagresistansia dagiti patneng, nabukelen dagiti agdama a pagbeddengan ti Ghana, ken sakupenna dagiti uppat a sabali a kolonial a teritorio ti Briton: Pantar ti Balitok, Ashanti, ti Akin-amianan a Terteritorio ken ti Togoland ti Briton. Naikaykaysa dagitoy a kas maysa a nawaya a dominion iti kaunegan ti Mankomunidad ti Pagpagilian idi 6 Marso 1957, ken nagbalin a ti immuna a kolonia iti sub-Sahara nga Aprika a nakagun-od iti kinaturay. Kanungpalan a nagbalin nga impluensial ti Ghana kadagiti ganetget ti dekolonisasion ken ti tignay ti Pan-Aprikano.
Ti Ghana ket maysa a multinasional nga estado, pagtaengan dagiti nadumaduma a grupo ti etniko, lingguistiko ken relihion; bayat a dagiti Akan ti kadakkelan a grupo ti etniko, buklenda laeng iti maysa a pluralidad. Ti kaaduan dagiti Ghanaiano ket dagiti Kristiano (71.2%), ken asideg a pagkalima ket dagiti fifth being Muslim ken ti pagkasangapulo ket agsansanay kadagiti tradisional a pammati wenno maireporta nga awanan iti relihion. Ti Ghana ket maysa a unitario a maipapan iti batay-linteg a demokrasia nga idauluan babaen ti maysa a presidente nga isu met laeng ket ti daulo ti estado ken ti daulo ti gobierno. Manipud idi 1993, nangtalinaay daytoy iti maysa kadagiti kawayaan ken katalnaan a gobierno iti kontinente, ken nasayaat nga agobra kadagiti metriko iti salun-at, idadakkel ti ekonomia, ken panagrang-ay ti nagtagitaon.
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Ghana iti Wiki Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Ghana manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Ghana iti Curlie (iti Ingles)
Wiki Atlas iti Ghana
This article uses material from the Wikipedia Ilokano article Ghana, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ti linaon ket magun-od babaen ti CC BY-SA 4.0 malaksid no adda sabali a naibaga. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ilokano (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.