Ֆրանսիա: պետություն Արևմտյան Եվրոպայում

Դուք կարդում եք հոդված, որը «Ընտրյալ հոդված» կարգավիճակ ունի։

République française Ֆրանսիական Հանրապետություն
Դրոշ Զինանշան
Նշանաբան՝ Liberté, égalité, fraternité (Ազատություն, Հավասարություն, Եղբայրություն)
Ազգային օրհներգ՝ Մարսելյոզ
Ֆրանսիան      Եվրոպական Միությունը
Ֆրանսիան իր անդրծովյան տարածքներով
Մայրաքաղաք		Փարիզ 48°51.4′N, 2°21.05′E
Ամենամեծ քաղաք		Փարիզ (մայրաքաղաք)
Պետական լեզուներ		Ֆրանսերեն
Կառավարում		Ունիտար կիսանախագահական հանրապետություն
-	Նախագահ	Էմանուել Մակրոն
-	Վարչապետ	Էլիզաբեթ Բորն
Անկախություն
-	Ֆրանսիա	486 (միավորումը Քլոդվիգի կողմից)
-	Արևմտյան Ֆրանսիա	843 (Վերդենի պայմանագիր)
-	Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն	1792 (Ազգային համագումար)
-	Ներկայիս սահմանադրություն	հոկտեմբերի 4, 1958 (5-րդ հանրապետություն)
Տարածք
-	Ընդհանուր	547,557 կմ²  (42-րդ)
-	Ջրային (%)	0,26%
Բնակչություն
-	2020 նախահաշիվը	65,200,000
-	Խտություն	116 /կմ² (89-րդ) 301 /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ)		2012 գնահատում
-	Ընդհանուր	$2.253 տրիլիոն (9-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$35,520 (24-րդ)
ՀՆԱ (անվանական)		2012 գնահատում
-	Ընդհանուր	$2.580 տրիլիոն (5-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$40,690 (20-րդ)
Ջինի (2008)		28.9
ՄՆԶԻ (2011)		▲ 0.884 (շատ բարձր) (20-րդ)
Արժույթ		Եվրո (€)
Ժամային գոտի		CET (ՀԿԺ+1)
-	Ամռանը (DST)	CEST (ՀԿԺ+2)
Ազգային դոմեն		.fr
Հեռախոսային կոդ		+33

Ֆրանսիան սահմանակցում է հյուսիս-արևելք Բելգիա և Լյուքսեմբուրգ, արևելք Գերմանիա և Շվեյցարիա, հարավ - արևելք Իտալիա և Մոնակո, հարավ Անդորրա և Իսպանիա։ Ֆրանսիան սահմանակցում է նաև Ատլանտյան Օվկիանոսի Բիսկայան ծոցին, ծովային ճանապարհով հյուսիսում Մեծ Բրիտանիայի հետ։

Նախորդ 500 տարիներին Ֆրանսիան մշակութային, տնտեսական, ռազմական և քաղաքական ասպարեզներում գերիշխող դիրք է ունեցել ինչպես Եվրոպայում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում։ 17-րդ և 18-րդ դարերի ընթացքում Ֆրանսիայի գաղութները դարձան Հյուսիսային Ամերիկայի և Հարավարևելյան Ասիայի հսկայական մասը. 19-րդ դարում և 20-րդ դարի սկզբներին Ֆրանսիան կառուցեց այդ ժամանակվա երկրորդ ամենամեծ գաղութատիրական տերությունը՝ ներառելով Հյուսիսային, Արևմտյան և Կենտրոնական Աֆրիկայի, Հարավարևելյան Ասիայի մեծ մասը, ինչպես նաև տիրացավ Կարիբյան և Խաղաղօվկիանոսյան շատ կղզիների։

Ֆրանսիայի հիմնական գաղափարները արտահայտված են մարդու իրավունքների և քաղաքացու հռչակագրով։ Ֆրանսիայի Հանրապետությունը բնորոշվում է որպես անբաժանելի, աշխարհիկ, ժողովրդավարական և սոցիալական երկիր իր սահմանադրությամբ։ Ֆրանսիան մեկն է աշխարհում առավել զարգացած երկրներից, իր անվանական ՀՆԱ-ի մակարդակով Ֆրանսիան իններորդն է աշխարհում և երկրորդը Եվրոպայում։ Ֆրանսիան իր կենսամակարդակով առաջինն է Եվրոպայում (և 4-րդը աշխարհում)։

Ֆրանսիայի ռազմական բյուջեն երրորդն է աշխարհում և երրորդ ամենամեծ ռազմական ուժերը ՆԱՏՕ-ում ու ԵՄ ամենամեծ բանակը։ Ֆրանսիան նաև ունի երրորդ ամենաշատ միջուկային զենքի պաշարները աշխարհում։

Ֆրանսիան Միավորված ազգերի կազմակերպության հիմնադիր անդամն է, նաև Եվրամիության, Եվրախորհրդի, Ֆրանկոֆոնիայի, Մ8, Մ20, ՆԱՏՕ-ի, ՏՀԶԿ, ԱՀԿ և Լատինական միության անդամ։

«Ֆրանսիա» անվանումը ծագում է լատիներեն Francia բառից, որը նշանակում է «Ֆրանկների երկիր»։ Կան նաև այլ վարկածներ կապված «ֆրանկ» անվանման ծագումնաբանութան հետ։ Դրանցից մեկը գալիս է նախագերմաներեն frankon բառից, որը թարգմանվում է գեղարդ, քանի որ ֆրանկների նետող կացինները կոչվում էին ֆրանցիսկա։ Մեկ այլ վարկածով, «ֆրանկ» գերմանական լեզուներով նշանակում է ազատ։

Նախապատմություն և նախնադար

 

Հնագետների կատարած պեղումներից պարզվել է, որ Ֆրանսիայի տարածքում մարդը բնակություն է հաստատել դեռևս 1.8 միլիոն տարի առաջ։ Նախնադարում մարդիկ ստիպված էին ապրել քոչվորական կյանքով՝ զբաղվելով հիմնականում որսորդությամբ և հավաքչությամբ։ Ֆրանսիայում հաշվվում է մեծ թվով նկարազարդ քարանձավներ վերին պալեոլիթի դարաշրջանից, որոնց լավագույն նմուշներից են Լասկո քարանձավի նկարները (Դորդոն, մոտավոր 18000 մ.թ.ա)։

Վերջին սառցե դարաշրջանի ավարտին (մ.թ.ա. 10000) կլիման բարելավվեց, և մոտ մ.թ.ա. 7000-ից Արևմտյան Եվրոպայի այս հատվածը մտավ Նեոլիթյան դարաշրջան, և բնակիչներն անցան նստակյաց կյանքի։ Մ.թ.ա. 4-րդ և մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակների միջև տեղի ունեցած ժողովրդագրական և գյուղատնտեսական բուռն զարգացումից հետո, մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի վերջում ի հայտ եկավ մետաղագործությունը, մարդիկ սկսեցին օգտագործել բրոնզ, պղինձ, ոսկի, հետագայում նաև երկաթ։

Գալիա

Մ.թ.ա 600 թվականին Իոնիացի հույները Փոկեա քաղաքից հիմնեցին հունական գաղութ Մասալիան (ներկայիս Մարսել), Միջերկրական ծովի ափին՝ կառուցելով Ֆրանսիայի ամենահին քաղաքը։ Նույն ժամանակաշրջանում, որոշ գալլական կելտական ցեղեր թափանցեցին ներկայիս Ֆրանսիայի տարածքի որոշ հատվածներ, սակայն տարածվեցին Ֆրանսիայի խորքերը միայն մ.թ.ա 5-րդ դարից 3-րդ դարում։

 

Գալիա երկրամասի տարածքները այդ ժամանակ ընկած էին Հռենոսի, Ատլանտյան օվկիանոսի, Պիրենեյների և Միջերկրական ծովի միջև։ Ժամանակակից Ֆրանսիայի տարածքները մոտավոր համընկնում են Գալիայի հետ։ Գալիան բարգավաճող երկիր էր, որի հարավային մասը ենթարկվում էր հռոմեական և հունական ճնշումներին։ Մ. թ. ա 390 թվականին Գալլերի առաջնորդ Բրենուսը անցավ Ալպերը և ներխուժեց Իտալիա՝ հաղթելով Ալլիայի ճակատամարտում և պաշարեց Հռոմը։

Գալիական ներխուժումը թուլացրեց Հռոմը՝ բերելով շատ իտալական ցեղերի ընդվզման։ Հաջորդ 50 տարում մեկ առ մեկ այդ ընդվզումները ճնշվեցին, և վերականգնվեց Հռոմի իշխանությունը։ Գալլերը շարունակեցին ներխուժումները մինչև մ.թ.ա. 345 թվականը, երբ կնքվեց խաղաղության պայմանագիր Հռոմի հետ։ Սակայն հռոմեացիները և գալլերը շարունակում էին մնալ թշնամիներ, և գալլերը մնում էին սպառնալիք Հին Հռոմի համար։

Մոտ մ.թ.ա 125 թվականին հարավային Գալիան նվաճվեց հռոմեացիների կողմից, և նրանք անվանեցին տարածաշրջանը Provincia Romana ("Հռոմեական պրովինցիա"), որը հետագայում ֆրանսերեն կոչվեց Պրովանս։ Բրեննուսի կողմից Հռոմի պաշարումը դեռ թարմ էր հռոմեացիների հիշողությունում, երբ Հուլիոս Կեսարը գրավեց Գալիայի մնացած հատվածը և ճնշեց գալլ առաջնորդ Վերցինգեթորիկսի ապստամբությունը մ.թ.ա. 52-ին։

 

Գալիան բաժանվեց Օգոստոս կայսրի կողմից հռոմեական պրովինցիաների, որոնցից հիմնականներն են Գալիա Նարբոնենսիսը հարավում, Գալիա Աքվիտանիան հարավ-արևմուտքում, Գալիա Լուգդունենսիսը կենտրոնում և Գալիա Բելգիկան հյուսիսում։ Գալլա-հռոմեական ժամանակաշրջանում հիմնադրվեցին շատ քաղաքներ, ներառած Լուգդունումը (ներկայիս Լիոն), որը հռչակվեց Գալիայի մայրաքաղաք։ Այս քաղաքները կառուցվել են ավանդական հռոմեական ոճով, իրենց թատրոններով, կրկեսներով, ամֆիթատրոնով և շոգեբաղնիքով։ Գալլերը հռոմեական տիրապետության տակ ի վերջո ընդունեցին հռոմեական լեզուն (լատիներենը, որից էլ հետագայում ձևավորվեց ֆրանսերենը) և մշակույթը։ Հռոմեական բազմաստվածությունը խառնվեց գալլական բազմաստվածության հետ, և ձևավորվեց սինկրետիզմ։

Մոտավորապես մ.թ. 3-րդ դարում Հռոմեական Գալիան կանգնեց ճգնաժամի առաջ, նրա սահմաններից ներս էին թափանցում բարբարոսները։ Կենտրոնական կայսերական իշխանության թուլացման հետ գալլա-հռոմեացի ղեկավարները անկախություն հռչակեցին և ստեղծեցին կարճ կյանք ունեցած Գալիական կայսրությունը, որը փլուզվեց Շալոնի ճակատամարտում 274-ին, արդյունքում Գալիան նորից միացվեց Հռոմեական կայսրությանը։

Այնուամենայնիվ, իրավիճակը բարելավվեց 4-րդ դարի առաջին կեսին, որը Հռոմեական Գալիայի վերածննդի ու բարգավաճման ժամանակաշրջանն էր։ 312-ին, կայսր Կոստանդիանոս Ա Մեծը ընդունեց քրիստոնեություն, իսկ 313-ի Միլանի էդիկտով թույլատրվեց քրիստոնեության ազատ դավանումը։ Քրիստոնյաները, ովքեր մինչ այդ հետապնդվում էին, ավելացան ողջ Հռոմեական կայսրությամբ մեկ։ Սակայն սկսած 4-րդ դարի կեսերից՝ բարբարոսների ներխուժումները վերսկսվեցին և գերմանական ցեղերը, ինչպիսիք են վանդալները, սուեբները և մի շարք ոչ գերմանական ցեղեր՝ այդ թվում ալանները անցան Հռենոսը և ներխուժեցին Գալիա, Իսպանիա և կործանվող Հռոմեական կայսրության այլ տիրույթներ։

Միջին դարերից մինչև Ֆրանսիական Հեղափոխություն

 

Հեթանոս ֆրանկները, որոնց անվանումից առաջացել է «Ֆրանկիան», նախապես բնակվել են Գալիայի հյուսիսում, բայց Խլոդվիգ I-ի գլխավորությամբ նվաճեցին հյուսիսային և կենտրոնական Գալիայի շատ թագավորություններ։ 498 թվականին, Խլոդվիգ I-ը առաջին գերմանացի նվաճողն էր Հռոմեական կայսրության կործանումից հետո, ով ընդունեց Կաթոլիկություն, այլ ոչ թե Արիոսականություն, այս պատճառով Ֆրանսիային Հռոմի պապի կողմից տրվեց «Եկեղեցու ավագ դուստր» (La fille aînée de l’Église) կոչումը և ֆրանսիացի թագավորներին անվանում էին «Ամենաքրիստոնյա թագավորներ» (Rex Christianissimus)։

Ֆրանկներն ընդունեցին քրիստոնեություն որպես գալլա-հռոմեացիների հաջորդողներ, և հին Գալիան վերանվանվեց Ֆրանկիա («Ֆրանկների երկիր»)։ Գերմանացի ֆրանկները ընդունեցին ռոմանական լեզուները, բացառությամբ երկրի հյուսիսային շրջանների, որտեղ հռոմեական բնակավայրերը խիտ չէին, և գերիշխում էին գերմանական լեզուները։ Խլոդվիգը Փարիզը դարձրեց մայրաքաղաք և հիմնեց Մերովինգների տոհմը, սակայն նրա թագավորությունը չգոյատևեց մինչև նրա մահը։ Ֆրանկները իրենց սեփականությունը հանդիսացող տարածքները բաժանեցին չորս թագավորությունների՝ Փարիզ, Օրլեանս, Սոյսոնս և Ռեյմս։ Մերովինգյան վերջին թագավորները, որոնք հայտնի են նաև որպես Roi fainéant («ծույլ թագավորներ»), հանձնեցին իրենց իշխանությունը բարձրաստիճան պալատականներին։ Բարձրաստիճան պալատականներից մեկը՝ Շարլ Մարտելը, ճնշեց մուսուլմանական զորքերի առաջխաղացումը Հիսպանիաից Տուրսի ճակատամարտում (732) և մեծ հարգանք վաստակեց ֆրանկների թագավորություններում։ Նրա որդին՝ Պիպին կարճահասակը, նվաճեց Ֆրանկիայի թագը և հիմնեց Կարոլինգյան տոհմը։ Պիպինի որդին՝ Կառլոսը վերամիավորեց ֆրանկների թագավորությունները և հիմնեց կայսրություն, որ տարածվում էր Արևմտյան ու Կենտրոնական Եվրոպայով մեկ։

Կառլոսը, Հռոմի պապ Լևոն III-ի կողմից հռչակվելով Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր, հիմք ֆրանսիական կառավարություն երկարատև կապերին Պապականության հետ, և փորձեց վերածնել Արևմտյան հռոմեական կայսրությունը և նրա մշակութային ժառանգությունը։ Այս ահռելի կայսրության քաղաքացիական ծառայողները ունեին բարձր մակարդակ և ունեին ոչ ժառանգական տիտղոսներ, օրինակ մարկիզներ, դքսեր և այլն։

 

Կառլոս Մեծի որդի Լյուդովիկոս I Բարեպաշտը (կայսր 814–840 թվականներին) կարողացավ պահպանել կայսրության միասնականությունը, սակայն այս կայսրությանը վիճարկված չէր գոյատևել նրա մահվանից հետո։ 843 թվականին Վերդենի պայմանագրով, կայսրությունը բաժանվեց նրա երեք որդիների միջև՝ Արևելյան Ֆրանկիան անցավ Լյուդովիկոս Գերմանացուն, Միջին Ֆրանկիան անցավ Լոթար I-ին և Արևմտյան Ֆրանկիան՝ Կառլոս II Ճաղատին։ Արևմտյան Ֆրանկիան իր տարածքներով գտնվում էր ներկայիս Ֆրանսիայի տարածքում։

9-րդ և 10-րդ դարերի ընթացքում երկիր սկսեցին ներխուժել վիկինգները, Ֆրանսիան դարձավ ապակենտրոնացված երկիր, ազնվական տիտղոսները դարձան ժառանգական, որի արդյունքը եղավ ընդվզումների մեծ ալիքը. այս ժամանակահատվածում երկրում հաստատվեց ֆեոդալիզմ։ Ժամանակի ընթացքում թագավորի որոշ վասալներ այնքան հզորացան, որ լուրջ վտանգ էին ներկայացնում թագավորի համար։

 

Կարոլինգյան տոհմը Ֆրանսիայում իշխեց մինչև 987-ը, երբ Ֆրանսիայի դուքս Հուգո Կապետը թագադրվեց Ֆրանսիայի թագավոր։ Նրա ժառանգները, Կապետների տոհմը, Վալոիսների տոհմը և Բուրբոնների տոհմը մի շարք պատերազմների միջոցով աստիճանաբար միավորեցին երկիրը։ Ֆրանսիական ասպետները մասնակցեցին Խաչակրաց արշավանքներին 1095-ից 1291 թվականներին։

Ալբիգենյան խաչակրաց արշավանքները սկսվեցին 1209-ին. նպատակն էր հերետիկոս կատարներին դուրս քշել ներկայիս Ֆրանսիայի հարավարևմտյան հատվածից։ Արդյունքում կատարները դուրս քշվեցին, և Թուլուզի երկրամասը միացվեց Ֆրանսիայի թագավորությանը։ Հետագայում թագավորները ընդլայնեցին թագավորության տարածքները՝ ծածկելով ներկայիս Ֆրանսիայի մեծ մասը։

Կառլոս IV-ը 1328 թվականին մահացավ առանց ժառանգի։ Ըստ օրենքի՝ գահը չէր կարող անցնել իգական սեռի ներկայացուցչի կամ իգական սեռի ներկայացուցչի այլ ժառանգների։ Այսպես գահն անցավ Ֆիլիպ Վալուային, որը Կառլոսի զարմիկն էր, այլ ոչ թե կնոջ կողմից զարմիկ Էդուարդին, որը հետագայում դարձավ Անգլիայի թագավոր։ Իր գահակալման ժամանակ Ֆիլիպ Վալուան Ֆրանսիային բերեց իր հզորության գագաթնակետին միջին դարերում։

 

Սակայն, Ֆիլիպի գահը վիճարկվեց Էդուարդ III-ը և 1337-ին, երբ բարձրացավ Սև Մահի առաջին ալիքը, Անգլիան և Ֆրանսիան սկսեցին մի պատերազմ, որը հետագայում կոչվեց Հարյուրամյա պատերազմ։ Հակամարտության ընթացքում սահմանները շատ փոփոխվեցին, բայց ֆրանսիական տարածքները մնացին անգլիացիների տիրապետության տակ տասնամյակներ։

Ունենալով խարիզմատիկ առաջնորդներ ինչպիսիք են Ժաննա դ'Արկը և Լա Հիրը, ֆրանսացիներն ազատագրեցին ամբողջ տարածքը բացառությամբ Կալե նավահանգստի, որն ազատագրվեց ավելի ուշ՝ 1558 թվականին։ Ինչպես ամբողջ Եվրոպան, Ֆրանսիան նույնպես տուժեց Սև Մահից։ 1340 թվականին Ֆրանսիան ուներ մոտ 17 միլիոն բնակիչ, բայց համաճարակից հետո այն նվազեց կիսով չափ։

Ֆրանսիական վերածնունդն անցավ երկարաժամկետ պատերազմների միջով, որոնք հայտնի են որպես Իտալական պարտերազմներ՝ Ֆրանսիայի թագավորության և Սրբազան Հռոմեական կայսրության միջև։ Այս ժամանակահատվածում տեղի ունեցավ ֆրանսերենի ստանդարտացումը, որը դարձավ Ֆրանսիայի պաշտոնական և եվրոպական ազնվականների լեզուն։ Ֆրանսիացի ճանապարհորդներ ինչպիսիք էին Ժակ Կարտիերը կամ Սամուել դը Շամպլեյնը, նվաճեցին նոր տարածքներ Ամերիկայում, սկիզբ դնելով Ֆրանսիական գաղութային կայսրությանը։

 

Բողոքականության տարածումը Եվրոպայում հանգեցրեց Ֆրանսիայում քաղաքացիական պատերազմի, որը հայտնի է որպես Ֆրանսիայի կրոնական պատերազմներ, որտեղ առավել տխրահռչակ դեպքերից է հազարավոր հուգենոտների սպանությունը 1572 թվականի Սուրբ Բարդուղիմեոսի օրը։ Կրոնական պատերազմներն ավարտվեցին Հենրի IV-ի Նանտյան հրամանագրով, որը որոշակի կրոնական ազատություն էր տալիս հուգենոտներին։ Հենրի IV-ը ավելի ուշ սպանվեց կաթոլիկ մոլեռանդի կողմից, իսկ հուգենոտների պայքարը շարունակվեց մինչև 18-րդ դարը։

Լյուդովիկոս XIII-ի օրոք, Կարդինալ Ռիշելիեի համառ ջանքերով կենտրոնացվեց իշխանությունը, և Ֆրանսիան սկսեց գերիշխել Եվրոպայում։ Գահը ժառանգեց Լյուդովիկոս XIV-ը։ Լյուդովիկոս XIV-ի գահակալության ընթացքում տեղի ունեցան ընդվզումներ, որոնք հայտնի են Ֆրոնդե անվամբ, նույն ժամանակ սկսվեց Իսպանիայի հետ պատերազմը։ Այդ ընդվզումները գլխավորում էին ֆեոդալները ընդդեմ բացարձակ միապետության։

 

Միապետությունը հասավ իր գագաթնակետին 17-րդ դարում Լյուդովիկոս XIV-ի օրոք։ Ճնշելով խոշոր ֆեոդալների ընդվզումները՝ թագավորի իշխանությունը դարձավ անվիճարկելի։ Մասնակցելով մեծ թվով պատերազմների նա վերածեց Ֆրանսիան Եվրոպայի այդ ժամանակների գերիշխող տերության։ Այդ ժամանակահատվածում Ֆրանսիան ուներ ամենամեծ բնակչությունը Եվրոպայում (տես Ֆրանսիայի բնակչություն) և մեծ ազդեցություն ուներ եվրոպական քաղաքականության, տնտեսության և մշակույթի վրա։ Ֆրանսերենը դարձավ ամենաշատ օգտագործվող լեզուն դիվանագիտության, գիտության, գրականության ոլորտներում և մնաց այդ դիրքերում մինչև 20-րդ դարը։ Բացի այդ Ֆրանսիան ձեռք բերեց շատ անդրծովյան տարածքներ Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Ասիայում։ Լյուդովիկոս XIV-ը նաև չեղյալ համարեց Նանտյան էդիկտը և աքսորեց հազարավոր հուգենոտների։

Լյուդովիկոս XV-ի օրոք Ֆրանսիան կորցրեց Նոր Ֆրանսիան և Հնդկական տարածքների մեծ մասը և պարտվեց Յոթնամյա պատերազմում, որը ավարտվեց 1763 թվականին։ Ֆրանսիայի մարցամաքային տարածքը շարունակում էր աճել. խոշոր նվաճումներից էր Լոթարինգիան (1766 թվական) և Կորսիկան (1770 թվական)։ Որպես ժողովրդի աջակցությունը չունեցող թագավոր, Լյուդովիկոս XV-ի իշխանությունը թույլ էր, և նրա ֆինանսական, քաղաքական և ռազմական թույլ կառավարումը հանգեցրեց հեղափոխության իր մահվանից 15 տարի անց։

Լյուդովիկոս XVI-ը՝ Լյուդովիկոս XV-ի թոռը, մեծապես աջակցում էր ամերիկացիներին հեղափոխության ժամանակ, ովքեր ուզում էին անկախանալ Մեծ Բրիտանիայից։ Արդյունքում Ֆրանսիան ընկավ ֆինանսական ճգնաժամի մեջ, որը և դարձավ հեղափոխության հիմնական պատճառը։

Լուսավորության դարաշրջանում Ֆրանսիայում տեղի ունեցան մեծ հայտնագործություններ, ինչպիսիք են թթվածնի հայտնագործումը (1778 թվական) և առաջին օդապարիկը (1783 թվական), որոնք հայտնաբերեցին ֆրանսիացի գիտնականները 18-րդ դարում։ Հայտնի ֆրանսիացի ճանապարհորդները մեծ դեր խաղացին աշխարհագրական հայտնագործությունների ժամանակ։

Միապետությունից հանրապետություն

 

Բաստիլի գրավումից հետո՝ 1789-ի հուլիսի 14-ին, Ֆրանսիայում բացարձակ միապետությունը դարձավ սահմանադրական միապետություն։ Մարդու և քաղաքացիների իրավունքների հռչակագրով սահմանվեց Ֆրանսիայի մարդու և քաղաքացիների իրավունքների հիմնարար սկզբունքեր բոլորի համար առանց բացառությամբ։ Այն ոչնչացրեց ազնվականների արտոնությունները և հավասար պայմաններ սահմանեց բոլորի համար։ Միապետությունը սահմանափակվեց, և բոլոր քաղաքացիներն իրավունք ունեին մասնակցել օրենսդրական գործընթացին։ Առաջ եկավ մամուլի և խոսքի ազատություն, և կամայական բոլոր ձերբակալությունները դարձան պատժելի։

 

Մինչդեռ Լյուդովիկոս XVI-ը՝ որպես սահմանադրական միապետ, մեծ ժողովրդականություն էր վայելում, նրա փախուստը դեպի Վերանես ցույց տվեց, որ նա ուզում է փոխել իրավիճակը և հույս ունի օտարերկրյա ուժերի միջոցով վերականգնել բացարձակ միապետությունը։ Վստահությունն արքայի նկատմամբ խորապես ընկավ և բերեց գահի կորստին ու հանրապետության ստեղծման հավանականության մեծացմանը։

Եվրոպայում միապետները միավորվեցին ընդդեմ նոր վարչակարգի, որպեսզի Ֆրանսիայում վերականգնեն բացարձակ միապետությունը՝ Բրանսվիքի դուքսը, ղեկավարելով Ավստրո-պրուսական զորքերը, խոստացավ հողին հավասարեցնել Փարիզը, եթե միապետին կամ նրա ընտանիքին բան պատահի։ Արտաքին սպառնալիքը գումարվեց ներքին ճգնաժամին և խառնաշփոթի արդյունքը եղավ այն, որ 1792-ի ապրիլի 20-ին Ավստրիական կայսրությանը պատերազմ հայտարարվեց։ Ապստամբությունն սկսվեց 1792-ի օգոստոսի 10-ին և ընդլայնվեց հետագա ամիսներին։ Արդյունքում մեծ քաղաքական բռնություններից հետո, Ֆրանսիայում հաստատվեցին հանրապետական կարգեր 1792-ի սեպտեմբերի 22-ին։

Լյուդովիկոս XVI (և ավելի ուշ նրա կինը Մարիա Անտուանետան) դավաճանության համար մահապատժի ենթարկվեցին 1793-ին։ Եվրոպական միապետությունների աճող ճնշումները, ներքին հակահեղափոխական բախումները երիտասարդ հանրապետությանը ահաբեկեցին։ 1793-1794 թվականներին 16.000-ից 40.000 մարդ մահապատժի ենթարկվեցին։ Արևմտյան Ֆրանսիայում հեղափոխականների և հակահեղափոխականների բախումներից զոհվեց մոտ 450.000 մարդ։ Արդյունքում հակահեղափոխական բանակները պարտություն կրեցին և հանրապետությունը գոյատևեց։ Բացի այդ Ֆրասնիայի հանրապետականները ընդարձակեցրին իրենց սահմանները և հարևան պետություններում ստեղծեցին դուստր հանրապետյուններ։ Արտաքին ճնշումների ներքո տեղի ունեցավ Տերմիդորյան հեղաշրջումը որը վերջ դրեց ահաբեկչությանը և Ռոբեսպիերի բռնապետությանը։ Ստրկությունից հրաժարումը և տղամարդկանց ազատ ընտրելու իրավունքը չեղյալ համարվեցին։

 

Կարճ գոյատևած կառավարական սխեմայից հետո Նապոլեոն Բոնապարտը վերցրեց կառավարության ղեկը 1799-ին և նշանակվեց կոնսուլ, այնուհետև Ֆրանսիական կայսրության կայսր (1804–1814/1815)։ Որպես շարունակություն Ֆրանսիական հեղափոխական պատերազմների, եվրոպական միապետությունները պատերազմ հայտարարեցին Նապոլեոնի Ֆրանսիական կայսրությանը։ Նրա բանակները նվաճեցին Եվրոպա աշխարհամասի մեծ մասը՝ այնտեղ տանելով հեղափոխական մտքեր և տարածելով դրանք։ Սակայն Ռուսաստան ներխուժելուց հետո Նապոլեոնը պարտություն կրեց, և գահին վերադարձավ Բուրբոնների հարստությանը։ Նապոլեոնյան պատերազմների ընթացքում զոհվեց մոտ մեկ միլիոն ֆրանսիացի։

 

Իր աքսորից կարճ վերադարձից հետո, Նապոլեոնը վերջնական պարտություն կրեց 1815-ի Վաթերլոոյի ճակատամարտում, և Բուրբոն միապետները նորից վերադարձան (1815-1830), նոր սահմանադրական սահմանափակումներով։ Իրեն չարդարացրած Բուրբոնյան հարստությանը գահընկեց արեցին 1830-ին, երբ ստեղվեց սահմանադրական Հուլիսյան Միապետությունը, որը իշխեց մինչև 1848-ը, երբ հիմնվեց Ֆրանսիական երկրորդ հանրապետությունը, 1848-ի Եվրոպական հեղափոխությունների արդյունքում։ Վերջապես ընդունվեց ստրկությունից հրաժարման և տղամարդկանց համատարած ընտրական իրավունքի մասին օրենքները, որոնք կարճ գոյատևում էին ունեցել առաջին հանրապետության ժամանակ։ 1852-ին Ֆրանսիական հանրապետության նախագահ Լուի-Նապոլեոն Բոնապարտը, Նապոլեոն I-ի եղբորորդին, հռչակվեց երկրորդ կայսրության կայսր որպես Նապոլեոն III։ Նա բազմապատկեց Ֆրանսիայի միջամտությունը միջազգային կոնֆլիկտներում, մասնավորապես Ղրիմի պատերազմում, Մեքսիկայում և Իտալիայում, որի արդյունքը եղավ Սավոյայի և Նիցցայի գրավումը։ Սակայն Նապոլեոն III-ը պարտություն կրեց Պրուս-Ֆրանսիական պատերազմում 1870-ին և նրա վարչակարգին փոխարինեց Երրորդ Ֆրանսիական հանրապետությունը։

 

Չնայած Ֆրանսիան արդեն ուներ գաղութներ 17-րդ դարից մինչև 18-րդ դարը, սակայն 19-րդ և 20-րդ դարերում նա այնքան ընդարձակեց իր գաղութատիրական իշխանությունը, որ դարձավ աշխարհի երկրորդ խոշորագույն գաղութատիրական երկիրը Բրիտանական կայսրությունից հետո։ Իր գագաթնակետին 1919 և 1939 թվականների ընթացքում, նրա գաղութների տարածքը հասնում էր 12,347,000 քառակուսի կիլոմետրի։ Ներառելով նաև Ֆրանսիայի տարածքը նրա տիրապետության տակ էր գտնվում 12,898,000 քառակուսի կիլոմետր 1920-ական և 1930-ականներին, որը աշխարհի ցամաքային մասի 8.6 %-ն էր։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ֆրանսիան մտնում էր Անտանտի մեջ։ Հյուսիսային Ֆրանսիայի մի փոքր մաս նվաճված էր, բայց Ֆրանսիան և իր դաշնակիցները հաղթանակ տարան Առաջին համաշխարհային պատերազմում մեծ կորուստների գնով։ Առաջին համաշխարհայինի ժամանակ Ֆրանսիան կորցրեց մոտ 1.4 միլիոն զինվոր։ Հետպատերազմյան փուլը նշանավորվեց միջազգային ինտենսիվ լարվածությամբ, որը բերեց որոշ բարեփոխումների ինչպիսիք էին ամենամյա արձակուրդը, 8 ժամյա աշխատանքային օրը և այլն։ Նացիստական Գերմանիայի Բլիցկրիգ արշավի արդյունքում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ֆրանսիան բաժանվեց երկու մասի, հյուսիսային օկուպացված և հարավային կիսանկախ մասերի։ Դաշնակիցների և Ֆրանսիական դիմադրության հաղթանակից հետո Ֆրանսիայի անկախությունը վերականգնվեց։

 

Չորրորդ հանրապետություն հիմնադրվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո և ունեցավ նկատելի տնտեսական աճ (les Trente Glorieuses)։ Կանանց տրվեց ընտրական իրավունք 1944-ին։ Ֆրանսիան դարձավ ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր անդամներից մեկը (1949), որը հակակշիռ էր արևելքի Վարշավյան պակտին։ Ֆրանսիան փորձեց վերականգնել վերահսկողությունը Վիետնամում, սակայն պարտություն կրեց 1954-ին Առաջին վիետնամական պատերազմում։ Ընդամենը մի քանի ամիս անց Ֆրանսիան նոր պատերազմ սկսեց Ալժիրի դեմ։ Բանավեճերը թե արդյուք արժե պահել վերահսկողությունը Ալժիրում, թուլացրեցին երկիրը՝ գրեթե բերելով քաղաքացիական պատերազմի։ 1958-ին թույլ և անկայուն Ֆրանսիական Հանրապետությունը բերեց հինգերորդ հանրապետության ստեղծմանը, որը ուժեղացրեց նախագահի լիազորությունները։ Շառլ դը Գոլը կարողացավ պահպանել երկրի միասնությունը և հրաժարվեց պատերազմներից։ Ալժիրյան պատերազմում կնքվեց հաշտության պայմանագիր և արդյունքում Ալժիրը անկախացավ 1962-ին։ Ֆրանսիան աստիճանաբար անկախություն շնորհեց իր գաղութներին, որոնցից վերջինը դարձավ Վանուատուն 1980-ին։ 2015 թվականին Փարիզը ենթարկվեց իսլամական ահաբեկիչների մի քանի հարձակումների։ Հիմնականներից էին հունվարին Իլ դը Ֆրանս թաղամասում Շառլի Հեբդո ամսագրի խմբագիրների վրա հարձակումները, որի արդյունքում տեղի ունեցավ Ֆրանսիայի պատմության մեջ ամենաբազմամարդ երթը, որին մասնակցեցին 4,4 միլիոն մարդ։ 2015 թվականի նոյեմբերին տեղի ունեցած ահաբեկչական հարձակումների զոհ դարձան 130 մարդ, ինչը ամենամահաբեր հարձակումներ Ֆրանսիայի վրա Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո և ամենամահաբերը Եվրոպայում 2004 թվականի Մադրիդի պայթյուններից հետո։

 

Մայրցամաքային Ֆրանսիան հիմնականում տեղակայված է 41-րդ և 51-րդ զուգահեռականների միջև (Դանկրիկը գտնվում է հենց 51-րդ զուգահեռականի վրա ու 6-րդ և 10-րդ լայնության միջև) Եվրոպայի արևմուտքում։

Չնայած մայրցամաքային Ֆրանսիան տեղակայված է Արևմտյան Եվրոպայում, այն նաև ունի մեծ թվով տարածքներ Հյուսիսային Ամերիկայում, Կարիբյան ծովում, Հարավային Ամերիկայում, Հնդկական օվկիանոսի հարավային մասում, Խաղաղ օվկիանոսում և Անտարկտիդայում։ Այս տարածքները ունեն կառավարման տարբեր ձևեր։ Ֆրանսիայի անդրծովյան դեպարտամենտները ցամաքային սահման ունեն Բրազիլիայի և Սուրինամի հետ։

 

Մայրցամաքային Ֆրանսիայի տարածքը 547 030կմ2 է, լինելով ամենամեծը իր տարածքով Եվրոպական միությունում։ Ֆրանսիան ունի լայն բազմազան լանդշաֆտ, սկսած ափամերձ հարթավայրերով հյուսիսում և արևմուտքում մինչև լեռնային գոտիներով՝ հարավ-արևելքում Ալպերը, Կենտրոնական մասիվը հարավ կենտրոնական մասում և Պիրենեյները հարավ-արևմուտքում։

4810.45 մետր ծովի մակերևույթից բարձր գտնվում է Արևմտյան Եվրոպայի ամենաբարձր կետը՝ Մոնբլանը, այն գտնվում է Ալպերում Ֆրանսիայի և Իտալիայի սահմանին։ Մայրցամաքային Ֆրանսիան նաև ունի ընդարձակ գետային համակարգ, ինչպիսիք են Սենը, Լուարը, Գարոնան և Հռենոսը, որոնք սկիզբ են առնում Կենտրոնական Մասիվից ու Ալպերից և թափվում Միջերկրական ծով։

Ֆրանսիայի ընդհանուր ցամաքային տարածքը իր անդրծովյան տարածքներով (674,843 կմ² (260,558 sq mi)) կազմում է Երկրի ցամաքային մակերեսի 0.45%-ը։ Ֆրանսիան ունի երկրորդ ամենամեծ Բացառիկ տնտեսական գոտին (ԲՏԳ) աշխարհում, որը 11,035,000 կմ² (4,260,637 sq mi) է, մոտավոր 8%-ը բոլոր ԲՏԳ-ների ընդհանուր մակերեսի, հետ է միայն Միացյալ Նահանգներից (11,351,000 կմ² (4,382,646 sq mi)) և առաջ է Ավստրալիայից (8,232,000 կմ² (3,178,393 sq mi))։

Հյուսիսում և հյուսիս արևմուտքում կլիման բարեխառն է, սակայն ծովային ազդեցության տակ մայրցամաքային Ֆրանսիայի մնացած մասի կլիման բազմազան է։

Հարավ արևելքում իշխում է Միջերկրյածովյան կլիման։ Արևմուտքում կլիման օվկիանոսային է առատ անձրևներով, մեղմ ձմեռներով և զով կամ տաք ամառներով։ Ներքին կլիման առավելապես մայրցամաքային է շոգ ամառներով, ցուրտ ձմեռներով և ոչ առատ անձրևներով։ Ալպերում և այլ լեռնային հատվածներում տիրում է Ալպիական կլիման իր տարեկան միջինից ցածր ջերմաստիճանով, ինչպես նաև տևական ձյան ծածկով։

•  
  Կրաքարի ժայռեր Նորմանդիայում։
•  
  Միջերկրյածովյան բուսականությունը, (նարդոս և Պրովանս)։
•  
  Ալպիական կլիման Սավոյում (Ալպիական քարայծ ձախից)։
•  
  Պերիգորը Դորդոնում (Աքվիտանիա)։
•  
  Վարդոնյան կիրճ:
•  
  Տափաստան Բրետենում)
•  
  Խաղողի այգիներ Կոտ դը Նուիտսում, Բուրգունդիա:
•  
  Վոսգես լեռներ:
•  
  Արևադարձային կլիման Բորա Բորայում (Ֆրանսիական Պոլինեզիա)։
•  
  Ամազոնյան արևադարձային անտառ (Ֆրանսիական Գվիանա)։

Շրջակա միջավայր

 

Ֆրանսիան առաջին երկրներից էր, որ ստեղծեց շրջակա միջավայրի նախարարություն 1971 թվականին։ Չնայած Ֆրանսիան արդյունաբերական և զարգացող երկիր է, այն միայն տասնյոթերորդն է իր կողմից ածխածնի երկօքսիդի արտանետումների քանակով աշխարհում, հետևում թողնելով այնպիսի նոսր բնակեցված երկրներ, ինչպիսիք են Կանադան, Սաուդյան Արաբիան և Ավստրալիան։ Սա հետևանք էր Ֆրանսիայի կառավարության որոշմանը 1974 թվականից (1973 թվականի նաֆթային ճգնաժամից հետո) ներդրումներ կատարել ատոմային էներգիայի բնագավառում, որը ներկայումս կազմում է Ֆրանսիայի էլեկտրաէներգիայի արտադրության 78%-ը և բացատրում է թե ինչու են արտանետումները ավելի քիչ քան մյուս երկրներում։

Ինչպես բոլոր Եվրոպական միության անդամները, Ֆրանսիան համաձայնվել է քչացնել արտանետումները 20%-ով մինչև 2020 թվականը 1990 թվականի մակարդակից։ համեմատության համար ԱՄՆ-ն խոստացել է արտանետումները քչացնել միայն 4 %-ով իսկ Չինաստանը հայտարարել է, որ ցանկանում է նվազեցնել իր ածխածնի արտանետումները 40-45%-ով մինչև 2020 թվականը (համեմատած 2005 թվականի մակարդակներին), ինչը նշանակում է, որ ՀՆԱ-ի տարեկան 8 % աճի դեպքում, արտանետումները իրականում կնվազեն 80%-ից 250%-ով։

2009 թվականի դրությամբ ֆրանսիական ածխածնի երկօքսիդի արտանետումները մեկ շնչին ընկնող մակարդակով ավելի ցածր էր, քան Չինաստանում։

Ֆրասնիսյում նաև գործում է ածխածնի հարկ, որը 2009 թվականին կազմում էր 17 Եվրո մեկ տոննա արտանետված ածխածնի երկօքսիդի համար։ Ածխածնի հարկը տարեկան կբերեր մոտ 4,3 միլիարդ Եվրո տարեկան։ Սակայն, հարկատեսակի ընդունումից 6 ամիս հետո այն կասեցվեց տարբեր պատճառներով, պատճառներից մեկը այն էր, որ ֆրանսիական տնտեսվարողները մրցունակ չէին դառնում հարևան երկրների տնտեսվարողների հետ, որոնք ազատված էին հարկից։ Ածխածնի հարկի գործածումը ժողովրդական քայլ չէր նախագահ Սարկոզիի կողմից։

Անտառները կազմում են Ֆրանսիայի տարածքի 28,27 %-ը։ Ֆրանսիան իր անտառների քանակով երկրորդն է ԵՄ-ում։ Ֆրանսիական անտառները նաև ամենաբազմազանն են Եվրոպայում, հաշվվում է մոտ 140 անուն ծառատեսակ։ Առաջին տաքսի-կառքերը եղել են Ֆրանսիայում և կոչվում էին «Ֆիակրա»։ Ֆրանսիայում կան 9 ազգային այգիներ և 46 բուսաբանական այգիներ։

Վարչական բաժանում

Ֆրանսիան բաժանված է 27 վարչական երկրամասի։ 22-ը գտնվում են մայրցամաքային Ֆրանսիայում (21 մայրցամաքային Ֆրանսիայի ցամաքային մասում, մեկը ցամաքից դուրս Կորսիկա), և չորս անդրծովյան երկրամասի։ Երկրամասերը իրենց հերթին բաժանվում են 101 դեպարտեմաների, որոնք համարակալված այբբենական կարգով։ 101 դեպարտեմաները բաժանվում են 341 արոնդիսմաների, որոնք, իրենց հերթին, բաժանվում են 4.032 կանտոների։

 

Երկրամաս	Դեպարտեմաներ
Էլզաս	Ներքին Ռեն, Վերնի Ռեն
Աքվիտանիա	Դորդոնիա, Ժիրոնդա, Լանդ, Լո-է-Գարոն, Ատլանտյան Պիրենեյներ
Օվերն	Ալլիե, Քանտալ, Վերնի Լուարա, Պուի-դը-Դօմ
Ներքին Նորմանդիա	Կալվադոս, Մանշ, Օրն
Բուրգունդիա	Կոտ-Դոր, Նիէվր, Սաոն-է-Լուար, Յոն
Բրետան	Կոդ-Դարմոր, Ֆինիստեր, Իլ-է-Վիլեն, Մորբիհան
Կենտրոն	Շեր, Եվր-է-Լուար, Էնդր, Էնդր-է-Լուար, Լուարե, Լուար-է-Շեր
Շամպան-Արդեն	Արդեն, Օբ, Վերնի Մարն, Մարն
Կորսիկա	Հարավային Կորսիկա, Վերնի Կորսիկա
Ֆրանշ-Կոնտե	Դուբս, Վերնի Սաոն, Ջիուրա, Տերիտուար դը Բելֆոր
Վերնի Նորմանդիա	Եվր, Սէն-Մարիտիմ
Իլ-դը-Ֆրանս	Էսոն, Օ-դը-Սէն, Փարիզ, Սէն-է-Մարն, Սէն-Սեն-Դենի, Վալ-դը-Մարն, Վալ-Դուազ, Իվըլին
Լանգըդոկ-Ռուսիլյոն	Օդ, Գարդ, Հէրոլտ, Լոզէր, Արևելյան Պիրենեյներ
Լիմուզան (Limousin)	Կողէզ (Corrèze), Կղյոզ (Creuse), Օտ-Վյեն(Haute-Vienne)
Լոտարինգիա	Մեվրտ-է-Մոզել, Մեվզ, Մոզել, Ոգ
Հարավ-Պիրենեյներ	Արիեջ, Ավեյրոն, Ջեր, Վերնի Գարոն, Վերնի Պիրենեյներ, Լո, Տարն, Տարն-է-Գարոն
Նոր-Պա-դը-Կալե	Նոր, Պա-Դը-Կալե
Լուարայի երկիր	Ատլանտյան Լուարա, Մեն-է-Լուար, Մայենն, Սարտ, Վանդե
Պիկարդիա	Էն, Ուազ, Սոմ
Պուատու Շարանտա	Շարանտ, Շարանտ-Մարիտիմ, Դը-Սևր, Վիեն
Պրովանս-Ալպեր-Լազուր ափ	Վերնի Պրովանսի Ալպեր, Ալպ-Մարիտիմ, Բուշ-դիու-Ռոն, Վերնի Ալպեր, Վար, Ոկլիուզ
Ռոնա-Ալպեր	Էնա, Արդէշ, Դրոմ, Վերնի Սավոիա, Իզէր, Լուարա, Ռոնա, Սավոիա

Անդրծովյան դեպարտամենտներ և տարածքներ

Ֆրանսիայի 101 դեպարտամենտներից հինգը անդրծովային են (Ֆրանսիական Գվիանա, Գվադելուպա, Մարտինիկա, Մայոտա և Ռեյունյոն), որոնք հանդիսանում են Եվրոպական միության և Ֆրանսիայի մաս։

Բացի 27 երկրամասերից և 101 դեպարտամենտներից Ֆիանսիան ունի նաև հինգ համայնքներ (Ֆրանսիական Պոլինեզիա, Սուրբ Բարդուղիմեոսի կղզի, Սեն Մարտեն, Սենտ Պիեռ և Միքելոն և Ուոլիս և Ֆոտունա), մեկ sui generis համայնք (Նոր Կալեդոնիա), մեկ անդրծովյան տարածք (Ֆրանսիական հարավային և անտարկտիկ տարածքներ) և մեկ կղզի տեղակայված Խաղաղ օվկիոսում (Կլիպպերտոն).

 

Անվանում	Սահմանադրական կարգավիճակ	Մայրաքաղաք
Կլիպպերտոն	Պետական սեփականություն գտնվում է Ֆրանսիայի անդրծովյան տարածքների նախարարի ենթակայության տակ	Անմարդաբնակ
Ֆրանսիական Գվիանա	Անդրծովյան շրջան (régions d'outre-mer) և միաժամանակ անդրծովյան դեպարտամենտ(département d'outre-mer կամ DOM)	Քայենա
Ֆրանսիական Պոլինեզիա	համարվում է անդրծովյան տարածք (pays d'outre-mer կամ POM), ունի նույն կարգավիճակը ինչ անդրծովյան համայնքները։	Պապեետե
Ֆրանսիական հարավային և անտարկտիկ տարածքներ	Անդրծովյան տարածք (territoire d'outre-mer կամ TOM)	Պորտ օ Ֆրանսե
Գվադելուպա	Անդրծովյան տարածաշրջան և դեպարտամենտ (DOM)	Բաս Տեր
Մարտինիկա	Անդրծովյան տարածաշրջան և դեպարտամենտ (DOM)	Ֆորտ դը Ֆրանս
Մայոտա	Անդրծովյան տարածաշրջան և դեպարտամենտ (DOM)	Մամուդզու
Նոր Կալեդոնիա	Sui generis համայնք	Նումեա
Ռեյունյոն	Անդրծովյան տարածաշրջան և դեպարտամենտ	Սեն Դենի
Սուրբ Բարդուղիմեոսի կղզի	Անդրծովյան համայնք (collectivité d'outre-mer կամ COM)	Գուստավիա
Սեն Մարտեն	Անդրծովյան համայնք (collectivité d'outre-mer կամ COM)	Մարիգոթ
Սեն Պիեռ և Միքելոն	Անդրծովյան համայնք (collectivité d'outre-mer կամ COM)	Սեն Պիեռ
Կաղապար:Դրոշավորում/Ուոլիս և Ֆոտունա Ուոլիս և Ֆոտունա	Անդրծովյան համայնք (collectivité d'outre-mer կամ COM)	Մատա Ուտու

Անդրծովյան տարածքները և համայնքները հանդիսանում են Ֆրանսիայի հանրապետության մաս, սակայն չեն հանդիսանում Եվրոպական միության մաս և նրա հարկաբյուջետային գոտի (բացառությամբ Սուրբ Բարդուղիմեոսի կղզու, որը առանձնացավ Գվադելուպայից 2007-ին)։ Խաղաղօվկիանոսյան համայնքները դեռևս օգտագործում են Ֆրանկ որոնց ծավալը չափվում է Եվրոյով։

Կառավարություն

 

Ֆրանսիայի հանրապետությունը ունիտար կիսանախագահական հանրապետություն է ուժեղ ժողովրդավարական ավանդույթներով։ Հինգերորդ հանրապետության սահմանադրությունը ընդունվել է 1958-ի սեպտեմբերի 28-ի հանրաքվեով։ Այն մեծապես ամրապնդեց գործադիրի լիազորությունները խորհրդարանի նկատմամբ։ Գործադիր ճյուղը բաժանված է երկու ղեկավարի միջև՝ Հանրապետության նախագահ, որը ներկայումս Էմանուել Մակրոնն է, ով պետության գլուխն է և ընտրվում է 5 տարի ժամկետով (նախկինում 7 տարի) և կառավարությունը, որը գլխավորում է նախագահի կողմից նշանակված վարչապետը։

Ֆրանսիայի խորհրդարանը երկպալատանի է` կազմված ազգային ժողովից (Assemblée Nationale) և Սենատից։ Ազգային ժողովի պատգամավորները ընտրվում են տարածաշրջանային ընտրատարածքներից հինգ տարով։ Ազգային ժողովն իրավունք ունի ցրելու կաբինետը և այդպիսով Ազգային ժողովը մեծ ազդեցություն ունի կառավարության վրա։ Սենատորները ընտրվում են ընտրական հանձնաժողովի կողմից վեց տարով (նախկինում 9 տարի) և նստատեղերի կեսը ընտրվում է ամեն երեք տարին մեկ սկսած 2008-ի սեպտեմբերից։

Սենատի օրենսդիր իշխանությունը սահմանափակ է, երկու պալատների միջև տարաձայնության դեպքում նախապատվությունը տրվում է Ազգային ժողովի որոշմանը։ Կառավարությունը մեծ ազդեցության իրավունք ունի խորհրդարաններում օրակարգի ձևավորման հարցում։

Ֆրանսիայի քաղաքական դաշտը բաժանված է երկու հակամարտող կողմերի՝ ձախաթևյան, որը կենտրոնացած է Ֆրանսիական սոցիալիստական կուսակցության շուրջը և աջաթևյան, որը կենտրոնացած է Միասնություն հանուն հանրապետության կուսակցության և ներկայումս նրանց իրավահաջորդ Դաշինք հանուն ազգային շարժման կուսակցության շուրջ (UMP)։ Գործադիր իշխանությունը ներկայումս կազմված է UMP-ից։

Օրենք

 

Ֆրանսիայում գործում է քաղաքացու իրավունքի համակարգը, այսինքն իրավունքը ծագում է գրված օրենքներից, դատավորները չեն կարող այն փոփոխության ենթարկել և պետք է ղեկավարվեն միայն գրված օրենքով։ Օրենքի հիմնական սկզբունքները հիմնված են Նապոլեոնական կոդեկսի վրա, որն իր հերթին մեծապես հիմնված է Լյուդովիկոս XIV-ի կողմից ընդունված օրենքների վրա։ Մարդու իրավունքների հռչակագիրը և քաղաքացիական իրավունքը կոչված են արգելել հասարակության դեմ կատարվող գործողությունները։

Ֆրանսիայի օրենսդրությունը բաժանված է երկու ճյուղի՝ անձնական իրավունք և ժողովրդական իրավունք։ Անձնական իրավունքը ներառում է քաղաքացիական իրավունքը և քրեական իրավունքը։ Ժողովրդական իրավունքը ներառում է վարչական իրավունքը և սահմանադրական իրավունքը։ Սակայն, գործնական առումով ֆրանսիական օրենսդրությունը բաղկացած է երեք հիմնական ոլորտներից՝ քաղաքացիական իրավունք, քրեական իրավունք և վարչական իրավունք։

Միջազգային հարաբերություններ

Ֆրանսիան հանդիսանում է Միացյալ ազգերի կազմակերպության անդամ և Միացյալ ազգերի անվտանգության խորհրդի մշտական անդամ վետոյի իրավունքով։ Նա նաև Մ8-ի, Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ), Խաղաղօվկիանոսյան քարտուղարության (ԿՕՔ) և Հնդկական օվկիանոսի հանձնաժողովի (ՀՕՀ) անդամ է։ Նա հանդիսանում է Կարիբյան երկրների ասոցացիայի (ԿԵԱ) և Միջազգային Ֆրանկոֆոնիայի համաժողովի (ՄՖՀ) անդամ։ Այստեղ է գտնվում Տնտեսական համագործակցության և զարգացման հանձնաժողովի, UNESCO-ի, Ինտերպոլի գլխավոր գրասենյակները։

Ֆրանսիայի միջազգային հարաբերությունները հիմնականում սկիզբ են առնում Եվրոպական Միությունից, որում նա հանդիսանում է հիմնադիր անդամ։ 1960-ականներին Ֆրանսիան փորձում էր դուրս մղել կազմակերպությունից Բրիտանիային՝ փորձելով կառուցել միություն միայն մայրցամաքային Եվրոպայում։ Սկսած 1960-ականներից, Ֆրանսիան սերտ համագործակցություն է վարում Գերմանիայի հետ, Գերմանիայի հետ միասին ԵՄ-ում գրավելով գերիշխող դիրք։

Ֆրանսիան սկսած 1904 թվականից ռազմական դաշինք է կնքել Մեծ Բրիտանիայի հետ և ռազմական ոլորտում գտնվում է ակտիվ փոխհարաբերությունների մեջ։

 

Ֆրանսիան Հյուսիս Ատլանտյան դաշինքի անդամ է, բայց նախագահ դը Գոլի ժամանակ դուրս եկավ դաշինքի հրամանատարական կազմից և իր իրավունքները զիջեց ԱՄՆ-ին։ Սակայն Նիկոլա Սարկոզիի Ամերիկամետ քաղաքականության արդյունքում Ֆրանսիան վերադարձրեց ՆԱՏՕ-ում իր հրամանատարական իրավունքերը։ 1990-ականներին Ֆրանսիային շատերը քննադատում էին Ֆրանսիական Պոլինեզիայում միջուկային փորձարկումների համար։ Ֆրանսիան կտրականապես դեմ էր 2003-ին Իրաք ներխուժելուն, առաջացնելով լարվածություն ԱՄՆ-ի և Միացյալ թագավորությունների հետ հարաբերություններում։ Ֆրանսիան պահպանում է իր մեծ ազդեցությունը նախկին աֆրիկյան գաղութների հանդեպ և տնտեսական ու ուժային օգնություն է ցույց տվել Կոտ դ'Իվուարի և Չադի խաղաղապահներին։

Ֆրանսիան ունի երկրորդ խոշորագույն դիվանագիտական ցանցը աշխարհում, զիջելով միայն ԱՄՆ-ին։

Զինված ուժեր

Ֆրանսիայի զինված ուժերի (Armées françaises) մեջ է մտնում Ֆրանսիական բանակը (Armée de Terre), Ֆրանսիական ռազմածովային ուժերը (Marine Nationale) ու Ֆրանսիայի ռազմաօդային ուժերը (Armée de l'Air) և օժանդակ զինված ուժերը, Ազգային ժանդարմեան (Gendarmerie nationale) իր անձնակազմով տասներեքերորդն է աշխարհում։ Առանձնապես ռազմածովային ուժերում հաշվվում են 42,550 մշտական զինվոր և 15,000 ոչ մշտական զինվոր, որը Ֆրասնիայի ռազմածովային ուժերը դարձնում է 6-րդ ամենամեծը աշխարհում։ Բանակը ունի 123,100 մշտական և 118,350 պահեստային կազմ՝ լինելով 4-րդ ամենամեծը ՆԱՏՕ-ի կազմում։ Ռազմաօդային ուժերը ամենահին և առաջին մասնագիտացմած ռազմաօդային ուժերն են աշխարհում և իր 57,400 հիմնական կազմով նույնպես չորրորդն է ՆԱՏՕ-ի կազմում։ Չնայած Ֆրանսիական զինված ուժերի վարչական մասը գտնվում է պաշտպանության նախարարության ենթակայության տակ, այդուհանդերձ Ժանդարմեան գտնվում է ներքին գործերի նախարարության ենթակայության ներքո։ Ժանդարմեան հանդիսանում է ռազմական ոստիկանություն և ծառայում է որպես ընդհանուր նշանակության ոստիկանական ուժեր։ Ֆրանսիայի նախագահը հանդիսանում է Ֆրանսիական զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարը։ Ֆրանսիան հանդիսանում է ՄԱԿ-ի մշտական անդամ, պաշտոնապես ճանաչված միջուկային տերություն 1960-ից։ Ֆրանսիայի ռազմական ծախսերը 2010-ին կազմել են $61.3 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, կամ ՀՆԱ-ի 2.5 %-ը, դառնալով երրորդ ամենաշատ ծախսող պետությունը Չինաստանից և ԱՄՆ-ից հետո։

Ֆրանսիան ունի լուրջ ռազմական արդյունաբերություն, որտեղ արտադրվում են չորրորդ սերնդի Դասո Ռաֆել կործանիչները, Շառլ դտ Գոլ ինքնաթիռները, Էկզոսետ հռթիռները և Լեկրեկ տանկերը։ Շատ սպառազինություն գնվում է Միացյալ նահանգներից։ Չնայած Եվրոֆայթեր թայֆունից դուրս գալուն Ֆրանսիան շարունակում է Եվրոպական համատեղ ծրագրերի իրագործումը, ինչպիսիք են Եվրոկոպտեր թայգրը և այլն։ Ֆրանսիան ունի ամենամեծ օդանավային արդյունաբերությունը Եվրոպայում։ Ֆրանսիան զինամթերքի ամենամեծ վաճառողն է, բոլոր սպառազինությունների գծով բացի միջուկային զենքից։

 

Լինելով Մեծ ութնյակի անդամ, Ֆրանսիան իր ՀՆԱ-ի մակարդակով չորրորդն է աշխարհում և երկրորդը Եվրոպայում. իր 500-ից 39-ը ամենամեծ կազմակերպություններով աշխարհում 2010-ի դրությամբ, Ֆրանսիան համարվում է աշխարհում 4-րդը և Եվրոպայում առաջինը Fortune Global 500 վարկանիշով, առաջ անցնելով Գերմանիայից և Միացյալ Թագավորությունից։ Ֆրանսիան միացավ 11 այլ ԵՄ անդամներին, որպեսզի թողարկի Եվրո 1999-ի հունվարի մեկին, Եվրո մետաղադրամները և թղթադրամները ամբողջությամբ փոխարինեցին Ֆրանսիական ֆրանկը (₣) 2002-ի սկզբներին։

 

Ֆրանսիան ունի խառը տնտեսություն իր բազմաթիվ ոչ պետական ձեռնարկություններով (մոտ 2,5 միլիոն գրանցված ձեռնարկություն) պետական միջամտությամբ (չնայած գնալով նվազում է)։ Կառավարությունը պահպանում է իր ազդեցությունը առանցքային ենթակառուցվածքների վրա, ունենալով մեծամասնական բաժնեմասեր երկաթուղային, էլեկտրաէներգիայի, օդանավակայանների, ատոմային էներգիայի և հեռահաղորդակցման բնագավառներում։ Նա աստիճանաբար թուլացրեց իր հսկաղությունը այս բնագավառներում 1990 ականներից։ Կառավարությունը դանդաղաբար ապապետականացրեց իր բաժնեմասերը France Télécom-ի, Air France-ի, ապահովագրական, բանկային և պաշտպանողական արտադրության։

 

Ըստ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) տվյալների, 2009-ին Ֆրանսիան արտադրված ապրանքներով աշխարհում վեցերորդ ամենամեծ արտահանողն էր և չորրորդ ամենամեծ ներմուծողը։ 2008-ին Ֆրանսիան իր ստացած ուղղակի ներդրումներով 3-րդն էր մոտ $117.9 միլիարդ, հետ մնալով Լյուքսեմբուրգից և ԱՄՆ-ից, բայց առաջ լինելով Միացյալ Թագավորությունից ($96.9 միլիարդ), Գերմանիայից ($24.9 միլիարդ) և Ճապոնիայից ($24.4 միլիարդ). Նույն տարում Ֆրանսիական ընկերությունները ուղղակի ներդրեցին $220 միլիարդ Ֆրանսիայի սահմաններից դուրս, դառնալով երկրորդը աշխարհում ԱՄՆ-ից հետո ($311.8 միլիարդ) և առաջ անցնելով Միացյալ Թագավորությունից ($111.4 միլիարդ), Ճապոնիայից ($128 միլիարդ) և Գերմանիայից ($156.5 միլիարդ). Իր 500-ից 39-ը ամենամեծ ընկերություններով 2010-ին, Ֆրանսիան 4-րդն է Fortune Global 500 վարկանիշով, հետ մնալով ԱՄՆ-ից, Ճապոնիայից և Չինաստանից, առաջ լինելով Գերմանիայից և Միացյալ Թագավորությունից։

 

Ֆինանսական ծառայությունները, բանկային գործը և ապահովագրական ոլորտը շատ կարևոր են Ֆրանսիայի տնտեսությունում։ Փարիզի ֆոդային բորսան (ֆր.՝ La Bourse de Paris) հին կազմակերպություն է, որը հիմնադրել է Լյուդովիկոս XV-ը 1724-ին։ 2000-ին Փարիզի, Ապստերդամի և Բրյուսելի ֆոնդային բորսաները միավորվեցին և ստեղծեցին Եվրոնեքստը։ 2007-ին Եվրոնեքստը միացավ Նյու Յորքի ֆոնդային բորսային և ստեղծվեց NYSE Եվրոնեքստը, աշխարհի ամենամեծ ֆոնդային բորսան։ Եվրոնեքստ Փորիզը NYSE Եվրոնեքստ խմբի ֆրանսիական մասնաճյուղն է, որն Եվրոպայի երկրորդ խոշոր բորսան է Լոնդոնի ֆոնդային բորսայից հետո։

Ֆրանսիական ընկերությունները պահպանեցին իրենց ուրույն տեղը բանկային և ապահովագրական ոլորտներում. AXA-ն աշխարհի ամենախոշոր ապահովագրական ընկերությունն է և 9-րդ ամենախոշոր ընկերությունը իր շահույթով։

Ֆրանսիական խոշորագույն բանկերն են BNP Paribas-ը և Կրեդիտ Ագրիկոլը, որոնք համեմատաբար 1-ին և 6-րդ խոշորագույն բանկերն են 2010-ի դրությամբ (ըստ ակտիվների ծավալի), մինչդեռ Société Générale-ը համարվում էր ութերորդ խոշորագույնը 2008–2009 թվավականներին։

Ֆրանսիան ամենաքիչ ածխաթթու գազ արտանետող երկիրն է զարգացած երկրների մեջ՝ ի հաշիվ ատոմային էներգիայի զարգացման ասպարեզում մեծ ներդրումների։ Որպես արդյունք Ֆրանսիայի էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի զգալի մասը ապահովում են 59 ատոմակայանները (78% 2006-ին, միայն 8% 1973-ին, 24% 1980-ին և 75% 1990-ին)։

Գյուղատնտեսություն

 

Ֆրանսիան պատմականորեն գյուղատնտեսական ապրանքների կարևոր արտադրող է։ Բերրի հողերի մեծ ծավալը, ժամանակակից տեխնոլոգիաները և ԵՄ սուբսիդավորումը միասին Ֆրանսիային դարձնում են խոշորագույն գյուղատնտեսական արտադրողը ԵՄ-ում և ամենամեծ արտահանողը (արտադրում է ԵՄ գյուղատնտեսական արտապրանքի 20%-ը) և աշխարհդի երրորդ խոշորագույն գյուղատնտեսական արտադրանքի արտահանողը։

Ցորենը, թռչնամիսը, կաթնամթերքը, տավարի և խոզի միսը, ինչպես նաև միջազգայնորեն ճանաչված սննդային արտադրանքները համարվում են ֆրանսիական գյուղատնտեսության կարևորագույն ոլորտները։ Վարդագույն գինիները հիմնականում իրացվում են ներքին շուկայում, իսկ Շամպայնը և Բորդո գինիները հիմնականում արտահանվում են և ճանաչված են ամբողջ աշխարհում։ ԵՄ կողմից ֆրանսիական գյուղատնտեսության սուբսիդավորումը նվազել է վերջին տարիներին, սակայն դեռևս բարձր են $8 միլիարդ 2007-ին։ Այդ նույն տարում Ֆրանսիան վաճառել է 33.4 միլիարդ Եվրոյի գյուղատնտեսական արտադրանք։

Գյուղատնտեսությունը շատ կարևոր բնագավառ է Ֆրանսիական տնտեսության համար, ակտիվ բնակչության 3.5%-ը զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ, գյուղատնտեսության բաժնեմասը Ֆրանսիայի ՀՆԱ-ում կազմում է մոտ 4.2% 2005-ի դրությամբ։

Աշխատուժի շուկա

Ֆրանսիայում մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի մակարդակը նման է Եվրոպական այլ զարգացած երկրների մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ին, ինչպիսիք են Միացյալ Թագավորությունը և Գերմանիան։ Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի մակարդակը, որի հիմքը (i) գործակիցն է, որը հաշվարկվում է մեկ աշխատանքային ժամի արտադրողականությունը, որը Ֆրանսիայում ամենաբարձրն է Մ8-ի երկրների մեջ 2005-ի դրությամբ, (ii) գործակիցը, որը աշխատաժամերի քանակն է, որը ամենացածրն է զարգացած երկրների մեջ, և (iii) զբաղվածության մակարդակը։ Ֆրանսիայի զբաղվածության մակարդակը 15–64 տարեկանների շրջանում ամենացածրերից մեկն է զարգացած երկրների մեջ. 2004-ին այն կազմել է Ֆրանսիայի 15–64 տարեկան աշխատունակ բնակչության 69%-ը, համեմատած Ճապոնիայի 80%-ին, Միացյալ Թագավորությունների 79%-ին, ԱՄՆ-ի 77%-ին և Գերմանիայի 71%-ին։

 

Զբաղվածության ցածր մակարդակը համեմատած ԵՄ-ի հետ բացատրվում է ըստ տարիքային խմբերի զբաղվածության ճեղքվածքի հետ, օրինակ 55–64 տարիքային խմբում գործազրկությունը 38.3% էր 2007-ին համեմատած ԵՄ 46.6%-ի հետ, իսկ 15–24 տարիքային խմբում՝ 31.5%, համեմատած ԵՄ 37.2%-ի հետ։ Զբաղվածության ցածր մակարդակը բացատրվում է նվազագյուն աշխատավարձի բարձր մակարդակով, որը բերում է աշխատանքի արտադրողականության անկմանը, և երիտասարդ աշխատուժը հեշտությամբ մուտք է գործում աշխատուժի շուկա, անարդյունավետ համալսարանական ծրագրերը, որոնք չեն կարողանում բավարարել աշխատուժի շուկայի պահանջներին, և տարիքավոր աշխատուժի համար համապատասխան օրենսդրության բացակայությունը, որը կխրախուսեր նրանց վաղաժամկետ անցնել թոշակի։

Գործազրկության մակարդակը 2006-ի 9%-ից իջավ 7% 2008-ին, բայց շարունակում էր լինել ամենաբարձրը Եվրոպայում։ 2009-ի հունիսին Ֆրանսիայի գործազրության մակարդակը դարձա վ 9.4%։

Կարճ աշխատաժամերը և աշխատանքի շուկայում բարեփոխումներ իրականացնելու դժկամությունը աճ ուժերի կողմից համարվում է Ֆրանսիայի տնտեսության թույլ կողմը, իսկ ձախ ուժերը համարում էին, որ կառավարությունն է մեղավոր և սոցիալական անարդարություն է ստեղծվել։ Լիբերալ նտնեսագետները տարիներ շարունակ պնդում են, որ անհրաժեշտ են կառուցվածքային բարեփոխումներ, պետք է մեծացվի աշխատունակ բնակչության տեսակարար կշիռը և նվազեցվեն հարկերը և վարչական բեռը։

Քեյնսյան տնտեսագետները ունեն իրենց պատասխանը գործազրկության վերաբերյալ, նրանց կարծիքով 35 ժամյա աշխատանքային շաբաթի ներդրումը 2000-ականներից նպաստեց գործազրկության աճին։ Արդյունքում կառավարությունը բարեփոխումների ծրագիր մշակեց, որը լուրջ քննադատության առիթ տվեց։

Զբոսաշրջություն

 

81.9 միլիոն օտարերկրյա զբոսաշրջիկներով 2007-ին Ֆրանսիան համարվում է առաջին տուրիստական պետությունը աշխարհում, առաջ լինելով Իսպանիայից (58.5 միլիոն 2006-ին) և Միացյալ Նահանգներից (51.1 միլիոն 2006-ին)։ Այս 81.9 միլիոն թիվը իր մեջ չի ներառում այն մարդկանց, ով Ֆրանսիայում մնացել է 24 ժամից պակաս, օրինակ Հյուսիսային Եվրոպայից Ֆրանսիայով Իսպանիա մեկնողներին կամ Իտալիա մեկնողներին ամառվա ընթացքում։

 

Ֆրանսիան ունի 37 օբյեկտ, որոնք ընդգրկված են ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում և մշակութային մեծ արժեք ներկայացնող քաղաքներ (Իհարկե Փարիզը, բայց նաև Թուլուզը, Ստրասբուրգը, Բորդոն, Լիոնը...), ծովափեր և ծովափնյա հանգստի վայրեր, դահուկային հանգստի վայրեր և գյուղական շրջաններ, որոնք շատերը նախընտրում են բնության շքեղությունից ելնելով (կանաչ զբոսաշրջություն)։ Փոքր և գեղատեսիլ ֆրանսիական գյուղերի (ինչպիսիք են Կոլոն լա Ռուժը կամ Լոկրոնանը) պահպանությամբ զբաղվում է Les Plus Beaux Villages de France կազմակերպությունը (թարգմ. "Ֆրանսիայի ամենագեղեցիկ գյուղեր")։ "Հիասքանչ այգիներ" կարգավիճակ ունեն մոտ երկու հարյուր այգիներ, որոնք որակավորվում են Մշակույթի նախարարության կողմից։ Այս որակավորումը կոչված է պահպանելու և զարգացնելու հիասքանչ այգիները և ազգային այգիները։ Ֆրանսիան նաև գրավում է բազմաթիվ ուխտագնացների ուշադրությունը, նրանց ուղին ընկնում է դեպի Սուրբ Ջեյմս, կամ Լուդրես։

Ֆրանսիան և հատկապես Փարիզը ունեն աշխարհում ամենամեծ թանգարանները, ներառյալ Լուվրը, որտեղ ամենաշատն են այցելում բոլոր թանգարանների հետ համեմատած, ինչպես նաև Օրսե թանգարանը, նվիրված Իպրեսիոնիզմին և Պոմպիդու կենտրոնը, նվիրված Ժամանակակից արվեստին։

 

Դիսնեյլենդ Փարիզը Ֆրանսիայի և Եվրոպայի ամենաշատ հաճախվող զբոսայգին է, որն ունեցել է մոտ 15.405.000 այցելու 2009-ին։ Պատմական այգի Պայ դու Ֆուն Վանդե նահանգում երկրորդ ամենաշատ այցելու ունեցող այգին է Ֆրանսիայում։ Մյուս հայտնի այգիներն են Ֆյուչըսկոպը և Աստերիկս այգին։

10 միլիոնից ավել զբոսաշրջիկով Լազուրային ափը երկրորդ ամենամեծ տուրիստական կենտրոնն է Փարիզից հետո։ Ըստ Լազուրային ափի տնտեսական վերլուծության ընկերության, այստեղ տարին 300 օր արևային է, 115կմ ափերով և լողափերով, 18 գոլֆային դաշտերով, 14 դահուկային կենտրոններով 3,000 ռեստորաններով։ Ամեն տարի Լազուրային ափ են գալիս բոլոր շքեղ զբոսանավերի 50%-ը, և ամեն գերզբոսանավ գոնե մեկ անգամ եղել է այստեղ։

Մյուս հիմնական տուրիստական կենտրոնը Շատոն է Լուարա Մարգագետնում, որը համաշխարհային ժառանգության մաս է կազմում իր պատմական քաղաքներով և ամրոցներով, որոնք կառուցած են Ֆրանսիական վերածննդի ոճով։

Հիմնական տուրիստական կենտրոններն են. (ըստ 2003-ի տվյալների այցելու մեկ տարում). Էյֆելյան աշտարակ (6.2 միլիոն), Լուվր թանգարան (5.7 միլիոն), Վերսալ (2.8 միլիոն), Օրսե թանգարան (2.1 միլիոն), Հաղթանակի կամար (1.2 միլիոն), Պոմպիդու կենտրոն (1.2 միլիոն), Մոն Սեն Միշել (1 միլիոն), Շամբոր ամրոց (711,000)։

Տրանսպորտ

 

Ֆրանսիայի երկաթուղային ցանցի ընդհանուր երկարությունը 2008-ի տվյալներով կազմում է 29473 կմ, երկրորդ ամենա ընդարձակն է Եվրոպայում Գերմանիայի երկաթուղային ցանցից հետո։ Այն ղեկավարվում է SNCF-ի կողմից գործում են գերարագ գնացքներ ներառյալ Thalys-ը, Eurostar-ը և TGV-ն, որոնց միջոցով կարելի է ճամփորդել մինչև 320կմ/ժ արագությամբ։ Երկաթգիծը միացված է բոլոր եվրոպական երկրների հետ բացի Անդորրայից։ Ներքաղաքային կապերը նույնպես հագեցված են, և տրամվայի ծառայությանը լրացնում են ավտոբուսային ծառայությունները։

Ֆրանսիայի բարձրակարգ ճանապարհային ցանցը կազմում է 1027183 կմ, որը համարվում է Եվրոպայի ամենաընդարձակ ճանապարհային ցանցը։ Փարիզը հագեցված է ամենաընդարձակ ավտոճանապարհներով և մայրուղիներով և կապված է Ֆրանսիայի բոլոր տարածքների հետ։ Ֆրանսիական ճանապարհները կապված են նաև Բելգիայի, Իսպանիայի, Անդորրայի, Մոնակոյի, Շվեյցարիայի, Գերմանիայի և Իտալիայի խոշոր քաղաքների հետ։ Նոր ավտոմեքենան շուկայում գերակշռում են տեղական ապրանքանիշներ, ինչպիսիք են Renault ( ավտոմեքենաների 27%-ը վաճառվել է Ֆրանսիայում 2003 թ.), Peugeot (20.1%) և Citroën (13.5%)։ Ֆրանսիայում է աշխարհի ամենաբարձր կամուրջը Միո Վիադուկը և կան շատ կարևոր կամուրջներ, ինչպիսին էՆորմանդական կամուրջը։

Ֆրանսիայում կան 475 օդանավակայան։ Փարիզի Շառլ դը Գոլ օդանավակայանը տեղակայված Փարիզի մոտակայքում, որը ամենամեծ և ամենազբաղված օդանավակայանն է երկրում, որը սպասարկում է բնակչության և առևտրի գերակշռող մասը։ Air France-ը համարվում է ազգային ավիաընկերություն, չնայած երկրում կան նաև բազմաթիվ մասնավոր ավիաընկերություններ։ Ֆրանսիայում կան տասը հիմնական նավահանգիստներ, որոնցից ամենամեծը Մարսելում է, որը նաև ամենամեծ նավահանգիստն է Միջերկրական ծովի ափին։

 

Իր 67 միլիոն բնակչությամբ (2017-ի հունվարի 1-ի դրությամբ), Ֆրանսիան 20-րդ ամենաշատ բնակչություն ունեցող երկիրն է աշխարհում։ 2003-ին Ֆրանսիայի բնակչության բնական աճը (առանց ներգաղթի) համահունչ էր Եվրամիության բնակչության բնական աճին։ Բնական աճը (ծնունդներ հանած մահեր) 2006-ին եղավ 302,432 մարդ, սա ամենաբարձր ցուցանիշն էր 1973-ից հետո։ Բնակչության աճը 2010-ին կազմեց 2.01%, երբ 1994 այն ընդամենը 1.68% էր։ Հինգ տարվա ընթացքում 2006-ից մինչև 2011 բնակչության տարեկան միջին աճը կազմում էր +0.58%։ 2010-ին ծնված նորածինների 27.3%-ի մեկ ծնող ծնվել էր Ֆրանսիայի տարածքներից դուրս և 23.9%-ի մեկ ծնող ծնվել էր Ֆրանսիայի տարածքներից դուրս։

Ըստ 2008-ի Ֆրանսիայի ազգային վիճակագրական ծառայության INSEE հաշվարկների 11.8 արտասահմանում ծնված ներգաղթվածները և նրանց ուղղակի հետնորդները (Ֆրանսիայում ծնված) կազմում են Ֆրանսիայի բնակչության 19%-ը։ Նրանցից մոտ 5 միլիոնը ունեն եվրոպական և 4 միլիոնը Մեղրիբի արմատներ։ Ներգաղթվածների 18-50 տարեկանների խումբը ունեն 2,7 միլիոն բնակիչ (10% ընդհանուր 18–50 տարեկանների խմբի 10%-ը) և 5 միլիոն բոլոր տարիքային խմբերի համար (բնակչության 8%-ը)։ Երկրորդ սերունդի 18–50 տարեկանների խումբը կազմում է 3.1 միլիոն (18-50 տարեկանների 12%-ը) և 6,5 միլիոն բոլոր տարիքային խմբերի համար (բնակչության 11%-ը)։

2004 թվականին Ֆրանսիա է ներգաղթել 140.033 մարդ։ Նրանցից 90.250-ը Աֆրիկայից և 13.710 Եվրոպայից։ 2008-ին քաղաքացիություն է տրվել 137.000 անձանց, որոնք հիմնականում ներկայացնում էին Մարոկկոն, Ալժիրը և Թուրքիան։

Չնայած կառավարության համար անօրինական է տեղեկատվություն հավաքել մարդկանց ազգային ինքնության և ռասայական ծագումնաբանության մասին ըստ 1958-ի սահմանադրության, որոշ ընկերությունների ինչպիսիք են TeO-ն ("Ծագումը և պատկանելությունը") համատեղ գործլով INED-ի և INSEE-ի հետ 2008-ին թույլատրվեց իրականացնել դա։ Մինչև այս ուսումնասիրությունը համարվում էր, որ 3-ից 6 միլիոն մարդ ունեն հյուսիս աֆրկյան արմատնել, մինչդեռ ուսումնասիրությունը պարզեց որ միայն 2.5 միլիոն մարդ ունեն աֆրկյան ծագում։ Ներկայումս ենթադրվում է, որ Ֆրանսիայի բնակչության 40% կազմավորվել է ներգաղթյալներից։ 1921-ից 1935 թվականներին Ֆրանսիա է ներգաղթել 1,1 միլիոն մարդ։ Ըստ գնահատականների, 1,6 միլիոն եվրոպական Ֆրանկոալժիրցիներ վերադարձան Ֆրանսիա, երբ հյուսիսաֆրիկյան երկրներին տրվեց անկախություն։

 

Ֆրանսիան առաջատար ապաստանի վայրն է Արևմտյան Եվրոպայում։ Եվրամիությունը թույլ է տալիս ազատ տեղաշարժվել անդամ պետությունների միջև։ Մինչդեռ Մեծ Բրիտանիան և Իռլանդիան առաջարկում են Ֆրանսիայի ուժեղացնել հսկողությունը և թույլ չտալ Արևելյան Եվրոպայից միգրանտերի հոսքին։

Ֆրանսիայի ամենամեծ քաղաքներն են բնակչությամբ և տարածքով՝ Փարիզը (12.341.418), Լիոնը (2.214.068), Մարսելը (1.727.070), Թուլուզը (1,270.760), Բորդոն (1,158.431), Լիլը (1,166.452). Նիցցա (շրջան) (1.004.914), Նանտը (897.713). Ստրասբուրգը (768.868) և Ռենը (690.467)

Բազմամյա քաղաքական խնդիր է մնում գյուղերի վերաբնակեցումը։ 1960-1999 թվականների ընթացքում գյուղական բնակչության թիվը համեմատաբար ցուցանիշներով նվազել է 24%-ով։

Լեզու

 

Ըստ Ֆրանսիայի սահմանադրության 2-րդ հոդվածի՝ Ֆրանսիայի պետական լեզուն ֆրանսերենն է, որը Ռոմանական լեզու է և առաջացել է լատիներենից։ 1635-ից Ֆրանսիայի ակադեմիային է պատկանում ֆրանսերենի օգտագործման, ոճի, քերականության հեղինակային իրավունքները, չնայած դա օրենքով ամրագրված չէ։

Ֆրանսիայի կառավարությունը չի պահանջում, որ հրատարակվեն միայն ֆրանսերեն լեզվով գործեր, բայց պահանջում է, որ միայն ֆրանսերենն օգտագործվի առևտրային և կապի ոլորտներում։ Երկրի տարածքում ֆրանսերենի պարտադիր օգտագործմանը համատեղ Ֆրանսիայի կառավարությունը փորձում է ֆրանսերենը տարածել նաև Եվրոպական միությունում։ Անգլիականացման դեմ պայքարը ստիպեց Ֆրանսիային ուժեղացնել ֆրանսերենի տարածումը երկրի ներսում։ Բացի ֆրանսերենից Ֆրանսիայի տարածքում խոսում են նաև 77 այլ փոքրամասնությունների լեզուներով, որից 8-ը մայրցամաքային Ֆրանսիայում և 69 անդրծովյան տարածքներում։

17-րդ դարից մինչև 20-րդ դարի կեսերը ֆրանսերենը համարվում էր դիվանագիտության և միջազգային փոխհարաբերությունների հիմնական լեզուն, ինչպես նաև Եվրոպայի վերնախավի լեզուն։ Միայն վերջերս ֆրանսերենը հանձնեց իր գերիշխող դիրքը անգլերենին, քանի որ ԱՄՆ-ն դարձավ գերտերություն։

Ֆրանսիայի վարած գաղութարարական քաղաքականության արդյունքում 17-րդից 20-րդ դարերում, ֆրանսերենը տարածվեց Ամերիկայում, Աֆրիկայում, Պոլինեզիայում, Հարավ-Արևելյան Ասիայում և Կարիբյան ծոցում։ Ֆրանսերենը երկրորդ ամենաուսանվող լեզուն է անգլերենից հետո, և խոսում են շատ երկրներում, հատկապես Աֆրիկայում։ Ֆրանսերենը Եվրոպայի սահմաններից դուրս խառնվել է այլ լեզուներին, որոշ անդրծովյան տարածքների լեզուներ առաջացել են ֆրանսերենից։ Մյուս կողմից որոշ գաղութներ ընդունել են ֆրանսերենը՝ որպես պաշտոնական լեզու, և ֆրանսախոս բնակչության թիվը գնալով աճում է, հատկապես Աֆրիկայում։

Գնահատվում է, որ մոտ 300 միլիոն մարդ և 500 միլիոն մարդ ամբողջ աշխարհում կարողանում է խոսել ֆրանսերեն համապատասխանաբար որպես մայրենի լեզու և երկրորդ լեզու։

Կրոն

Ֆրանսիան համարվում է աշխարհիկ պետություն, և կրոնական ազատությունը համարվում է սահմանադրական իրավունք։ Ֆրանսիայում կրոնական քաղաքականությունը հիմնված է Լաիցիզմի վրա, որը հստակ տարանջատում է եկեղեցուն պետությունից և հասարակական կյանքը համարվում է աշխարհիկ կյանք։ Ֆրանսիան պատմականորեն համարվում է Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու ամենածեր քույրը։ Ֆրանսիական հեղափոխության արդյունքում եկեղեցին կորցրեց իր նշանակալի դերը պետության կառավարման մեջ։ Ֆրանսիական կառավարությունը չի իրականացնում հաշվառում մարդկան կրոնական պատկանելիության և ծագումնաբանության վերաբերյալ, սակայն կան ոչ պաշտոնական վիճակագրական որոշ տվյալներ։

 

Հռոմեական կաթոլիկությունը եղել է Ֆրանսիայի հիմնական կրոնը ավելի քան մեկ հազարամյակ, թեև այժմ այն այնքան շատ չի քարոզվում քան առաջ։ Ըստ քաթոլիկ պարբերական La Croix-ի 1965-ին Ֆրանսիայի բնակչության 81%-ը իրենց համարում էին կաթոլիկ քրիստոնյա, իսկ 2009 նրանց քանակը կազմում էր 64%։ Բացի այդ ֆրանսիացիների 27%-ն էր հաճախում եկեղեցի նվազագույնը շաբաթը մեկ անգամ 1952-ին, իսկ 2006-ին այդ թիվը ընդամենը կազմում էր 4,5%, իսկ կրոնական ծիսակատարություններին մասնակցում է ընդամենը 15,2%-ը։ Նույն ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ բողոքականները կազմում են բնակչության 3%-ը, ավելի շատ քան նախորդ հարցման ժամանակ և 5%-ը դավում են այլ կրոնների, իսկ 28%-ը չեն դավանում որևէ կրոնի։

Ըստ Կաթոլիկ աշխարհի նորություններ կազմակերպության 2007-ի հարցումների Ֆրանսիայի բնակչության միայն 5%-ն է պարբերաբար հաճախում եկեղեցի (կամ իրենց կաթոլիկ համարողների 10%-ը)։ Հարցումը ցույց տվեց, 51%-ն է իրեն համարում կաթոլիկ, 31%-ը անհավատ կամ աթեիստ են (մեկ այլ հարցմամբ բնակչության 27%-ն է աթեիստ), 10%-ը այլ կրոնի են դավանում կամ չեն կողմնորոշվել, 4%-ը մուսուլման են, 3%-ը բողոքական, 1%-ը հարում են Բուդդիզմին, 1% հրեա են։

Ըստ 2010-ի Եվրոբարոմետր կազմակերպության հարցումների, Ֆրանսիայի քաղաքացիների 34%-ը ասել է, որ “նրանք հավատում են,որ Աստված կա”, 27%-ը ասել են, որ “նրանք հավատում են գերբնական ուժի գոյությանը” և 33%-ը ասել են, որ “նրանք չեն հավատում աստծու կամ այլ գերբնական ուժի գոյությանը”։ Մեկ այլ վիճակագրություն ցույց է տալիս, որ Ֆրանսիայի բնակչության 32%-ը իրենց համարում է աթեիստ, իսկ 32%-ը չեն հավատում աստծուն, բայց իրենց չեն համարում աթեիստ։

Ըստ գնահատականների Ֆրանսիայի մուսուլմանները շատ տարբեր են։ Ըստ մոտ մեկ տասնամյակ առաջ կատարված հարցումների Ֆրանսիայում կար մոտ 3,7 միլիոն մուսուլման (ընդհանուր բնակչության 6,3%-ը)։ 2003-ին Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարության տվյալներով Ֆրանսիայում բնակվում են 5-ից 6 միլիոն մուսուլման (8–10%)։ Ներկայումս հրեաների թիվը Ֆրանսիայում կազմում է մոտ 600.000, ըստ Աշխարհի հրեաների կոնգրեսի տվյալների և ամենամեծ հրեա համայնքն է Եվրոպայում։ Չնայած որոշ տվյալների այդ թիվը կազմում է մոտ 480,000։

1905-ից սկսած, երբ Ֆրանսիայի կառավարությունը սկսեց ղեկավարվել Լաիցիզմով նա գրանցում էր բոլոր կրոնական կազմակերպություններին առանց խտրականության, բայց արգելում էր դրանց զբաղվել քաղաքականությամբ։

Առողջապահություն

 

Ֆրանսիայի առողջապահական համակարգը համաշխարհային առողջապահական կազմակերպության կողմից համարվել է առաջինը աշխարհում 1997-ին և 2000-ին։ Խնամքը քրոնիկ հիվանդությունների համար, ինչպիսին են ՁԻԱՀ-ը, քաղցկեղը և այլն, որպես կանոն անվճար է։ Կյանքի միջին տևողությունը տղամարդկանց համար 77 տարի է, իսկ կանանց համար 84 տարին, որը ամենաբարձր ցուցանիշներից է Եվրոպական Միությունում։ Ամեն 1000 բնակչին Ֆրանսիայում ընկնում է 3.22 բժիշկ, իսկ միջինը ամեն մարդ իր առողջության վրա ծախսում է $4,719 ըստ 2008-ի տվյալների։ Ըստ 2007-ի տվյալների Ֆրանսիայում ՄԻԱՎ-ՁԻԱՀ-ով տառապում է 140,000 բնակիչ (0,4%)։

Չնայած ֆրանսիացիները ունեն աշխարհի ամենանիհար մարկանց համբավ, ֆրանսիացիները մյուս զարգացած երկների նման տառապում են գիրացման խնդրով, դրա պատճառը այն է, որ շատ ֆրանսիացիներ գերադասում են արագ սնունդը ավանդական ֆրանսիական խոհանոցից։ Այնուհանդերձ Ֆրանսիայում գիրացման մակարդակը ավելի ցածր է քան ԱՄՆ-ում (օրինակի համար Ֆրանսիայում գիրացման մակարդակը գտնվում է նույն հորիզոնականի վրա, ինչ ԱՄՆ-ում էր 1970-ականներին) և դեռևս ամենացածրն է Եվրոպայում, բայց այժմ իշխանությունների կողմից համարվում է որպես հիմնական առողջապահական խնդիր որի արդյունքում գիրության մակարդակը փոքր տարիքայինների համար նվազում է, չնայած ամբողջ աշխարհում աճում է։

 

Ֆրանսիան դարեր շարունակ եղել է համաշխարհային մշակութային կենտրոն։ Շատ ֆրանսիացի նկարիչներ եղել են ամնեհայտնին իրենց ժամանակաշրջանում, մինչ այժմ Ֆրանսիան համարվում է համաշխարհային մշակութային կենտրոններից մեկը։

Շարունակական քաղաքական ռեժիմները նպաստել են երկրում մշակույթի զարգացմանը, իսկ Մշակույթի նախարարությունը, որը ստեղծվեց 1959 օգնեց պահպանել և հանրությանը հանձնել մշակութային ահռելի ժառանգությունը։ Մշակույթի նախարարությունը իր ստեղծման օրվանից շատ ակտիվ է եղել, սուբսիդիաներ տրամադրելով արվեստագետներին, ներկայացնելով Ֆրանսիական մշակույթը ամբողջ աշխարհով, կազմակերպելով հատուկ մշակութային միջոցառումներ, զբաղվելով մշակութային օբեկտների և պատմական հուշարձանների պահպանությամբ և այլն։

Ֆրանսիան առաջին տուրիսական երկիրն է հիմնականում ի հաշիվ մշակութային օբեկտների բազմազանության, որոնք սփռված են ամբողջ երկրով։ Հաշվում են մոտ 1.200 թանգարան, որոնք ունենում են մոտ 50 միլիոն հաճախորդ տարեկան։

43.180 կառույցներ պետականորեն պաշտպանվում են կառավարության կողմից, որոնք հիմնականում ամրոցներ են, տաճարներ, այգիներ և այլն։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից համաշխարհային ժառանգության օբեկտ է ճանաչվել 37 օբեկտ։

Նկարչություն

 

Ֆրանսիական կերպարվեստի ակունքները գալիս են Իտալական արվեստից։ Վերածննդի դարաշրջանի երկու ամենահայտնի արվեստագետներ՝ Նիկոլա Պուսենը և Կլոդ Լորենը ապրել են Իտալիայում։ Դեռևս 1648-ին Լյուդովիկոս XIV-ի վարչապետ Ժան Բատիստ Կոլբերը հիմնեց Նկարչության և քանդակագործության թագավորական ակադեմիան, իսկ 1666-ին հիմնեց Հռոմիս ֆրանսիական ակադեմիան, որը մինչ այժմ գործում է և նպատակն է համագործակցել իտալացի արվեստագետների հետ։

Ֆրանսիացի նկարիչները նաև հետևեցին իտալացի նկարիչների էվոլյուցիային ռոկոկո ոճի բնագավառում 18-րդ դարում, որը բարոկո ոճի մեկ այլ դրսևորումն էր, այս ոճի հայտնի նկարիչներից էին Անտուան Վատտոն, Ֆրանսուա Բուշեն և Ժան Օնորե Ֆրագոնարը, որոնք նոր ոճը առավել տպավորիչ ներկայացրեցին երկրում։ Ֆրանսիական հեղափոխությունը մեծ փոփոխություններ բերեց, Նապոլեոն Բոնապարտի ամենասիրված նկարիչն էր, նեոդասական ոճի նկարիչ Ժակ Լուի Դավիդը։ 18-րդ դարի կեսերին իշխում էին հիմնականում երկու շարժում, Ռոմանտիզմը ի դեմս Տեոդոր Ժարիկոյի և Էժեն Դելակրուայի և առավել իրատեսական կերպարվեստը ի դեմս Ժան Բատիստ Կամիլ Կորոյի, Գուստավ Կուրբեի և Ժան Ֆրանսուա Միլլեի։

18-րդ դարի երկրորդ կեսերին Ֆրանսիան դարձավ գեղանկարչության ստեղծագործական կենտրոնը, առաջացավ կերպարվեստի և քանդակագործության նոր ոճ, որի վառ ներկայացուցիչներն էին իպրեսիոնիստներ Կամիլ Պիսսարոն, Էդուարդ Մանեն, Էդգար Դեգան, Կլոդ Մոնեն, Օգյուստ Ռենուարը։ Իպրեսիոնիստների երկրորդ սերնդի հայտնի նկարիչներին էին Պոլ Սեզանը, Պոլ Գոգենը, Անրի դը Տուլուզ-Լոտրեկը և Ժորժ Սյորան որոն նաև արվեստի հետագա զարգացման ավանգարդն էին, որից զարգացավ ֆեովիզմը ի դեմս Անրի Մատիսի, Անդրե Դերենի և Մորիս դը Վլամինկի։ 20-րդ դարի սկզբներին կուբիզմ ոճը ստեղծվեց Ջորջ Բրակի և իսպանացի նկարիչ Պաբլո Պիկասոյի կողմից, որոնք ապրում էին Փարիզում։ Նաև այլ օտարերկրացի նկարիչներ են պարել Փարիզում կամ նրա մոտակայքում, նրանցից են Վինսենտ վան Գոգը, Մարկ Չագալը և Վասիլի Կանդինսկին

Ֆրանսիայի շատ թանգարաններում ամբողջությամբ կամ մասամբ ներկայացված են նկարչական աշխատանքներ։ Հսկայական քանակությամբ նկարչական գործեր ցուցադրված են պետական Լուվր թանգարանում, որտեղ գտնվում է ամենահայտնի նկար Մոնա Լիզան, նաև այտնի որպես Ջոկոնդա։ Մինչ Լուվրը շատ երկար ժամանակ է ծառայում է որպես թանգարան, Օրսեյ թանգարանը հիմնադրվել է 1986-ին հին երկաթուղային կայարան Օրսեում, որտեղ գտնվում է ամենամեծ ազգային 19-րդ դարի նկարչական գործերի հավաքածուն (հիմնականում իմպրեսիոնիզմ և Ֆավիզմ ոճի։

Ժամանակակից գործերը ցուցադրված են Ժամանակակից արվեստի ազգային թանգարանում, որը 1976-ին տեղափոխվեց Պոմպիդու կենտրոն։ Այս երեք պետական թանգարանները տարեկան ընդունում են մոտ 17 միլիոն հաճախորդ։ Մյուս մեծ ազգային թանգարանը որտեղ ցուցադրված են նկարներ Մեծ պալատն է (1,3 այցելու 2008-ին)։ Կան նաև շատ թանգարաններ, որոնք քաղաքային սեփականություն են համարվում, ամենաայցելվող տանգարանը համարվում է Ժամանակակից արվեստի թանգարանը Փարիզում (0,8 միլիոն այցելու 2008-ին), որտեղ ցուցադրված են ժամանակակից նկարներ։

Ճարտարապետություն

 

Տեխնիկապես ասած, չկա "ֆրանսիական" ճարտարապետության ստանդարտ տեսակ, չնայած միշտ չէ, որ համապատասխանում իրականությանը։ Գոթական ճարտարապետության հին անունը եղել է Ֆրանսիական ճարտարապետություն (կամ Opus Francigenum)։ «Գոթիկա» տերմինը առաջացել է ավելի ուշ, որպես ոճական վիարվորանք և անմիջապես լայն տարածում է գտել։ Գոթական ճարտարապետությունը առաջին ֆրանսիական ոճն էր, որը պատճենվեց ամբողջ Եվրոպայով։ Հյուսիսային Ֆրանսիան համարվում է մի քանի շատ կարևոր գոթական ոճի տաճարների և բազելիկների տուն, դրանցից առաջինն է Սեն Դենի Բազելիկան (օգտագործվում էր որպես թագավորների հանգրվան). մյուս կարևոր ֆրանսական գոթիկ տաճարներից են Շարտրի տաճարը և Ամիենի տաճարը։ Թագավորները տագադրվել են մեկ այլ կարևոր տաճարում՝ Նոտրե Դամ դը Ռեյմսում։ Բացի եկեղեցիներից գոթական ոճը նաև օգտագործվել է շատ պալատներում, որոնցից ամենակարևորը Պալաիս դես Պապեսն է Ավինյոնում։

Միջին դարերում ֆեոդալական խավի կողմից կառուցվում էին պաշտպանված ամրոցներ, որպեսզի պատրաստ լինեին թշնամու հարձակումներին։ Երբ Ֆրանսիայի թագավոր Ֆիլիպ II-ը գրավեց Ռուան Անգլիայի թագավոր Ջոնից, նա քանդեց քաղաքի ամրոցը և կառուցեց ավելի մեծը։ Պարսպապատ քաղաքները նույնպես շատ տարածված էին, շատ ֆրանսիական ամրոցներ պահպանվել են մինչև մեր օրերը։

 

Մինչ վերոնշյալ ճարտարապետության ստեղծումը Ֆրանսիան օգտագործում էր Ռոմանական ճարտարապետություն, ինչպես եվրոպական երկրների մեծ մասում (բացի Պիրենեյան թերակղզուց, որտեղ գտնվում են այժմյան Իսպանիան և Պորտուգալիան, որոնք օգտագործում էին Մարական ճարտարապետություն)։ Ֆրանսիայում Ռոմանական ոճի փառավոր օրինակներ են Սուրբ Սերնին Բազիլիկան Թուլուզում (ամենամեծ ռոմանական եկեղեցին Եվրոպայում) և Կլյունի Աբբեյի մնացորդները (մեծ մասը ավերվել է հեղափոխության և Նապոլեոնական պատերազմների ընթացքում)։

 

Հարյուրամյա պատերազմի ավարտը կարևոր փուլ էր ֆրանսիական ճարտարապետության զարգացման համար։ Դա Ֆրանսիական վերածնունդի տարիներն էին, և շատ արվեստագետներ Իտալիայից և Ֆրանսիայից հրավիրվեցին Ֆրանսիա, շատ շինություններ կառուցվեցին իտալացիների կողմից, որոնցից հիմնականները Լուարա մարգագետնում են։ Նրանց կառուցած ամրոցների օրինակ են Շամբոր ամրոցը, Շենոնսո ամրոցը, կամ Ամբուազ ամրոցը։ Վերածննդի և միջին դարերի ավարտից հետո Բարոկո ճարտարապետությունը փոխարինվեց ավանդական գոթական ոճով։ Սակայն Ֆրանսիայում բարոկո ճարտարապետությունը ավելի շատ ընդունվում էր աշխարհիկ կյանքում քան հոգևոր կյանքում։

Աշխարհիկ կյանում բարոկո ոճի վառ ապացույց է Վերսալ պալատի շատ տարրեր։ Ժյուլ Արդուեն Մանսարը համարվում է ֆրանսիայի ամենաճանաչված ճարտարապետներից մեկը, որը նախագծել է Հաշմանդամների տունը։ Որոշ բարոկո ճարտարապետական ոճի կառույցներ գտնվել են նաև այդ ժամանակվա Ֆրասնիայի սահմաններից դուրս, օրինակ Ստանիսլավի հրապարակը Նանսիում։ Ռազմական ճարտարապետության ոլորտում Սեբաստիան Լը Պրետր դը Վոբանը նախագծել է շատ պաշտպանական ամրոցներ, որի ճարտարապետական ոճը կիրառվել է նաև ամբողջ Եվրոպայում, Ամերիկայում, Ռուսաստանում և Թուրքիայում։

Հեղափոխությունից հետո հանրապետականները նախընթում էին Նեոկլասիցիզմը չնակայած նեոկլասիցիզմը տարածված էր Ֆրանսիայում նաև հեղափոխությունից առաջ, դրա վառ օրինակ են Փարիզի պանթեոն կամ Թուլուզի Կապիտոլիան։ Ֆրանսիական կայսրության ժամանակ կառուցված Տրիումսի կամարը և Մադլեն եկեղեցին Նեոկլասիցիզմի լավագույն օրինակներ են։

Նապոլեոն III-ի ժամանակ սկսվեց ուրբանիզմի նոր ալիք և ճարտարապետթան զարգացումը նոր թափ ստացավ։ Եթե նեոբարոկո ոճի կառույցները շատ շքեղ էին, ապա ուրբանիզմի ոճով կառուցված կառույցները շատ կարգավորված էին և մռայլ։ Այս ոճի օրինակ է Ժորժ Էժեն Հոսմանի կողմից Փարիզի վերակառուցումը։ Այս ժամանակվա ճարտարապետությունը կոչվել է երկրորդ կայսրության ճարտարապետություն, վերցված Ֆրասնիական երկրորդ կայսրություն անվենումից։ Այս ժամանականերում ինչպես Ֆրանսիայում այնպես էլ Եվրոպայում գոթական ճոը վերածնունդ էր ապրում։ 19-րդ դարի վերջերին Գուստավ Էյֆելը նախագծեց շատ կարևոր կամուրջների, ինչպիսին է Վիադուկ Գարաբին և համարվում էր այդ շամանակների լավագույն կամուրջ նախագծողներից մեկը, նաև նա է նախագծել հանրահայտ Էյֆելյան աշտարակը։

20-րդ դարում, Շվեյցարացի ճարտարապետ Լե Կորբյուզիեն նախագծեց մի քանի կառույցներ Ֆրանսիայում։ Վերջերս ֆրանսիացի ճարտարապետները օգտագործում են հին և նոր ճարատարապետական ոճերի համակցված տարբերակը։ Լուվրի բուրգը նոր համակցված ոճի փայլուն օրինակ է։ Ֆրանսիական հին քաղաքային համապատկերին ամենադժվարը արկնաքերերի համակցումն է, քանի որ նրանք երևում են նաև հեռվից։ Օրինակ մինչև 1977 թվականը կառույցները փարիզում պետք է լինեին ոչ բարձր քան 37 մետր։ Ֆրանսիայի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոնը Դեֆենսն է, որտեղ գտնվում են մեծ թվով երկնաքերեր։ Ներկայիս ժամանակակից հայտնի ֆրանսիացի ճարտարապետներց են Ժան Նուվելը և or Պոլ Անդրյոն։

Գրականություն

Հնագույն ֆրանսիական գրականությունը սկիզբ է առել միջին դարերից, երբ ներկայիս ֆրանսերենը միասնական լեզու չէր։ Գոյություն ունեին մի քանի լեզուներ և բարբառներ և յուրաքանչյուր գրող օգտագործում էր իրեն մոտ լեզուն և քերականությունը։ Միջնադարյան ֆրանսիական գրականության հեղինակներ հայտնի չեն, որոնք հեղինակել են Տրստանը և Իզոլդան, Լանսելոտը և սուրբ ավազանը։

Միջնադարյան շատ ֆրանսական վիպասաններ և գրականագետներ ներշնչվել են միջնադարյան մի քանի գլուխգործոցներից, ինչպիսիք են Ազգային հերոս ռոլանդի երգը և Chansons de geste-ն։ Հայտնի են վաղ միջնադարի որոշ հեղինակների անուններ, ինչպիսիք են Կրետինիեն դը Տուրան և Իշխան Ուիլիամ IX Աքվիտանիացին, ով գրել է Օկսիտաներեն։

16-րդ դարի ճանաչված գրողներից էր Ֆրանսուա Ռաբլեն, որի La vie de Gargantua et de Pantagruel, կամ Գարգանտյուան և Պանտագրյուելը վեպը անգլերենով մեծ ճանաչում է ունեցել և հիշվում է մինչև մեր օրերը։

Միշել դը Մոնտենը մեկ այլ հանրահայտ գրողներից էր այս դարերի և մե դեր է ունեցել ֆրանսական գրականության մեջ։ Նրա ճանաչված աշխատությունը՝ Էսեները հիմք դրեցին էսսեների ժանրի ստեղծման գործում։
Այս դարաշրջանի Ֆրանսիական պոեզիայի կարկառուն ներկայացուցիչներն էին Պիեր դը Ռոնսարը և Ժոաշեն Դյու Բելլեն։ Երկու գրողներն էլ հիմնադրեցին La Pléiade գրականական շարժումը։

17-րդ դարում Մարի Մադլեն դե Լաֆայետը հրատարակեց անանուն մի վեպ, որը համարվեց բոլոր աամանակների առաջին հոգեբանական վեպը։ Ժան Ռասինի (որի անհավանական գործերը Ալեկսանդրյան և ֆրանսերեն լեզուներով մեծ գովեստի խոսքեր են գտել դարեր շարունակ) կողմից իրականցաված բեմադրությունները ինչպիսիք են Փեդրան կամ Բրիտանիկուսը, մինչև հիմա համարվում են դասական թատրոնի գլուխգործոցներ։ Պիեռ Կոռնեյլը, (Սիդ)) Մոլիերը և Ռոսինը համարվում են Ֆրանսիայի ոսկե դարաշրջանի «3 մեծագույն դրամատուրգ»։
Մոլիերը համարվում է Արևմտյան գրականության մեծագույն կոմեդիայի վարպետներից մեկը, գրել է տասնյակ հայտնի պոեմներ, ինչպիսիք են Միզենտրոպը, Կանանց դպրոցը, Տարտյուֆը և Ժլատը։ Նրա գործերը այնքան ճանաչված էին ամբողջ աշխարհում, որ հաճախակի ֆրանսերենը կոչում էին Մորիելի լեզու (la langue de Molière), ինչպես անգլերենը Շեքսպիրի լեզու։
Ժան դե Լաֆոնտենը իր ժամանակների ամենաճանաչված առակագիրներից մեկն է, ով գրել է հարյուրավոր առակներ, որոնք առավել ճանաչված էին մյուսներից, ինչպիսիք են Անտը և Գրասհոպերը։ Նրա առակները հետագա սերունդներին սովորեցրեցին իմաստություն և առողջ դատողություն։ Նրա առակների մի մասը դարձել են թևավոր խոսքեր և օգտագործվում են մինչ այժմ։

Ֆրանսիական գրականությունը և պոեզիան ծաղկում ապրեց նաև 18-րդ և 19-րդ դարերում։

Դենի Դիդրոյի ամենաճանաչված գործերն են Ժակ Ֆատալիստը և Ռեմուի եղբորորդին։ Սակայն նա առավել հայտնի է իր հեղինակած հանրագիտարանով, որում փորձել է ներկայացնել իր աամանակների մասին տեղեկատվություն և նպատակն էր պայքարել տգիտության դեմ։

Նույն դարի ընթացքում, Շառլ Պերրոն հայտնի էր որպես մանկական գրող, նա հեղինակել է այնպիսի հեքիաթներ ինչպիսիք են մեզ հայտնի «Կոշկավոր կատուն», «Մոխրոտիկը», «Քնած գեղեցկուհին» և «Կապույտ մորուքը»։

19-րդ դարում մեծ զարգացում ապրեց սիմվոլիզմը որը շատ կարևոր շարժում էր ֆրանսական գրականություն համար, այս ժանրի հայտնի բանաստեղծներ էին Շառլ Բոդլերը, Պոլ Վեռլենը և Ստեֆան Մալարմեն։

19-րդ դարում լույս տեսան շատ հանրահայտ ֆրանսիացի գրողների գրվածքներ։ Վիկտոր Հյուգոն գրել է գրեթե բոլոր գրական աանրերով, վեպ (Թշվառները համարվում է բոլոր աամանակների մեծագույն վեպը, Սուրբ աստվածամոր տաճար վեպը միանգամից դարձավ ամենակարդացվող վեպը աշխարհում), բանաստեղծություններ (նրան երբեմն համեմատում են Շեքսպիրի, Դանթեի և Հոմերոսի հետ), բեմադրություններ (Կրոմվել, որը համարվում է Ռոմանտիզմ ոճի գլուխգորոց), Էսեներ... 1841-ին նա ընտրվեց Ֆրանսիական ակադեմիայի անդամ, նա քաղաքական և մարդու իրավունքների ակտիվիստ է եղել. նա հանդես է եկել մահապատժի դեմ։ Նա նաև համարվում է բոլոր ժամանակների ֆրանսիական լավագույն գրող։

Այս ժամանակների մյուս հանճարեղ հեղինակներն են Ալեքսանդր Դյուման (Երեք հրացանակիրները և Կոմս Մոնտե Քրիստո), Ժյուլ Վեռնը (Նավապետ Հրանտի որոնումները), Էմիլ Զոլան (Թերեզ Ռաքեն), Օնորե դը Բալզակը (Կորսված պատրանքները), Գի դը Մոպասանը, Տեոֆիլ Գոտիեն և Ստենդալը(Կարմիրն ու սևը, Պարմի մենաստանը), ում աշխատությունները ամենահայտնին են աշխարհում։

Գոնկուրյան մրցանակը առաջին ֆրանսիական գրականական մրցնանակն է, որը տրվեց առաջին անգամ 1903-ին։ 20-րդ դարի հայտնի գրողներն են Մարսել Պրուստը, Լուի Ֆերդինանդ Սելինը, Ալբեր Քամյուն և Ժան Պոլ Սարտրը։ Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիին գրեց Փոքրիկ իշխանը, որը մնում է շատ սիրված վեպ աշխարհի շատ փոքրիկների և մեծահասակների համար։ 2010-ի դրությամբ ֆրանսիական հեղինակները գրականության ոլորտում ունեն ամենաշատ Նոբելյան մրցանակները քան այլ ազգի ներկայացուցիչները։

Փիլիսոփայություն

 

Ռենե Դեկարտը 16-րդ դարի հանճարներից մեկն էր։ Հանրահայտ մաթեմատիկոս, ով հիմնադրեց Անալիտիկ երկրաչափություն։ Նա նաև մեզ հայտնի է «Ժամանակակից փիլիսոփայության հայր մականվամբ», այսինքն նա հռոմեական և հունական փիլիսոփայության անկումից հետո նոր շունչ հաղորդեց փիլիսոփայությանը։ Նա հիմնադրեց Կարտեզիանիստական դպրոցը, զարգացրեց կարտեզիանական կասկածանքը և համարվում է իր ժամանակների ամենաճանաչված ռացիոնալիստ փիլիսոփան։ Նրա ամենաճանաչված աշխատություններն են Փիլիսոփայական հիմունքները և Խորհրդածություններ մեթոդի մասին, որոնք հիշվում են մինչ այժմ։

Միևնույն դարաշրջանում Բլեզ Պասկալի բարոյական և փիլիսոփայական գրքերը խորապես ազդեցություն թողեցին ֆրանսիական ազնվականության վրա։

18-րդ դարում Վոլտերը գրեց շատ պիեսներ, պոեմներ և նամակներ, որոնք հետագայում լայն ճանաչում ստացան։ Նրա Կանդիդ վեպը ամենաուսուցվող վեպն է Ֆրանսիայի սահմաններից դուրս և համարվում է նրա գրվածքների գլուխգործոցը։ Այս աշխատանքը նաև համարվում է երբևէ գրված լավագույն փիլիսոփայական վեպը։
Ժան Ժակ Ռուսոն Վոլտերի հիմնական փիլիսոփայական հակառակորդն էր այդ ժամանակ։ Հայտնի քաղաքական փիլիսոփա, որի հիմնական գործերն են Դատողություններ մարդկանց միջև անհավասարության ծագման և հիմքերի մասին, Դատողություններ հավերժական աշխարհի մասին և այլն։ Նրա գրվածքները համարվում էին լուսավորթյան դարաշրջանի լավագույն գործերը, որոնցով նա քննադատում էր միապետների իշխանությունը և գորում էր որպես մարդու իրավունքների պաշտպան։ Հասարակական պայմանագիր գրվածքը 1789 հեղափոխության հիմնական շարժիչ ուժն էր։

Երաժշտություն

Չնայած ֆրանսիայի երաժշտության ճանաչվածության, ան միայն սկիզբ է առնում միջին դարերից, ոսկե դարաշրջանը սկսվում է 17-րդ դարից, երբ Լյուդովիկոս XIV վարձում էր երաժիշտների և կոմպոզիտորներին պալատում հանդես գալու համար։ Այս ժամանակաշրջանի հանրահայտ կոմպոզիտորներից են Մարկ Անտուան Շարպանտիեն, Ֆրանսուա Կուպերենը, Միշել Ռիշար Դելալանդը, Ժան Բատիստ Լյուլլին և Մարեն Մարեն, որոնք բոլորը հանդես են եկել թագավորական պալատում։ Թագավորի մահից հետո ֆրանսիական երաժշտությունը սկսեց անկում ապրել, սակայն վերաշնվեց հաջորդ դարում ի շնորհիվ մեագույն կոմպոզիտոր Ժան Ֆլիպ Ռամոյի, որի ստեղծագործութոււները հայտնի են մինչ այժմ։

Ֆրանսիական երաժշտությունը նոր վերածնունդ ապրեց 19-րդ և 20-րդ դարերում, ռոմանտիկ շարժման վերջում, առաջինը օրերային կոմպոզիտորների շնորհիվ, ինչպիսիք են Հեկտոր Բեռլիոզը, Ժորժ Բիզեն, Գաբրիել Ֆորեն, Շառլ Գունոն, Ժակ Օֆենբախը, Էդուար Լալոն, Ժյուլ Մասնեն և Քամիլ Սեն-Սանսը։ Այս ժամանակաշրջանը օպերային երաժշտության ոսկե դարաշրջանն է, հայտնի էին բալետային օպերան, կատակերգական օպերան և այլ բազմապիսի ժանրեր։ Ավելի ուշ առաջացավ ժամանակակից դասական երաժշտության նախնական ձևը։ Էրիկ Սատին, Ֆրասնիս Պուլենկը, Մորիս Ռավելը և Կլոդ Դեբյուսին բերեցին նոր երաժշտական ձևեր։ Վերջերս, 20-րդ դարի վերջերին Մորիս Օհանան, Պիեր Շեֆֆեռը և Պիեր Բուլեզը օգնեցին ժամանակակից դասական երաժշտության զարգացմանը։

 

Ֆրանսիական երաժշտությունը 20-րդ դարի կեսերից սկսեց արագ տեմպերով զարգանալ պոպ և ռոք ժանրերում։ Չնայած անգլերեն լեզվով էր, սակայն պոպ երաժշտությունը լայնորեն տարածվեց երկրով և մինչ այժմ մնում է շատ ճանաչված, այնուհետև լայն ճանաչում ստացավ ֆրանսիական շանսոնը։ 20-րդ դարի հանրահայտ կատարողներից են Էդիտ Փիաֆը, Ժորժ Բրասենսը, Լեո Ֆեռռեն, Շառլ Ազնավուրը և Սերժ Գանսբուրը։ Չնայած Ֆրանսիայում ռոքը այնքան տարածված չէր ինչպես անգլախոս շատ երկրներում, խմբեր, ինչպիսիք են Noir Désir-ը, Mano Negra-ն, Niagara-ն, Rita Mitsoukoն և հատկապես Superbus-ը, Phoenix-ը և Gojira-ն ճանաչված են ամբողջ աշխարհում։

Միջազգային ճանաչում ստացած մյուս ֆրանսիացի կատարողների թվին կարելի է դասել հանրահայտ երգիչներ Միրեյ Մատյոյին, Միլեն Ֆրամերին և Նոլվեն Լերուա, էլեկտրական երաժշտության դաշնակահարներ Ժան Միշել Ժարին, Լորան Գարնիեին և Բոբ Սինկլարին և ավելի ուշ Մարտին Սոլվեյգին ու Դեյվիդ Գետտային։

Ֆրանսիայում կան նաև շատ երաժշտական և օպերային հաստատություններ։ Ամենահեղինակավորները դրանցից պետական Փարիզի ազգային օպերան է (բաղկացած երկու մասից՝ Գրնիե օպերա և Բաստիլի օպերա), Լիոնի ազգային օպերան, Շատլե թատրոնը Փարիզում, the Կապիտոլ թատրոնը Թուլուզում և Բորդոյի Գրան թատրոնը։ Ինչ վերաբերվում է երաժշտական փառատոններին, ապա կազմակերպվում են մի քանի խոշոր փառատոններ ինչպիսիք են Eurockéennes-ը և Rock en Seine-ը։ Երաժշտության օրը Ֆրանսիայում տոնվում է շատ քաղաքներում 1982-ից, որի հովանավորն է Ֆրանսիայի կառավարությունը։

Կինո

 

Ֆրանսիան մեծ դեր է խաղացել կինոյի պատմության մեջ։ Երկու ֆրանսիացիներ, Օգյուստ և Լուի Լյումերները (հայտնի որպես Լյումիեր եղբայրներ) հիմնադրեցին կինոն 1895-ին։ Միայն վերջերս 2006-ին Ֆրանսիայում արդյունաբերվել է ավելի շատ ֆիլմ քան եվրոպական բոլոր երկրներում միասին վերցված։ Կաննի կինոփառատոնը ամենակարևոր փառատոններից է, որը կազմակերպվում է կինոյի բնագավառում։

Չնայած ֆրանսիական կինոյի շուկան զիջում է Հոլիվուդյանին, սակայն Ֆրանսիայում համեմատած բոլոր արևմտյան կինոների Ամերիկյան ֆիլմերի շահույթի չափաբաժինն ամենափոքրն է՝ մոտ 50,1%, համեմատած Գերմանիայի 77,3%-ի և Ճապոնիայի 69,4%-ի հետ։ Այսպիսով ֆրանսիական կինոների շահույթի չափաբաժինը Ֆրանսիայում կազմում է 34,8%, որը ամենամեծ ցուցանիշն է զարգացած երկրներում (բացի ԱՄՆ-ից), համեմատենք Իսպանիայի 13,7%-ի և Միացյալ թագավորությունների 8,3%-ի հետ։

 

1976 թվականին Ֆրանսիայի Տեխնիկայի և կինեմատոգրաֆիական արվեստի ակադեմիայի կողմից (Académie des arts et techniques du cinéma) սահմանվել է կինոյի ազգային Սեզար մրցանակը։

Սկսած 1946 թվականից Ֆրանսիայի Կանն քաղաքում անցկացվում է Կաննի կինոփառատոնը, աշխարհի ամենահեղինակավոր կինոփառատոններից մեկը։

Ֆրանսիան ոչ շատ դարեր առաջ համարվում էր համաշխարհային մշակութային կենտրոն։ Սակայն վերջին տարիներին ֆրանսիական մշակույթը իր տեղը զիջել է ամերիկյանին, և Ֆրանսիան փորձում է վերածնել իր մշակույթը։

Ֆրանսիական կինոն իր ուրույն տեղը գրավեց համաշխարհային կինեմատոգրաֆում սկսած 1950-ականներից։ Ֆրանսիական կիոնյի զարգացման գործում մեծ դեր խաղաց Ալեն Ռենեն։ Ֆրանսիացի լավագույն դերասաններն էին Ժերար Ֆիլիպը, Բուրվիլը, Ժան Մարեն, Մարի Կազարեսը, Լուի դը Ֆյունեսը, Սերժ Ռեջանին և այլք։ Հանրահայտ ռեժիսորների թվին կարելի է դասել Ռենե Կլերին, Ռենե Կլեմանին, Ժան Լյուկ Գոդարին, Ֆրանսուա Տրյուֆոյին, Կլոդ Լելուշին, Կլոդ Շաբրոլին, Լուի Մալին, Ռոժե Վադիմին, Ֆրանսիս Վեբերին և այլոց։

Նորաձևություն

 

Նորաձևությունը եղել է Ֆրանսիայի արդյունաբերական հիմնական ճյուղերից մեկը սկսած 17-րդ դարից և «Հոթ կուտյուրը» հիմնադրվել է Փարիզում 1860-ականներն։ Այժմ Փարիզը, Լոնդոնի, Միլանի և Նյու Յորքի հետ համարվում է համաշխարհային նորաձևության մայրաքաղաք և քաղաքը լի է համաշխարհային բրենդների գլխամասային գրասենյակներով և նորաձևական տներով։ Haute couture անվանումը Ֆրանսիայում պաշտպանված է օրենքով, որը նշանակում է բարձր նորաձևություն և ունի որակի և ստանդարտների երաշխավորություն։

Ֆրանսիական նորաձևության և ոճի (ֆր.՝ la mode) նկատմամբ վերահսկողությունը սկսվել է դեռևս Լյուդովիկոս XIV-ի ժամանակներից երբ պերճանքի առարկաները հիմնականում հասու էին արքունական ընտանիքին, հետագայում այս առարկաները նաև մեծ վարկանիշ ունեցան նաև Եվրոպայում։ Ֆրանսիան վերադարձրեց իր իշխող դիրքը բարձր նորաձևոթյան բնագավառում (ֆր.՝ couture or haute couture) 1860–1960 թվականներին ի շնորհիվ այնպիսի համաշխարհային բրենդների ինչպիսիք են Chanel-ը, Dior-ը և Givenchy-ն։

1960-ականներն էլիտար "Haute couture"-ը քննադատության արժանացավ երիտասարդական մշակույթի կողմից։ 1966-ին դիզայներ Իվ Սեն Լորանը կոտրեց Haute Couture-ի որոշ նորմեր և զգեստի արտադրությունը դարձրեց մասսայական։

Մեդիա

Ի տարբերություն այլ զարգացա երկրների Ֆրանսիայում այդքան շատ ժամանակ չեն վատնում թերթերի ընթերցանության վրա, քանի որ նախընտրում են հեռարձակվող լրատվամիջոցները։ Ամենաշատ վաճառվող թերթերն են Le Monde-ն և աջաթևյան Le Figaro-ն, մոտ 300,000 օրինակ մեկ օրվա ընթացքում, բայց նաև շատ է կարդացվում L'Équipe-ն, որը մասնագիտացած է սպորտի բնագավառում։ Սակայն մեծ քանակությամբ օրաթերթեր են վաճառվում նաև տարածքային հրատարակչություններում, օրինակ Ouest France-ն վաճառել է մոտ 750,000 օրինակ մեկ օրում, կան 50 այլ տարածքային թերթեր, որոնք ունեցել են մեծ վաճառքներ։ Շաբաթաթերթերի բնագավառը նույնպես զարգացած է երկրում, կան ավելի քան 400 մասնագիտացված շաբաթաթերթեր, որոնք հրատարակվում են երկրում։

Ամենաազդեցիկ նորությունների ամսագրերն են ձախակողմյան Le Nouvel Observateur-ը, կենտրոնամետ L'Express-ը և աջամետ Le Point-ը (ավելի քան 400,000 օրինակ), բայց ամենաբարձր ցուցանիշները ամսագրերի շրջանում հեռուստատեսային և կանացի ամսագրերն են, որոնց մեջ են Marie Claire-ն և ELLE-ն, որոնք ունեն այլ լեզուներով տարբերակներ։ Ազդեցիկ են նաև քննչական և երգիծական ամսագրերը օրինակ Le Canard Enchaîné-ն և Charlie Hebdo-ն, ինչպես նաև Paris Match-ը։ Ինչպես բոլոր զարգացած երկրներում, Ֆրանսիայում էլ տպագրական մամուլը ծանր ճգնաժամի առաջ է վերջին տասնամակում։ 2008-ին Ֆրանսիայի կառավարություն մշակեց օգնության պլան, որով տպագրական մամուլին պետք է տրվեր ֆինանսական անկախություն, բայց 2009-ին նա տպագրական մամուլին հատկացրեց միայն 600,000 եվրո, հետագա օգնության գործընթացը հետաձգվեց համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի պատճառով։

1974-ին, մի քանի տարի անց ռադիոյի և հեռուստատեսության կենտրոնացված մենաշնորհից պետական ORTF կառույցը բաժանվեց մի քանի պետական ընկերությունների, բայց դեռևս գոյություն ունեցող երեք հեռուստատեսային ալիքները և չորս ռադիո ալիքները մնացին պետական ենթակայության տակ։ Միայն 1981-ին, երբ կառավարությունը թույլատրեց ազատ հեռարձակումը եկրի տարածքով վերջ դրվեց պետական մենաշնորհին։ Ֆրանսիական հեռուստատեսությունը մասամբ ժողովրդականացվեց հաջորդ երկու տասնամյակի ընթացքում հիմնական առևտրային հեռուստաալիքների ինչպես նաև մալուխային և արբանյակային հեռուստատեսության շնորհիվ։ 2005-ին երկրի ամբողջ երկայնքով ներդրվեց թվային հեռուստատեություն, որը թույլ տվեց հեռարձակվել նաև այլ ալիքների։

Ֆրանսիայի ազգային պետական հեռուստաընկերությանն է պատկանում չորս հեռուստաալիք, իսկ ազգային ռադիոյին հինգ ալիք։ Բացի այս ազգային հեռարձակումներից գործում է նաև Radio France Internationale, որը հեռարձակում է ֆրանսերեն հաղորդումներ ամբողջ աշխարհով և Ֆրանկո-գերմանական հեռուստատեսային ալիք TV5 Monde-ն։ 2006-ին կառավարությունը ստեղծեց միջազգային լրատվական ալիք France 24-ը։

Հասարակություն

 

Ըստ 2010-իn BBC-ի կողմից կազմակերպված հարցումների, որին մասնակցել է 29.977 մարդ 28 երկրներից, Ֆրանսիան դրական ներազդեցություն համաշխարհային ներքաղաքական գործընթացում. 49%-ը դրական են գնահատում երկրի քաղաքականությունը, իսկ 19%-ը՝ բացասական։ Ազգային ապրանքանիշերի ինդեքսը 2008-ին կարծիք հայտնեց, որ Ֆրանսիան ունի երկրորդ լավագույն միջազգային հեղինակությունը ետ մնալով միայն Գերմանիայից։

Ըստ 2006-ի և 2011-ի եկեղեցու հետազոտությունների կենտրոնի հարցումների՝ հիմնված 14 000 պատասխանողների 15 երկրներից, Ֆրանսիան ունի եկեղեցիական հանդուրժողականության ամենաբարձր մակարդակը (երբ հարցրել են նրանց կարծիքը մուսուլմանների, քրիստոնյաների և հրեաների մասին)։

2010-ի հունվարին International Living կազմակերպությունը Ֆրանսիային դասեց այն երկիրը, որը ամենացանկալին է ապրելու համար հինգերորդ տարին անընդմեջ, այստեղ հաշվի են առնվել 9 չափանիշներ՝ կյանքի արժողություն, մշակույթ և ժամանց, տնտեսություն, բնապահպանություն, ազատություն, առողջություն, ենթակառուցվածքներ, անվտանգություն, ռիսկ և կլիմա։

Ֆրանսիայում պատմականորեն պաշտպանվում են մարդու իրավոնքները։ Սկսած 1789-ի մարդու և քաղաքացու իրավունքների պաշտպանության դեկլարացիայից, Ֆրանսիային տրվեց "մարդու իրավունքների երկիր" մականունը։ Բացի այդ 1948-ին ֆրանսիացի Ռենե Կասսինը հեղինակեց Մարդու իրավունքների համընդհանուր դեկլարացիան, որը ընդունեցին ՄԱԿ-ի անդամները Փաիզում։

Ազգային խորհրդանիշերը խստորեն արտացոլում են հեղափոխության ժառանգությունը։ Պաշտոնապես գործում է չորս ազգային խորհրդանիշ ընդունված սահմանադրությամբ, բոլորն էլ ունեն իրենց տոնախմբության օրը։ Բաստիլի օրը ազգային տոն է, որը նշվում է ի պատիվ Բաստիլի գրավման։ Ֆրանսիայի դրոշի հիմքերը նույնպես գալիս են հեղափոխությունից և համարվում էր հեղափոխականների խորհրդանիշ։

Ինչ վերաբերվում է ազգային հիմն Մարսելյեզին, այն գրվել է 1792-ին և համարվում էր ֆրանսիական բանակի պատերազմական երգը։ Ֆրանսիայի հանրապետության պաշտոնական կարգախոսը՝ "Liberté, égalité, fraternité" (ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն) նույնպես ստեղծվել է հեղափոխության տարիներին։ Մարիաննան, որը ոչ պաշտոնական խորհրդանիշ է և համարվում է ազատության և հանրապետության հովանավոր, նույնպես ստեղծվել է հեղափոխության տարիներին։

Ընդհանուր և ավանդական խորհրդանիշ է համարվում Գալլական աքլորը։ Սրա արմատները գալիս են անտիկ դարաշրջանից լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է կամ "գալլական աքլոր" կամ "Գալիայի բնակիչ"։ Հետագայում այս կերպարը լայն տարածում գտավ ամբողջ երկրում, այն օգտագործում էին և միապետերը և հեղափոխականները։ Չնայած այն չի համարվում պաշտոնական խորհրդանիշ սակայն ամբողջ աշխարհում ամենալայն ճանաչումն ունի հենց այս խորհրդանիշը։

Խոհանոց

 

Ֆրանսիական խոհանոցը հայտնի է որպես լավագույներից մեկը աշխարհում։ Ֆրանսիական խոհանոցը շատ բազմազան է և մեծ ազդեցություն է ունեցել արևմտյան այլ խոհանոցների վրա ։ Տարբեր տարածաշրջաններում ուտեստների բաղադրատոմսերը տարբեր են, օրինակ հյուսիսում ուտեստ պատրաստելուց նախընտրում են յուղը ճարպի փոխարեն, իսկ հարավում նախընտրում են ձիթապտղի յուղը։

Բացի այդ ամեն տարածաշրջան ունի իր հայտնի ուտեստը. Կասուլեն հարավ արևմուտքում, Շուկրուտը Էլզասում, Կիշը Լոթարինգիայում, Բիոֆ Բուգինյոնը Բուրգունդիայում և այլն։ Ֆրանսիայի ամենահայտնի մթերքը գինին է, ներառյալ շամպայնը, Բորդո գինին, Բուրգունդյան գինին և Բոժոլե գինին, ինչպես նաև պանիրը, ինչպիսիք են Կամամբերը, Ռոկֆորը և Բրին։ Կան մոտ 400 տեսակ պանիրներ։

Ֆրանսիական խոհանոց նաև որոշիչ դեր է խաղում տուրիստների գայթակղման հարցում։ Ֆրանսիական ռեստորանները հանրահայտ Միշլենի կողմից 2006-ին պարգևատրվել են 620 աստղով, ավել շատ քան որևէ այլ երկիր մինչ այդ (2010-ին Ճապոնիան նույքնան աստղ է ստացել, սակայն Միշլենի ստուգող անձնակազմի մոտ կեսն էր ժամանել)։

Սպորտ

 

Ֆրանսիայում հայտնի սպորտաձևերն են ֆուտբոլը, ձյուդոն և թենիսը։ Ֆրանսիան ընդունել է այնպիսի մրցաշարեր ինչպիսիք են 1938 և 1998 թվականների ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունները, և 2007-ի ռեգբիի աշխարհի գավաթը։ Սթադ դը Ֆրանսը Փարիզում Ֆրանսիայի ամենամեծ մարզադաշտն է, այստեղ կայացել են 1998-ի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության եզրափակիչը և 2007-ի ռեգբիի աշխարհի առաջնության եզրափակիչը։ Ֆրանսիայում է տեղի ունենում ամենամյա Տուր դը Ֆրանսը` հեծանվասպորտի ամենահայտնի մրցաշարը։ Ֆրանսիան նաև հայտնի է Լե Մանի 24 ժամ սպորտային մեքենաների մրցավազքի մրցույթով, որը տեղի է ունենում Սարտա դեպարտամենտում։ Մի քանի հիմնական թենիսի մրցաշարեր նույնպես տեղի են ունենում Ֆրանսիայում, օրինակ Փարիզ Մաստերսը և Ֆրենչ օփենը, Մեծ Սաղավարտի մրցաշարերից մեկը։

 

Ֆրանսիան սերտ համագործակցում է ժամանակակից օլիմպիական խաղերի հետ. հենց ֆրանսիացի ազնվական Բարոն Պիեր դը Կուբերտենն առաջարկեց վերսկսել օլիմպիական խաղերը 19-րդ դարի վերջին։ Աթենքից հետո, որտեղ կայացան առաջին օլիմպիական խաղերը, երկրորդը տեղի ունեցավ Փարիզում 1900-ին։ Փարիզը նաև եղել է Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի առաջին նստավայրը, որից հետո այն տեղափոխեցին Լոզան։ 1900 թվականի խաղերից հետո Փարիզը ևս մեկ անգամ ընդունեց ամառային օլիմպիական խաղեր 1924-ին և երեք անգամ Ձմեռային օլիմպիական խաղեր (1924-ին Շամոնիում, 1968-ին Գրենոբլում և 1992-ին Ալբերվիլում)։

Ֆրանսիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի մականունը “Les Bleus” է (Երկնագույն), քանի որ նրանց շապիկի գույնը երկնագույն է, որը Ֆրանսիայի եռագույնի գույներից մեկն է։ Ֆուտբոլի հավաքականը իր հաջողությունների գագաթնակետին հասավ 20-րդ դարի վերջին՝ հաղթելով Աշխարհի գավաթը 1998 և 2018 թվականներին, բացի այդ գրավել է երկրորդ տեղը 2006 թվականի աշխարհի առաջնությունում, և երկու անգամ էլ հաղթելով Եվրոպայի առաջնություններում՝ 1984-ին և 2000-ին։ Ակումբային ֆուտբոլի բարձրագույն լիգան է Լիգա 1-ը։ Ռեգբին նույնպես շատ ճանաչված է, հատկապես Փարիզում և Ֆրանսիայի հարավ արևմուտքում։ Ազգային հավաքականը մասնակցում է բոլոր աշխարհի առաջնություններին և ամենամյա 6 ազգերի գավաթին։ Ունենալով ուժեղ ներքին առաջնություն, Ֆրանսիայի ռեգբիի հավաքականը ունի 16 վեց ազգերի գավաթ ներառյալ ութ մեծ սաղավարտ և աշխարհի առաջնություններում հասել է մինչև եզրափակիչ։

Ֆրանսիա էջը Վիքիպահեստում

• Ֆրանսիայի մշակույթ
• Հայկական Ալյանս Ֆրանսեզ
• Ֆրանսիան Հայաստանում
• Ֆրանսիա հոդվածը Curlie-ում (ըստ DMOZ-ի)
• Ֆրանսիայի զարգացման կանխատեսման բանալին International Futures

Տնտեսություն

• Վիճակագրության և տնտեսական ուսուցման ազգային ինստիտուտ
• OECD Ֆրանսիայի վիճակագրություն

Կառավարություն

• (Ֆրանսերեն) Élysée.fr Արխիվացված 2012-01-03 Wayback Machine – Հանրապետության նախագահի պաշտոնական կայք
• (Ֆրանսերեն) Կառավարության պաշտոնական կայք
• Ֆրանսիայի ազգային ծառայության պաշտոնական կայք Արխիվացված 2012-01-03 Wayback Machine
• Chief of State and Cabinet Members Արխիվացված 2011-05-01 Wayback Machine on The World Factbook
• Ազգային ժողովի պաշտոնական կայք

Տուրիզմ

• Ֆրանսգիդ – Ֆրանսիայի կառավարության տուրիզմի գրասենյակի պաշտոնական կայք