Eslovenia: Estáu d'Europa
Eslovenia o República d'Eslovenia ye un país d'Europa Central.
Llenda con Italia al oeste, col mar Adriáticu pol suroeste, con Croacia pel sur y l'este, con Hungría pel noreste y con Austria pel norte.
| Eslovenia Republika Slovenija República d'Eslovenia | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| estáu soberanu | |||||
_2020.JPG) | |||||
| |||||
| Himnu nacional | Zdravljica (es)  | ||||
| Alministración | |||||
| Nome oficial | Republika Slovenija (sl) Slovenija (sl) Repubblica di Slovenia (it) Szlovén Köztársaság (hu) | ||||
| Capital | Liubliana | ||||
| Forma de gobiernu | república democrática (es) | ||||
| Presidente d'Eslovenia | Nataša Pirc Musar (dende 22 avientu 2022) | ||||
| Primer Ministru d'Eslovenia | Robert Golob (dende 25 mayu 2022) | ||||
| Llingües oficiales | eslovenu italianu húngaru | ||||
| División | ver
| ||||
| Rellaciones diplomátiques | ver | ||||
| Miembru de | ver
| ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 46°N 15°E / 46°N 15°E | ||||
 | |||||
| Superficie | 20271 km² | ||||
| % agua | 0,6% | ||||
| Costes | 46,6 km | ||||
| Llenda con | 1.334 km | ||||
| Puntu más altu | Triglav | ||||
| Puntu más baxu | Mar Adriáticu | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 2 066 880 hab. (1r xineru 2018) | ||||
| Densidá | 101,96 hab/km² | ||||
| Xentiliciu | eslovenu (masculín singular) eslovena (femenín singular) esloveno (xéneru neutru) | ||||
| Esperanza de vida | 80,77561 años | ||||
| IDH | 0,918 (2021) | ||||
| Tasa de fertilidá | 1,55 (2014) | ||||
| Economía | |||||
| Moneda | euru | ||||
| PIB nominal | 61 748 586 535 $ (2021) | ||||
| Bancu central | Bancu d'Eslovenia | ||||
| Más información | |||||
| Dominiu d'Internet | .si | ||||
| Códigu telefónicu | +386 | ||||
| Códigu ISO | 705 / SVN / SI | ||||
| Estaya horaria | UTC+01:00, Hora central europea, UTC+02:00 y Europe/Ljubljana (en) | ||||
| gov.si, gov.si… y gov.si… | |||||
 | |||||
Tien una población de 2.009.000 habitantes y del orde de 400 000 eslovenos viven fuera del so país, principalmente nos Estaos Xuníos d'América.
Posee estenses viesques. La identidá eslovena ta sofitada sobro too na so cultura, llingua ya historia.
La Eslovenia d'anguaño formóse'l 25 de xunu de 1991 al dixebrase de Yugoslavia. Pa facer efeutiva la so independencia, Eslovenia enfrentóse a les fuercies armaes federales de Yugoslavia nún curtiu conflitu armáu denomáu Guerra de los diez díes.
Historia
Los eslovenos asitiáronse na rexón, poblada n'antigüedá por ilirios y celtes, nel sieglu VI e.C., estendiéndose postreramente dende Viena hasta'l Danubiu, ensin aportar a ensamar un estáu. Nel añu 595 rexístrase la cita, (por parte del historiador lombardu Paulus Diáconus), del primer estáu estable eslavu y eslovenu como "Provincia Sclaborum", que llueu conoceríase como Carantania.
Nel añu 623, les tribus eslovenes foron amestaes al estáu de Samo, y en 630 surdió n'actual Carintia (Austria) un ducáu independiente empobináu por Valuk, primer soberanu eslovenu. En 745, los francos somorguiaron a los pueblos eslovenos de Carantania, que foron cristianizaos por Carlomagno (788). Foi gracies a la xera del duque Domitian que la conversión al Cristianismu fízose ensembre. Caberamente, entá na dómina de Carlomagno, nel añu 802 el duque Domitian muerre, llueu sería reconocíu santu. Haza'l añu 828 el Ducáu de Carantania ocupa l'actual territoriu d'Austria y Eslovenia.
Nel sieglu X, los húngaros dominaron la rexón, que pasó llueu al imperiu de los Habsburgu (s. XIII). En 1573, eslovenos y croates protagonizaron un allevantamientu, que foi amatagáu. Nos sieglos XVI y XVII, Eslovenia foi ocupada polos turcos.
A partir de 1867, el pueblu eslovenu ingresó al imperiu d'Austria-Hungría y llueu quedó dixebráu ente Italia, Hungría y Austria. Al finar la Primer Guerra Mundial, Eslovenia integróse al Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos, qu'en 1929 tomó'l nome de Reinu de Yugoslavia. Durante la Segunda Guerra Mundial foi invadida poles potencies del Exe y dempués pasó a integrar la República Federativa Popular de Yugoslavia. Llueu recuperó'l Kras, Istria y los Alpes Xulianos. Durante más de 40 años el so desendolque dio-y protagonismu na federación yugoslava, pero al empar foi alimentáu el so nacionalismu, que finó cola separtación de la Lliga de los Comunistes d'Eslovenia de la Lliga yugoslava.
N'abril de 1990 celebráronse les primeres eleiciones llibres, nes que s'impuso una coalición nacionalista conservadora. Sicasí, l'ex-líder de la Lliga Comunista, Milan Kucan, foi elixíu presidente como candidatu independiente. En xunetu del mesmu añu, l'Asamblea proclamó la soberania de la república y la reponderancia de les lleis republicanes sobro les federales. En 1991, tres d'un referendu, Eslovenia proclamóse independiente, pero la soberania foi reconocida al añu siguiente.
Xeografía
El territoriu d'Eslovenia, ábrese al mar Adriáticu sobro'l golfu de Trieste, au s'alcuentra'l puertu de Koper, tien un relieve enforma variáu y predominantemente montañosu. Los Alpes Xulianos estiéndense sobro gran parte de la so superficie, haza'l NO, y nellos alcuéntrase el monte Triglav, el picu más altu del país (2.864 m) y allugáu metanes xunto de la llende con Italia. Esti sector de los Alpes caltién importantes güelgues de la era cuaternaria, como'l llagu Bled, conocíu pola so llexendaria belleza. Los montes Karawanken, el macizu cristalín de Pohorje (1.540 m) y les mesetes calcárees de Notranjsko y Dosejsko, nel S, completen el paisax montañosu d'esti antiguu territoriu yugoslavu. La rexón cárstica, una llanada caliar que s'estiende dende Liubliana hasta'l llitoral, presenta grandes cavidaes furaes polos ríos soterráneos, ente les qu'hai de solliñar les grutes de la Postojna, de 19 m de llonxitú. Predomina'l clima alpín, con iviernos cutios y branos dondos, sacantes nes estayes averaes al mar, au ye mediterraneu.
Les precipitaciones añales superen polo xeneral los 700 mm y puen llegar hasta los 1 000 mm. Esta abondanza de lluvies fai que'l 46 % de la superficie eslovena se presente como una masa de viesques frondoses, au destaquen les plantaciones de carbayos, fayeos y coníferes. Sicasí, l'ausencia d'un plan de proteición d'estos terrenos tien prevocao que la cuarta parte de los árboles padezan defoliación pol efeutu de la contaminación. Daqué asemeyao tien asocedío col ríu Sava, anguaño el más contamináu del país, y que tien dexao d'apurrir agua potable. Arriendes d'esta corriente d'agua, hai de solliñar el Drava, afluente del Danubiu, el ríu Soca, que desemboca nel mar Adriáticu, y el Kupa, a lo llargo de parte de la llende con Croacia.
Economía
De los tres países d'Europa del Este que pretendíen entrar nel euru el 1 de xineru de 2007 namái ún, Eslovenia tenía cumplío colos criterios afitaos nel Tratáu de Maastricht. El criteriu más abegosu de cumplir foi la inflación, cuya tasa media nun tenía d'esceder en más de 1,5 puntos la de los tres países meyor allugaos de la XE, daqué qu'Eslovenia llogró cumplir na seronda de 2005. Estonia y Lituania, en cambéu, suspendieron n'inflación y tuvieron qu'aguardar. N'Eslovenia tiníen la esperiencia de lo que significaba tener una mayor inflación cola Xunión Europea (XE). Dende 1996, los precios medraron un 14% más que la media de la XE (mientres que, por exemplu, el diferencial de Lituania nesi mesmu periodu namái foi del 8,5%).
Eslovenia foi, poro, el primeru de los nuevos miembros de la Xunión Europea (XE) qu'entró na estaya euro porque cumplía tolos criterios de converxencia desixíos. El 11 de xunetu de 2006 l'Ecofin (Conseyu de ministros d'Economía y Finances de la XE) aprobó la incorporación d'Eslovenia na estaya euro, fixando el tipu de cambéu de 239,640 dólares eslovenos pol euro. Eslovenia ye'l decimotercer país del euro. Calcúlase que'l añu 2007 n'Eslovenia el desemplegu algame una media añal del 6,5 por cientu, mientres que'l PIB por habitante será de 14.500 euros per cápita, colo qu'Eslovenia ya s'alcuentra cerca de dos de los "vieyos" miembros de la Xunión, Portugal y Grecia.
Demografía
Según el censu de 2003, Eslovenia cuntaba con 2.011.614 habitantes. Los principales grupos étnicos del país son: eslovenos (89%); croates, serbios, bosnios y otres nacionalidaes de la ex Yugoslavia (5,9%); y les minoríes húngara ya italiana (0,5%). La esperanza de vida en 2000 yera de 71,8 años pa los homes y 79,5 años pa les muyeres, sicasí, en 2004 medró a 72,1 años pa los homes y 79,8 pa les muyeres.
A partir de 2004, hai estimaciones d'un númberu de persones borraes alministrativamente que cimblaría ente'l 1% y el 10% (La Corte Suprema ordenó la reinstauración de los derechos de persones borraes en 2004).
Con 95 hab./km², Eslovenia ta nos caberos puestos ente los países europeos en densidá de población (comparar colos 320/km² pa los Países Baxos o los 195/km² pa Italia). Al rodiu del 50% de la población total vive nes estayes urbanes, mientres que'l restu failo nes arees rurales.
L'idioma oficial ye l'eslovenu, que ye miembru del grupu d'idiomes eslavos del sur. L'húngaru y l'italianu esfruten d'estatus de llingua oficial nes rexones étnicamente entemecíes a lo llargo de les llendes italiana y húngara.
Llingües
La llingua oficial d'Eslovenia ye l'eslovenu, de la familia de les llingües esláviques. En 2002, l'eslovenu yera la llingua nativa del 88% de los habitantes de país. Asina mesmo, l'eslovenu ye la llingua emplegada pol 92% de la población nel so entornu familiar. Estos datos ponen a Eslovenia ente los países más homoxéneos en términos llingüísticos na Xunión Europea. L'eslovenu ye la más diversa de les llingües esláviques no que cinca a la variedá dialeutal, con diferentes graos d'incompresibilidá mutua. Pueden cuntase hasta un total de 46 variantes dialeutales, arrexuntaes en siete grupos.
L'húngaru y l'italianu tienen reconocencia oficial nes rexones próximes a les fronteres con Hurgría ya Italia respeutivamente. Nel añu 2002, el 0,2% de la población eslovena falaba italianu y un 0,4% yera falante nativo d'húngaru. El romani tamién goza de proteición oficial nel Estáu eslovenu, faláu en 2002 por un 0,2% de la población. L'alemán foi la mayor les llingües minoritares presentes nel país consecuencia de la Segunda Guerra Mundial. Nel añu 1921, l'alemán yera la primer llingua pal 4% de la población anque anguaño esi porcentaxe malapenes algama'l 0,08%.
Un númberu significativu d'eslovenos tien el serbo-croata como llingua materna. Son fundamentalmente descendientes d'inmigrantes qu'entraron nel país procedentes d'otres repúbliques de l'antigua Yugoslavia ente los años 1960 y 1980. Asina, el 0,4% de la población eslovena considérase falante nativa d'albanés y un 0,2% de macedoniu. El checu foi tamién emplegada, anque anguaño malapenes 100 persones falen esta llingua nel país.
Eslovenia alcuéntrase ente los países europeos con mayor conocimientu de llingües estranxeres. Les más comunes son l'inglés, l'alemán, l'italianu, el francés y l'español. Nel añu 2007, el 92% de la población ente 25 y 64 años falaba, al menos, un llingua estranxera y el 71,8% declaraba conocencia de dos o más llingues foriates, el mayor porcentaxe de tola Xunión Europea.
Referencies
Enllaces esternos
Wiki Commons acueye conteníu multimedia sobre Eslovenia 
.
Sitiu web oficial (n'eslovenu)- Sitiu web oficial (n'inglés)
- Sitiu web oficial (n'italianu)
This article uses material from the Wikipedia Asturianu article Eslovenia, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). El conteníu ta disponible baxo los términos de la CC BY-SA 4.0 si nun s'indica otra cosa. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Asturianu (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.