4°W / 40°N 4°W / 40; -4
Ti Espania (Espaniol: España, panangibalikas: [esˈpaɲa] (dengngen)), opisial a ti Pagarian ti Espania (Espaniol: Reino de España), ket maysa a naturay nga estado ken maysa a kameng iti Kappon ti Europa a mabirukan idiay abagatan a laud nga Europa idiay Iberiko a Peninsula. Ti kangrunaan a dagana ket nabeddengan iti abagatan ken daya babaen ti Baybay Mediteraneo malaksid ti bassit a daga a nagbeddengan ti Ballasiw Taaw a Teritorio ti Britaniko iti Gibraltar; iti amianan babaen ti Pransia, Andorra, ken ti Luek Biskaya; ken iti amianan a laud ken laud babaen ti Taaw Atlantiko ken Portugal.
Pagarian ti Espania Reino de España | |
---|---|
Napili a pagsasao: "Plus Ultra" (Latin) (Ilokano: Sumaruno iti Labes) | |
Nailian a kanta: "Marcha Real" (Espaniol) (Ilokano: Naarian a Martsa) | |
Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Madrid 40°26′N 3°42′W / 40.433°N 3.700°W |
Opisial a sasao | Espaniol |
Mabigbig a rehional a sasao | Basko, Katalan/Balensiano, Galego ken Aranes (Oksitano) |
Nagan dagiti umili | Espaniol, Kastila |
Gobierno | Unitario a parlamentario a batay-linteg a monarkia |
• Ari | Juan Carlos I |
• Kangrunaan a Ministro | Mariano Rajoy |
Lehislatura | Cortes Generales |
Senado | |
Kongreso dagiti Deputado | |
Pannakabangon Maika-16 a siglo | |
• Tinawtawid a petsa | 569 (panagpangato idiay trono ni Liuvigild) |
• Dinastiko | 1479 |
• De facto | 1516 |
• De jure | 1715 |
• Nailian nga estado | 1812 |
• Batay-linteg a demokrasia | 1978 |
Kalawa | |
• Dagup | 504,030 km2 (194,610 sq mi) (Maika-51) |
• Danum (%) | 1.04 |
Populasion | |
• Karkulo idi 2010 | 46,030,109 (Maika-27) |
• Densidad | 93/km2 (240.9/sq mi) (Maika-106) |
GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $1.413 trilion (Maika-13) |
• Tunggal maysa a tao | $30,622 (Maika-28) |
GDP (nominal) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $1.536 trilion (Maika-12) |
• Tunggal maysa a tao | $33,298 (Maika-26) |
Gini (2013) | 33.7 kalalainganna |
HDI (2013) | 0.869 nangato unay · Maika-27 |
Kuarta | Euro (€) (EUR) |
Sona ti oras | UTC+1 (CET) |
• Kalgaw (DST) | UTC+2 (CEST) |
Pakaammo a ti Is-isla ti Kanario ket addaan iti sabali a sona ti oras | |
Pormat ti petsa | dd.mm.yyyy (Espaniol; CE) |
Pagmanehuan | kanawan |
Kodigo ti panagtawag | 34 |
TLD ti internet | .es |
Ti Espaniol a teritorio ket mairaman pay ti Is-isla ti Balear idiay Mediteraneo, ti Is-isla ti Kanario idiay Taaw Atlantiko idiay pantar ti Aprika, ken dagiti dua a naturay a siudad idiay Amianan nga Aprika, Ceuta ken Melilla, a nabeddengan ti Morocco. Maysa pay, ti ili iti Llívia ket maysa nga Espaniol nga exclave a naisanglad ti uneg ti Pranses a teritorio. Nga addaan iti kalawa a 504,030 kuadrado kilometro (194,610 sq mi), isu daytoy ti maikadua a kadakkelan a pagilian iti Akinlaud nga Europa ken ti Kappon ti Europa kalpasan ti Pransia, ken ti maikapat a kadakkelan a pagilian idiay Europa kalpasan ti Rusia, Ukrania ken Pransia.
Gapu ti lokasionna, ti teritorio ti Espania ket suheto ti adu nga akinruar nga impluensia manipud dagiti prehistoria a panawen ken aginggana ti panakabalinna a maysa a pagilian. Ti Espania ket rimsua a kas maysa a naipagtitipon a pagilian idi maika-15 a siglo, kalpasan ti panagasawa iti Katoliko a Monarkia ken ti panakalpas ti panagparukma manen, wenno Reconquista, iti Iberiko a peninsula idi 1492. Daytoy ket nangruna pay a nagtaudan iti impluensia kadagiti sabsabali a rehion, naipangpangruna idi agdama a moderno a panawen, idi nagbalin a globo nga imperio a nangibati kadagiti legado iti sumurok a 500 a riwriw a nga agsasao ti Espaniol tatta nga aldaw, a makaaramid daytoy ti maikadua a kaaduan ti mangisasao nga umuna a pagsasao.
Ti Espania ket maysa a demokrasia a naurnong iti porma iti maysa a parlamentario a gobierno babaen ti maysa a batay-linteg a monarkia. Daytoy ket maysa a narang-ay a pagilian nga addaan iti maika sangapulo ket dua a kadakkelan nga ekonomia iti lubong babaen ti nominal a GDP, ken nangato unay a pagalagadan ti panagbiag, a mairaman a ti maikasangapulo a kangatuan a ranggo ti pagsurotan ti kasayaat ti panagbiag iti lubong, manipud idi 2005. Kameng daytoy iti Nagkaykaysa a Pagpagilian, Kappon ti Europa, NATO, OECD, ken ti WTO.
Ti pudno a naggapuan ti nagan nga Espania ken "Espaniol" ket nasuppiatan. Ti taga-ugma a Romano a nagan para iti Iberiko, Hispania, ket naala manipud iti naidaniw a balikas a Hesperia a mangitudo ti Espania, nga agiballatek ti Griego puot iti Italia a kas maysa a "akinlaud a daga" wenno "daga iti lumlumnek nga init" (Hesperia, Εσπερία iti Griego) ken Espania, a daytoy ket adadayo pay ngem ti laud, a kas ti Hesperia ultima.
Daytoy ket baka kapadpada pay ti Puniko Ispanihad, a kayat na a sawen ket "daga dagiti koneho" wenno "igid", maysa a reperensia iti lokasion ti Espania idiay gibus ti Mediterraneano; Ti Romana a naaramid a sensilio iti daytoy a rehion manipud iti panagturay ni Hadrian ket agipakpakita ti maysa a babai a langa nga addaan iti koneho iti sakana. Adda pay dagiti agibagbaga a ti balikas nga Espania ket naala manipud iti Basko a balikas nga Ezpanna a kayatna a sawen ket ti "igid" wenno "nagbeddengan", maysa pay a reperensia a ti kinapudno a ti Iberiko a peninsula ket buklenna ti abagatan a laud iti kontinente ti Europa.
Ti humanista a ni Antonio de Nebrija ket nangigay-at a ti balikas a Hispania ket naggapu ti Iberiko a balikas a Hispalis, a kayatna a sawen ket ti "siudad iti akinlaud a lubong". Ni Jesús Luis Cunchillos ket nangisuppiat a ti ramut ti balikas a span ket ti Penisia a balikas ti spy, a kayatna a sawen ket ti "agpanday kadagiti metal". Ngarud ket ti i-spn-ya ket kayatna a sawen ket "ti daga a pagpandayan kadagiti metal".
Dagiti midia a mainaig iti Espania iti Wiki Commons
This article uses material from the Wikipedia Ilokano article Espania, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ti linaon ket magun-od babaen ti CC BY-SA 4.0 malaksid no adda sabali a naibaga. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ilokano (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.