Lakolonbi

Répiblik di Lakolonbi República de Colombia (es)
Lanng ofisyèl	Èspangnòl
Kapital	Bogota
Siperfisi total	1 141 748 km²
Jantilé	Kolonbyen
Popilasyon total	49 100 000 zab. (2017)

Péy-a sa sitchwé annan Nò-Lwès di Lanmérik di Sid ; li sa bòdé à lwès pa loséyan Pasifik-a ké Pannanman, o nò pa lanmè-a dé Karayb, à lès pa Vénézwéla ké Brézil, o sid pa Lékwatò ké Pérou. Lakolonbi-a sa 26e pli gran péy-a pa so sipèrfisi ké 4e an Lanmérik di Sid. Ké pli di 49 milyon di zabitan, Kolonbi-a sa 28e péy-a ki pli péplé-a di monn é 2e di tout péy-ya di lanng èspangnòl apré Mègsik. Lakolonbi-a sa roun mwéyen pwisans, 4e pli gran lékonnonmi di Lanmérik laten, ké 3e an Lanmérik di Sid. Prodigsyon-an di kafé di flèr, di lémrod, di charbon é di pétròl ka fòrmen prensipal sègtò-a di lékonnonmi kolonbyen-an. Labank HSBC ka èstimen ki Lakolonbi ké pouvé fè pati dé pi gran lékonnonmi mondjal an 2050.

 

Kòlon èspangnòl-ya ka rivé annan sa réjyon òbò di 1500, yé ka trouvé dé tribi endijenn ki sa Chibchas (oben Muiscas) ké Tayronas, ki yé ka désimen é konkéri. Èspangnòl-a ka enplanté divèrs kòlonni, ki, plita, sa konvèrti an provens ki ka fondé Nouvèl-Grénad kou nwéyo an koumansman menm é, à pati di 1717, kou vis-rwèyèlté. Sala-a ka enkli divèrs provens ki té apartni jouk sa monman à jiridigsyon-an dé vis-rwèyèlté di Nouvèl-Lèspagn é di Pérou.

Lépok prékolonbyen

 

Vèstij arkéyolojik-ya kou sa-ya d'El Abra ka endiké ki lokipasyon di moun di atchwèl téritwè kolonbyen-an ka roumonté ant 11 000 é 20 000 anv. J.-K. Chimen-yan ki swivi pa pèpman fika varyé, kou ka an témwagné répartisyon-an dé diféran fanmi lengwistik ké dévlopman kiltirèl-a (péryòd paléyoendjen, arkayk é fòrmativ). So sitchwasyon jéyografik ka fè di li roun koulwè di popilasyon ant Mézolanmérik, Karayb, Zann-yan ké danbwa anmanzonnyen-an.

Kòlonnizasyon èspangnòl

 

 

Pronmyé kontak ant Éropéyen-yan ke atchwèl Lakolonbi te gen lyé à laswit-a di roun lèspédisyon ki koumandé pa Èspangnòl-a Alonso de Ojeda, ki mennen dipi pénensil-a di Guajira en 1499.

Douz lannen plita, Èspangnòl-ya té ka fondé Santa María la Antigua del Darién, yé pronmyé kòlonni asou kontinan anmériken-an épi, apré ki li ka ka konsolidé yé prézans annan zonn kotché-ya ké fondasyon-an di Santa Marta (1525) ké Kartajenn dé Lenn (1533), té ka koumansé lèsplorasyon-an dé réjyon entéryò, ké fondasyon-an di Popayán(1536) ké Bogota (1538).

 

Lakolonbi-a sa divizé an senk Gran réjyon natirèl : Karayb, Pasifik, Zann, Lorénoki ké Lanmanzonni ; annan chaken di yé, konpozisyon étnik, lanng, nouriti ké lagtivité ékonnonmik-ya sa tré divèrsifyé.

Zonn-yan ki pli péplé-ya sa : zonn-yan dé Zann koté ka trouvé so kò lavil-ya ki pli enpòrtan, notanman Bogota, Medellín, Bucaramanga, Cúcuta, San Juan de Pasto, Manizales, Pereira, Neiva, Ibagué ké Tunja épi zonn-an di lakot nò-a  : Karayb, koté ka trouvé so kò Barranquilla, Carthagène dé Lenn, Santa Marta, Sincelejo, Montería ké Valledupar(antrot). Trwézyenm lavil-a di péy, Cali, ka trouvé à frontchè-a dé zonn Pasifik ké anden.

Jéyografi fizik

Rélyèf ké jéyoloji

 

Téritwè kolonbyen-an ka étann so kò asou roun larj pati di plak sid-anmériken, koté ka trouvé so kò laplipa dé latè ki émèrjé, plak karayb o nò ké plak di Nazca à lwès.

Lakolonbi-a sa travèrsé di sid-lwès o nò-lès pa kòrdiyèr dé Zann. À pati di Né di los Pastos, masif ki sitchwé à frontchè-a di Lékwatò-a, sala-a ka divizé so kò an trwè branch, kòrdiyèr Ògsidantal, Santral ké Oryantal.

 

Kiltir kolonbyen-an ka prézanté roun divèrsité dwèt à konfliyans-a di lenfliyans miltip annan listwè di péy : kiltir endijenn ki déja établi lò Èspangnòl-ya rivé, kiltir éropéyen-an (an partikilyé èspangnòl) ké kiltir afriken-yan ki enpòrté o kour di prosésis di kòlonnizasyon. Li ka patajé égalman sèrten tré fondanmantal ké ròt kiltir ispanno-anmériken, notanman o nivèl di rélijyon-an, di lanmizik-a, dé dans, dé varyan di lanng èspangnòl-a ki palé, ensi ki dé fèstivité oben ròt tradisyon.

Lakolonbi-a gen pou kòd :

• CO, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis-a dé kòd péy), kòd alpha-2,
• CO, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik,
• CO, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2,
• COL, soulon lis-a dé kòd péy di CIO,
• COL, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3,
• COL, soulon nòrm-an ISO 3166-1 alpha-3 (lis dé kòd péy),
• HK, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf.