Ehipto: Pagilian idiay Amianan nga Aprika

Ti Ehipto, {Arabiko: مِصر‎ Miṣr, Ehipsio nga Arabiko: مَصر‎ Maṣr, Koptiko: Ⲭⲏⲙⲓ K^hēmi), opisial a ti Arabo a Republika iti Ehipto, Arabiko: جمهوريّة مصر العربيّة (tulong·pakaammo), ket maysa a pagilian a nangruna idiay Amianan nga Aprika, nga adda iti Sinai a Peninsula a mangbukel ti maysa a daga a rangtay idiay Abagatan a laud nga Asia. Ti Ehipto ngarud ket maysa a transkontinental a pagilian, ken maysa a nangruna a bileg idiay Aprika, ti Mediteraneo a Labneng, ti Tengnga a Daya ken ti Muslim a lubong. Mangsakop daytoy ti kalawa iti agarup a 1,010,000 kuadrado kilometro (390,000 sq mi), ti Ehipto ket nabeddengan babaen ti Baybay Mediteraneo iti amianan, ti Gaza Strip ken Israel iti amianan a daya, ti Baybay Nalabbaga iti daya, ti Sudan iti abagatan ken ti Libya iti laud.

Arabo a Republika iti Ehipto جمهورية مصر العربية Ǧumhūriyyat Maṣr al-ʿArabiyyah
Wagayway Eskudo
Nailian a kanta: "Bilady, Bilady, Bilady" "Pagiliak, pagiliak, pagiliak"
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Cairo 30°2′N 31°13′E / 30.033°N 31.217°E / 30.033; 31.217
Opisial a sasao	Arabiko[a]
Nagan dagiti umili	Ehipsio
Gobierno	Hunta ti militar
• Presidente	Abdel Fattah el-Sisi
• Nangruna Ministro	Moustafa Madbouly
Pannakabangon
• Panagkaykaysa ti Akinngato ken Akinbaba nga Ehipto[b]	c. 3150 SK
• Nainogorado ti Disnastia ti Muhammad Ali	9 Hulio 1805
• {Wayawaya manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian	28 Pebrero 1922
• Aldaw ti Rebolusion	23 Hulio 1952
• Nairangarang ti Republika	18 Hunio 1953
• Agdama a batay-linteg	18 Enero 2014
Kalawa
• Dagup	1,010,407.87 km2 (390,120.66 sq mi) (Maika-29)
• Danum (%)	0.632
Populasion
• Karkulo idi 2017	108,273,000 (Maika-14)
• Senso idi 2006	72,798,000
• Densidad	90/km2 (233.1/sq mi) (Maika-118)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$508.265 bilion
• Tunggal maysa a tao	$6,361
GDP (nominal)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$231.111 bilion
• Tunggal maysa a tao	$2,892
Gini (2008)	30.8 kalalainganna
HDI (2013)	0.682 kalalainganna · Maika-110
Kuarta	Libra ti Ehipto (EGP)
Sona ti oras	UTC+2 (Awan DST idi 2011) (EET)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+20
TLD ti internet	.eg, مصر.
a.^ Literaria nga Arabiko ket isu laeng ti opisial a pagsasao. Ehipsio nga Arabiko ket isu ti nailain maisasao. Dadduma pay dagiti dialekto ken minoridad a pagsasao ket maususar iti rehional. b.^ De facto interim a daulo ti estado. c.^ Ti densidad ket naibatay iti 2006 a bilang ti populasion. Ti buang ti matematika ken ti agpayso a densidad ket ti kinapudno a 98% dagiti Ehipsio ket agtaeng iti 3% iti teritorio.

Ti Ehipto ket maysa kadagiti kaaduan ti populasion a pagilian idiay Aprika ken ti Tengnga a Daya. Kaaduan kadagiti agarup a 81 a riwriw a tattaona ket agtaeng iti igid iti Karayan Nilo, iti kalawa ti agarup a 40,000 kuadrado kilometro (15,000 sq mi), a daytoy laeng ti mabirukan a mataltalon a daga. Dagiti dakkel a lugar iti Desierto ti Sahara ket bassit laeng dagiti agtaeng. Agarup a kagudua kadagiti agtaeng iti Ehipto ket adda kadagiti urbano a luglugar, a kaaduan ket maiwarwaras iti ballasiw kadagiti napusek ti populasion a sentro iti kalatakan a Cairo, Alexandria ken dagiti daduma pay a kangrunaan a siudad idiay Nile a Delta.

Dagiti momumento idiay Ehipto a kas ti Giza a piramida a patakder ken ti bukodna a Nalatak nga Espinghe ket pinatakder babaen ti bukodna a taga-ugma a sibilisasion. Dagiti bukodna a taga-ugma a nadadael, a kas dagiti Memphis, Thebes, ken Karnak ken ti Tanap dagiti Ari iti ruar ti Luxor, ket naimudingan a pakipatengngaan iti arkeolohiko a panagadadal. Ti turismo nga industria ken ti Baybay Nalabbaga a Riviera ket pagtrabahuan dagiti agarup a 12% nga Ehipsio.

Ti ekonomia ti Ehipto ket maysa kadagiti nakadumduma iti Tengnga a Daya, nga adda kadagiti paset a kas ti turismo, agrikultura, industria ken serbisio a gangani nga agpapada ti lessaad dagiti pinataudan.

Idi kasapaan ti 2011, ti Ehipto ken napan iti maysa a rebolusion, a nagbanagan ti pannakaikkat ni Presidente Hosni Mubarak kalpasan ti gangani a 30 tawtawen a nagturay.

Ti panagbutos ti Presidente ket naiskediul iti Mayo 2012.

Ti nagan nga Ehipto ket naala manipud ti taga-ugma a Griego Aígyptos (Αἴγυπτος), babaen ti Tengnga a Pranses nga Egypte ken Latin Aegyptus. Daytoy ket naipakita iti nasapa a Griego a Linear B a tabtableta a kas ti 𐁁𐀓𐀠𐀴𐀍 a-ku-pi-ti-yo. Ti panaginagan nga aigýpti-, aigýptios ket binulod idi ti Koptiko a kas ti ⲅⲩⲡϯⲓⲟⲥ/ⲕⲩⲡϯⲓⲟⲥ gyptios, kyptios, ken manipud diay iti Arabiko a kas ti قبطي qubṭī, a naipasubli a naporma iti قبة qubṭ, nga iti Ingles a Copt. Dagiti Griego a porma ket binulod manipud ti Naladaw nga Ehipto (Amarna) Hikuptah "Memphis", ti pannakadadael ti nasapsapa a Ehipsio a nagan a Hwt-ka-Ptah (ḥwt-kꜣ-ptḥ), a kayatna a sawen ket "pagtaengan ti ka (kararua) ni Ptah", ti nagan ti templo iti dios a ni Ptah idiay Memphis. Ni Strabo ket nangibaga ti nagtaudan ti nagan manipud ti folk nga etimolohia nga iti Aígyptos (Αἴγυπτος) ket nagbalin a kas ti kompuesto manipud ti Aigaiou huptiōs (Aἰγαίου ὑπτίως), a kayatna a sawen ket "ti baab ti Egeo".

Ti Miṣr (IPA: [mesˤr]) ket isu ti Literario nga Arabiko ken ti moderno nga opisial a nagan ti Ehipto, bayat a ti Maṣr (IPA: [mɑsˤɾ]) ket isu ti sapasap a pannakabalikas iti Ehipsio nga Arabiko. Ti nagan ket manipud ti Semitiko a punganayan, a dagus a kognado kadagiti sabali a Semitiko a balikas para iti Ehipto a kas ti Hebreo מִצְרַיִם (Mitzráyim), a literal a kayatna a saoen ket "dagiti dua nga ilet" (ti pannakaibasar ti dinastiko a panagsinsina ti ngato ken baba nga Ehipto). Ti balikas ket kasisigud a nangibagbaga ti "metropolis" wenno "sibilisasion" ket ti kayatna a sawen ket "pagilian", wenno "prontera-daga".

Ti taga-ugma nga Ehipsio a nagan ti pagilian ket Kemet (km.t) ⟨𓆎𓅓𓏏𓊖⟩, a kayatna a sawen ket "nangisit a daga", a mangibagbaga ti nalames a nangisit a dagdaga ti nalayusan a tanap ti Nilo, a naisalsalunina manipud ti deshret (dšṛt), wenno "nalabbasit a daga" iti desierto. Ti nagan ket naibagbaga a kas ti kēme kenkēmə iti Koptiko a paset ti pagsasao nga Ehipsio, ken nagparang idi nasapa a Griego a kas Χημία (Khēmía). Ti sabali pay a nagan idi ket tꜣ-mry "daga ti igid ti karayan". Dagiti nagan ti Akinngato ken Akinbaba nga Ehipto ket dagidi Ta-Sheme'aw (tꜣ-šmꜥw) "sedgeland" ken Ta-Mehew (tꜣ mḥw) "amianan a daga".