Զաքինթոս (յուն․՝Ζάκυνθος)․ մայրաքաղաքը՝ Զաքինթոս։ Յոնիական Ծովուն կեդրոնական կղզիներէն, Յունաստան։ Վենետիկցիներուն նախասիրած կղզին․ անոնք կղզիին տուած են Ֆիորօ թու Լեվանթէ ( Φιόρο του Λεβάντε․ թարգմ․՝ Արեւելքին ծաղիկը) եւ Ծանթէ անունը։ Տարածութեամբ՝ Յունաստանի 11-րդ կղզին է։ Իսկ Յոնիական կղզիներուն՝ երրորդը եւ բնակչութեամբ՝ երկրորդը։
Անոր ծովափները Յոնիական կղզիներուն լաւագոյններէն են։ Մայրաքաղաք Զաքինթոս, արեւմտեան Եւրոպայի մեծագոյն բնական նաւահանգիստն է․ կը գտնուի հսկայ ժայռի մը ստորոտին, ուր Տիոնիսիոս Սոլոմոս գրած է «Երգն Ազատութեան» Յունաստանի ազգային ոգերգը։ Այս կղզիին մէջ զբօսաշրջիկութիւնը շատ զարգացած է եւ ամէն տարի հազարաւոր զբօսաշրջիկներ կ'ընդունի։
Զաքինթոսի տարածութիւնն է՝ 406 ք․քմ․ եւ բնակչութեան թիւը՝ 40 758 է, ըստ 2011-ի մարդահամարին։ Հեռաւորութիւնը Պեղեպոնեզի Քիլլինի նաւահանգիստէն 9,5 ծովային մղոն է, իսկ Քեֆալոնիա կղզիէն՝ 8,5 ծ․ մղոն։
Բնակիչները կ'անուանուին Զաքինթյի կամ՝ Զաքինթինի Ζακύνθιοι – Ζακυνθινοί․
Կղզին կը նմանի անկանոն եռանկիւնի մը։ Զաքինթոսի հիւսիսի սրածայր մասին հրուանդանը Սքինարի (Σκινάρι ) կը կոչուի, իսկ հարաւը, երկու ծայրամասերու հրուանդաններուն միջեւ՝ արեւմուտքէն Մարաթիա եւ արեւելքէն Ղերաքաս, կը կազմուի Լաղանա Ծոցը։
Լաղանա Ծոցին մէջ կը գտնուին երեք կղզիակներ՝ Մարաթոնիսի, Այիոս Սոսթիս եւ Փելուզօ։ Իսկ աւելի վար, Ծոցին բացերը՝ Սրոֆատես կղզիները։
Զաքինթոսի արեւմտեան դարվար ափերը, Վրահիոնաս լերան ստորոտներն են եւ կը պահպանուին Natura 2000 Յատուկ Պահպանման Գօտի արձանագրութեամբ։
Զաքինթոս կղզին Միջերկրականեան մեղմ յատկութիւններով կլիմայ ունի։ Նոյեմբերէն մինչեւ Յունուար անձրեւները յաճախակի են։ Ամառը՝ ընդհանրապէս տաք է եւ չոր։
Կղզին ենթակայ է երկրաշարժի յաճախակի զօրաւոր ցնցումներու։ Պատմութեան ընթացքին պատահած են բազմաթիւ կործանիչ երկրաշարժներ․ 16 Ապրիլ 1469-ին, 1513-ին եւ 1514-ին՝ կը քանդուի հին մայրաքաղաքը եւ Պոհալի ու Այիօ Իլիա բլուրները իրարմէ կը հեռանան, 1622-ին՝ Այիօ Սոսթիս հրուանդանը կղզիէն կը բաժնուի եւ կը կազմէ համանուն կղզիակը Լաղանա Ծոցին մէջ, 1742-ին՝ ամբողջ կղզին կը ցնցուի բազմաթիւ յետերկրաշարժային ցնցումներէ։ Կործանիչ կ'ըլլան նոյնպէս 1768-ի, 1809-ի, 1820-ի, 1840-ի, 1893-ի եւ 1912-ի երկրաշարժները։
12 Օգոստոս 1953-ին 7,1 ռիխթըր ուժգնութեամբ կործանիչ երկրաշարժը հիմնովին կը քանդէ կղզիին բոլոր կառոյցները եւ շէնքերը։ Կանգուն կը մնան միայն Այիօ Տիոնիսիս եկեղեցին, Ազգային Դրամատան շէնքը եւ Ամօ գիւղաքաղաքին դպրոցը։
Կործանիչ երկրաշարժէն տասնամեակ մը ետք, կղզին կը վերագտնէ ինքզինք եւ շէնքերը կը կառուցուին Հակաերկրաշարժային Ծրագիրի օրէնքներուն համաձայն։ Այսպիսով կղզին կը դիմանայ (փոքր վնասներ ունենալով) յաջորդող զօրաւոր երկրաշարժներուն՝ 1980-ին, 1990-ին (6,2), 2006-ին (5,9) եւ 26 Հոկտեմբեր 2018-ին (6,8)։
Հոմերոս «Իլիատա» եւ «Ոդիսական» դիւցազներգութեանց մէջ, Զաքինթոսը կը նշէ իբրեւ υλήεσσα , որ անտառներով ծածկուած կը նշանակէ։ Զաքինթոս (Ζάκυνθος ) անունը յառաջացած է Ὑάκινθος (Եաքինթոս) կղզիին վրայ տարածուած ծաղիկէն։ Հնադարեան շրջանին, կղզիին բնակիչները կը հաւատային, թէ սեռած են Տարտանոս թագաւորին որդի Զաքինթոսէն։ Անոնք հիմնած են Սպանիոյ արեւմտեան ափերուն Սակունտ (Sagunt) գաղթօճախը։
Կղզիին անունը Գծային Բ․ գիրերով արձանագրուած գտնուած է արեւելեան Պեղոպոնեզի ծովեզերեայ Փիլոս (Pylos) (կամ՝ Navarin) քաղաքին մէջ, Միկինէական շրջանին պատկանող գերեզմանաքարի մը վրայ։
Ըստ Հոմերոսի Ոդիսականին, Զաքինթոս Դրոյեան պատերազմին 12 նաւերով մասնակցած է։
Պարսկական պատերազմներուն ընթացքին, կղզին չէզոք դիրք կը բռնէ եւ ընդհարումներէն հեռու կը մնայ։ Անոնց յաջորդող Պեղոպոնիզեան Ա.Պատերազմին Ք․Ա․ 459-446 թուականներուն Զաքինթոս Աթէնքի հետ կը դաշնակցի։ Նաեւ Աթէնքի կողքին կը մասնակցի Սիցիլիոյ (Սիքելիոյ) արշաւանքին Ք․Ա․ 415-143 թուականներուն:
Ք․Ա․ 4-րդ դարէն, Զաքինթոս Մակետոնիոյ իշխանութեան մաս կը կազմէ։ Իսկ Ք․Ա. 191-ին վերջնականապէս կ'իյնայ Հռոմէական կայսրութեան ձեռքը, ապա՝ Արեւելեան Հռոմէական Կայսրութեան՝ Բիւզանդական կայսրութեան։
Բիւզանդական շրջանին, կղզին կ'ենթարկուի ծովահէններուն եւ Վանտալոններուն (Vandales) յաճախակի յարձակումներուն, նաեւ՝ արաբներուն եւ նորմանտներուն։ Սիցիլիի նորմանտները կղզին կը գրաւեն 1185-ին եւ Զաքինթոս մաս կը կազմէ Սիցիլիոյ Թագաւորութեան (Βασίλειο της Σικελίας), մինչեւ 1479։
1479-1797 թուականներուն կղզին կը գտնուի Վենետիկեան Իշխանութեան տակ։ Վենետիկցիները հմայուած կղզիին գեղեցկութենէն, զայն կ'անուանեն «Լեվանթինի Ծաղիկը» (Fior di Levante) եւ «Ոսկեայ կղզին» (Isola d'oro)։
Ռուս-թրքական եւ ֆրանսական գերիշխանութիւն
1797-1799 թուականներուն Յոնիական կղզիները ներառեալ Զաքինթոսը, Քամփօ Ֆորմիօ դաշինքով (traité de Campo-Formio) ֆրանսական գերիշխանութեան տակ կը գտնուին։
21 Մարտ, 1800-էն մինչեւ 8 Յունիս, 1807 Կոստանդնուպոլսոյ համաձայնագիրով Զաքինթոս մնացեալ Յոնիական կղզիներուն հետ «Եօթը կղզիներու Հանրապետութիւն» անուանումով կը գտնուին Ռուսիոյ եւ Օսմանեան լուծին տակ։
1807-1809 թուականներուն կղզիները կրկին կը գտնուին ֆրանսական տիրապետութեան տակ։
1809-ին, ֆրանսական նաւատորմիղին պարտութեամբ, Անգլիացիները յաջորդաբար կը գրաւեն Յոնիական Ծովուն գլխաւոր կղզիները եւ Զաքինթոսը։
1815-1864 թուականներուն Զաքինթոս Անգլիոյ հովանաւորութեան տակ կը գտնուի՝ «Յոնիական կղզիներու միացեալ Պետութիւն» անունին տակ։ Սակայն, ինչպէս մնացեալ կղզիներուն բնակիչները, Զաքինթոսցիներն ալ տեւաբար կը ճնշեն պահանջելով անոնց միացումը Յունաստանին։
Յունաստանի Անկախութենէն տասնամեակներ ետք է, որ Յոնիական կղզիները մայր Յունաստանին կը միանան 21 Մայիս 1864-ին՝ Անգլիոյ, Ֆրանսայի, Ռուսիոյ եւ Յունաստանի միջեւ ստորագրուած դաշինքով մը։
Ա․ Համաշխարհային Պատերազմի ընթացքին, կղզին կարճ ժամանակի մը համար ֆրանսական ուժերը կը գրաւեն։
Բ․ Համաշխարհային Պատերազմի սկզբնական շրջանին կղզին կը գտնուի նացիական Գերմանիոյ բռնապետութեան տակ։ Կղզիին քաղաքապետը եւ եպիսկոպոս Խրիսոստոմոս կը մերժեն նացիներուն յանձնել կղզիին հրեայ բնակիչները․ զանոնք կը պահեն գիւղական շրջաններու բնակիչներուն մօտ։
Կղզիին 275 հրեաները կը փրկուին։ Անոնց փրկութեան երկու գլխաւոր դերակատարները հետագային կը պարգեւատրուին Երուսաղէմի Եատ Վասեմ Yad Vashem թանգարանէն իբրեւ՝ Ազգերու Արդարները Righteous Among the Nations։
Օգոստոս 1953-ին Քեֆալոնիա եւ Զաքինթոս կղզիներուն միջեւ 2-12 Օգոստոս՝ 113 զօրաւոր երկրաշարժներ կ'արձանագրուին, որոնցմէ ամէնէն ուժեղը եւ քանդիչն էր՝ 12 Օգոստոս 1953 -ին 6,8 ռիխթըր ուժգնութեամբ երկրաշարժը։
Հարուստ բուսականութեամբ կղզի մըն է։ Գլխաւոր ճարտարարուեստներէն են՝ զբօսաշրջիկութիւնը եւ գիւղատնտեսութիւնը։ Գիւղատնտեսութիւնը յենած է մանաւանդ ձիթենիի, կիտրոնազգի պտուղներու, չամիչի եւ ծաղկաբուծութեան արտադրութիւններուն վրայ։
Զաքինթոսի տափարակ մասը ունի ճամբաներու եւ փոխադրամիջոցներու խիտ ցանց մը, որոնք մայրաքաղաքը կը կապեն կղզիին մնացեալ շրջաններուն հետ։
Կան երկու նաւահանգիստներ․ մայրաքաղաք Զաքինթոսինը եւ անկէ 32 քմ․ դէպի հիւսիս արեւմտեան Վոլիմես շրջանին պատկանող Այիոս Նիքոլաոս գիւղինը։ Երթեւեկութիւնը Յունաստանի մայր ցամաքամասին հետ կ'ըլլայ Պեղոպոնեզի հիւսիս-արեւմտեան Քիլլինի նաւահանգիստէն։ Նաեւ կը կապուի դրացի Քեֆալոնիա կղզիին հետ։
Կղզիին միջազգային օդակայանը Zakynthos International Airport "Dionysios Solomos" (IATA: ZTH, ICAO: LGZA) (բացուած 1972-ին) մայրաքաղաքին մօտն է եւ կապուած է Յունաստանի տարածքին մնացեալ օդակայաններուն հետ։
Յոնիական Ծովուն կղզիները, դարերու ընթացքին զարգացուցած են իւրայատուկ մշակոյթ մը, որ ներկայիս կը բացատրուի իբրեւ Էփթանեզեան Դպրոց Επτανησιακή Σχολή (ճարտարապետութիւն, գեղարուեստ, երաժշտութիւն, եւ այլն)։ Զաքինթոս Քերքիրային հետ առաջնահերթութիւնը ունին։
Զաքինթոս կը նկատուի երաժշտութեան կղզին։ Բնակիչները երաժշտասէր են եւ ամէնուրեք կազմած են տեղական փոքր ընկերային բնոյթով «երգչախումբեր»։ Անոնք ընդհանրապէս կ'երգեն տեղական հին երգեր, մանաւանդ քանթատես καντάδες կոչուածը։
Կղզին ծննդավայրն է յոյն եւ իտալացի բազմաթիւ մտաւորականներու։ Տիոնիսիոս Սոլոմոս բանաստեղծը 1823-ին, Յունաստանի ազատագրական պայքարին ընթացքին կը գրէ «Երգն Ազատութեան» 158 տուներէ բաղկացած բանաստեղծութիւնը․ հետագային (1865) Յունաստանի Ազգային ոգերգը կը դառնայ։
Ուրիշ յատկանշական երեւոյթ մըն է բաց թատրոնի տեսակը, որ երեք դարու պատմութիւն ունի․ «խօսքեր (ομιλίες)» կը կոչուի։
2009-էն ի վեր, ամէն տարի ամրան, տեղի կ'ունենայ Ճազ երաժշտութեան փառատօնը (Φεστιβάλ Τζαζ Ζακύνθου / Zante Jazz Festival)։
Զաքինթոսի քաղաքապետութիւնը կը հրատարակէ երկամսեայ «Տիմոս + Փոլիթիա» (Δήμος + Πολιτεία) պարբերաթերթը։
Զաքինթոս կղզիին արեւմտեան եւ հիւսիս արեւելեան ափերը կը պահպանուին Natura 2000, GR2210001 արձանագրութեամբ։ Կ'ընդգրկեն հիւսիս արեւելեան Այիօ Նիքոլաօ ծոցէն մինչեւ հարաւային Զաքինթոսի Աքրա Մարաթիա ծայրամասը։ Արեւմտեան դարվար ափերը, Վրահիոնաս լերան ստորոտներն են։ Անոնք թուփերով պատուած են։ Իսկ անտառային տարածութիւնները՝ Հալէպեան շոճիներով Pinus halepensis։ Շրջանին 214,190 լծվարները կը պահպանուին «Natura 2000 Յատուկ Պահմանման Գօտի» արձանագրութեամբ։
Այս շրջանի կենսահարստութեան մաս կը կազմեն՝
Ինչպէս նաեւ՝ Սեւականջ Քարաբնակը ασπροκωλίνες - Oenanthe hispanica - Hippolais olivetorum երկոտանիները եւ Limonium phytosianum, L. zacynthium, Յոնիական խոլորձին Serapias ionica եւ շատ ուրիշ տեղայատուկ բուսական տեսակներ։
1999-էն, Լաղանայի ծոցը յայտարարուած է իբրեւ Ազգային Պուրակ։ Հոն հաւկիթ կ'ածեն անհետացումի վտանգին ենթարկուած Քարեթա-Քարեթա կրիաները։ Ծոցին տարածութիւնը՝ 6977 լծվար, NATURA 2000 GR2210002 արձանագրութեամբ պահպանուած շրջան մըն է։
Զաքինթոսի Ազգային Ծովային Ճեմապարտէզը կը հիմնուի Յունաստանի Նախագահական հրամանով 1999-ին (Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (Ε.Θ.Π.Ζ.) - National Marine Park of Zakynthos)։ Հոն կը պահպանուին շրջանին կենսահարստութիւնը՝ բուսականութիւնը եւ կենդաբանութիւնը, մանաւանդ՝ Քարեթա-Քարեթա կրիաները։
Քերքիրա
Փաքսի
Լեֆքատա
Քեֆալոնիա
Իթաքի
Քիթիրա
This article uses material from the Wikipedia Արեւմտահայերէն article Զաքինթոս (կղզի), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Արեւմտահայերէն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.