Wikang Latin

Latin
Latin
Latina
Bigkas	/laˈtiːna/
Katutubo sa	Kanlurang Mediteraneo
Mga natibong tagapagsalita	Katutubo: wala; Pangalawang wika: nasa 5,000; Pangalawang wikang nasusulat: nasa 25,000
Pamilya	Indo-Europeo Italiko Latinopaliskano Latin; ; ;
Sistema ng panulat	Alpabetong Latin
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa	Lungsod ng Vaticano
Pinapamahalaan ng	Opus Fundatum Latinitas; (Simbahang Katoliko)
Mga kodigong pangwika
ISO 639-1	la
ISO 639-2	lat
ISO 639-3	lat

Mahalaga ang ginampanan ng Latin bilang pangunahing wika ng Imperio Romano. Ito rin ang pinanggalingan ng lahat ng mga wikang Romanse kagaya ng (mula kanluran hanggang silangan) Portuges, Espanyol, Katalan, Pranses, Italyano, at Rumano. Makikita rin sa talasalitaan ng iba pang mga pangkasalukuyang wika kagaya ng Ingles (malimit dahil sa Pranses) at mga wika ng Pilipinas (dahil naman sa Kastila) ang maraming salitang hango sa Latin.

Ang alfabetong Latin ay hango sa sinaunang alfabetong Italico na siya namang hango sa alfabetong Griego; ito pa rin ang pinakaginagamit na alfabeto sa buong daigdig. Ginamit din ang Latin sa Kanluran sa loob ng mahigit 1000 taon bilang lingua franca o wikang pantalastasan at para na rin sa panitikan sa agham at politika. Napalitan naman ito ng Pranses noong ika-18 siglo at ng Ingles noong ika-19 na siglo.

Sa kasalukuyan, ginagamit pa rin ang Latin sa pagsasauri ng mga nilalang, pagngangalan ng mga larangan at iba pang mga bagay na inaaral sa agham nang naaayon sa Kanluraning kagawian. Samantalang ang Lating Pamsimbahan (Latina Ecclesiastica) pa rin ang formal na wika ng Simbahang Katoliko at pangunahing wika ng Lungsod ng Vatikano. Ginamit ng Simbahan ang Latin bilang banal na wika magpahanggang Ikalawang Kapulungang Vatikano noong decada 1960.

Mga titik at tinig

Isang teenager/adult na lalaki na nagsasalita ng Latin

Narito ang isang talaan ng mga titik at tinig o fonema sa wikang Latin. Upang makatiyak, ginagamit na gabay sa pagbaybay ng bigkas ang IPA.

A (maikli)	[ʌ]	(tulad ng ‘talim’)
A (mahaba)	[aː]	(tulad ng ‘akin’)
AE	[aj]	(tulad ng ‘bigay’)
B	[b]	(tulad ng ‘alab’)
C	[k]	(tulad ng ‘anak’)
CH	[kʰ]	(tulad ng katutubong bigkas ng Inggles na ‘cake’; bahagyang katulad ng sa ‘likha’)
D	[d]	(tulad ng ‘dalisay’)
E (maikli)	[ɛ]	(tulad ng ‘pera’)
E (mahaba)	[eː]	(tulad ng karaniwang bigkas sa salitang Tagalog na ‘pare’, sa Frances na ‘été’, o sa Aleman na ‘Leben’)
EI	[ej]	(tulad ng ‘Kankanaey’)
EU	[ew]	(tulad ng ‘Europa’; malapit sa ‘ewan’)
F	[f]	(tulad ng ‘Filipino’)
G	[g]	(tulad ng ‘gawa’)
GN	[ŋn]	(tulad ng ‘pangnakaraan’)
H	[h]	(tulad ng ‘hawak’)
I (maikli)	[ɪ]	(tulad ng ‘hapit’)
I (mahaba)	[iː]	(tulad ng ‘kilos’)
J	[j]	(tulad ng ‘yugto’)¹
K	[k]	(tulad ng C; madalang gamitin sa Latin)
L	[l]	(tulad ng ‘laro’)
M	[m]	(tulad ng ‘madla’)
N	[n]	(tulad ng ‘niyog’; bago ng C, G, o Q, bilang /ŋ/ ng ‘tangkay’)
O (maikli)	[ɔ]	(tulad ng ‘Ano?’)
O (mahaba)	[oː]	(tulad ng sa salitang Tagalog na ‘alimuom’, sa Frances na ‘eau’, o sa Aleman na ‘wo’)
OE	[oj]	(tulad ng ‘Oy!’)
P	[p]	(tulad ng ‘payak’)
PH	[pʰ]	(tulad ng Inggles na ‘pit’)
QU	[kʷ]	(medyo kasintulad ng ‘pakwan’)
R	[ɾ]	(tulad ng ‘marami’)
S	[s]	(tulad ng ‘sarap’)
T	[t]	(tulad ng ‘talampas’)
TH	[tʰ]	(tulad ng Inggles na ‘tin’; malapit sa “bathala’)
U (maikli)	[ʊ]	(tulad ng ‘balut’)
U (mahaba)	[uː]	(tulad ng ‘pusa’)
V	[w]	(tulad ng ‘wari’)
X	[ks]	(tulad ng ‘paksa’)
Y (maikli)	[ʏ]	(tulad ng Frances na ‘tu’)
Y (mahaba)	[yː]	(tulad ng Aleman na ‘übermensch’)
Z	[z]	(tulad ng Inggles na ‘zoo’)

Hindi ipinapakita sa pagbaybay ng Latin ang pagkakaiba ng maiikli at mahahabang patinig, ngunit sa makabagong baybay, maaaring lagyan ng makron (ā, ē, ī, ō, ū, ȳ) ang mahahabang patinig.

Para sa baybay ng Simbahang Katoliko ng Latin, tingnan ang Latin Eclesiastico.

¹ Sa gitna ng dalawang patinig, dalawa ang bilang na ginagampanan ng titik J: isang katinig at isa ring bumubuo ng diptonggo kasama ng naunang patinig. Halimbawa (gamit ang baybay pambigkas sa Tagalog), major (/máy·yor/), cujus (/kwí·yus/), rejectus (/rey·yék·tus/).

Ilang halimbawa

Salita

tatay : pater
nanay : mater
ako : ego
ikaw : tu
parusa : multa
diwata : nympha, diva
bula : bulla
kapit : aprehendere; capere
sabon : sapo
diyos : deus
balat : cutis
grabe : gravis
sana : utinam
isa : uno
ito : iste
tinapay : pan
dalawa : duo
tatlo : tri
lima : quinque
walo : octo
pera : pecunia
paa : pes
pakiusap : si vobis; tibi placeat...
mata : oculus
tenga : auris
ilong : nasus
kamay : manus
at : ac; et
ngunit : at; sed
kasi/dahil : quoniam; quod
oo : ita
o : aut
hindi : non
apoy : ignus
tubig : aqua
lupa : terra
hangin : ventum
salaysay/kasaysayan : historia
usapan : recensere
paanyaya : invitatio
abuloy : donatio
halamanan : hortum
salamat : gratias

Pangungusap

Aba! : Hercle!
Magandang araw, kumusta? : Salve, ut vales?
Saan ka pupunta? : Quo vadis?
Sana dumating siya. : Utinam veniat is.
Sana ay sinabi mo kaagad. : Utinam dixeris protinus.
Veni vedi vici : Dumating ako, nakita ko, sinakop ko
pax et bonum : kapayapaan at kabutihan
Senatus Populusque Romanus (SPQR) : Senado ng Sambayanang Romano
alea iacta est : ang sugal ay naitapon na
Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum (INRI) : Hesus Nazareno, Hari ng mga Hudyo

Tingnan din

Wiki

Edisyon ng Wiki sa Wikang Latin

Ang lathalaing ito na tungkol sa Wika ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.

This article uses material from the Wikipedia Tagalog article Wikang Latin, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Maaaring gamitin ang nilalaman sa ilalim ng CC BY-SA 4.0 maliban kung nabanggit. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Tagalog (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.