Նիկո Փիրոսմանի: համեստ երկերքցի էր ~բաաս~

Նիկո Փիրոսմանին (իսկական անուն-ազգանունը՝ Նիկոլոզ Փիրոսմանիշվիլի) ծնողների մահից հետո մոտ 15 տարի (ընդհատումներով) ապրել է Շուլավերում՝ բաքվեցի հայ գործարանատիրոջ այրու՝ Եփրոսինե Քալանթարովայի տանը։ 1870-ական թվականներին Քալանթարովների հետ տեղափոխվել է Թիֆլիս։ Գրել և կարդալ (նաև հայերեն) սովորել է ինքնուրույն, իսկ գեղանկարչություն՝ շրջիկ նկարիչներից։

1880-ական թվականներին ինքնուս նկարիչ Գիգո Զազիաշվիլու հետ բացել է դեկորատիվ որմնանկարների արվեստանոց։ 1890 թվականից աշխատել է վագոնավար, ապա բացել է կաթի փոքրիկ վաճառատուն. 1900 թվականից վերջնականապես նվիրվել է գեղանկարչությանը։ Նկարել է ցուցանակներ առևտրական հիմնարկների համար, դեկորատիվ պաննոներ, դիմանկարներ։ Փիրոսմանին ինքն է պատրաստել ներկերը և նկարել խանութների ներսի պատերին, մոմլաթի, թիթեղի և ստվարաթղթի վրա։ Նա չի շփվել նկարիչների հետ, մինչև կյանքի վերջն ապրել է նկուղներում՝ աղքատության մեջ։ 1912 թվականին Փիրոսմանիին նկատել է ֆուտուրիստ նկարիչ Կիրիլ Զդանևիչը, գնել է նրա նկարներից, իսկ եղբայրը՝ բանաստեղծ Իլյա Զդանևիչը, 1913 թվականին «Կավկազսկայա րեչ» թերթում տպագրել է հոդված՝ «Բնածին տաղանդի տեր նկարիչը» վերնագրով։ Նույն թվականին Մոսկվայում բացված ֆուտուրիստ նկարիչների ցուցահանդեսում ներկայացվել են նաև Փիրոսմանիի մի քանի կտավներ։ Նրանով հետաքրքրվել են նաև երիտասարդ նկարիչներ Դավիթ Կակաբաձեն, Լադո Գուդիաշվիլին և ուրիշներ։ 1916 թվականին Կիրիլ Զդանևիչի արվեստանոցում բացվել է Փիրոսմանիի ցուցահանդեսը. նա դարձել է ավելի հայտնի։ Բազմաթիվ հավաքորդներ գնել են նրա նկարները։ Փիրոսմանին շատ արագ է աշխատել և իր նկարներում շտկումներ չի արել։

Նկարիչն ստեղծել է անիմալիստական ժանրի բազմաթիվ գործեր՝ կենդանիների պատկերներ։ Սև ֆոնը բնորոշ է նրա և՛ ցուցանակներին, և՛ դիմանկարներին (Իլյա Զդանևիչի, Ալեքսանդր Գարանովի և ուրիշների)։ Նա անդրադարձել է նաև տոների և խնջույքների թեմաներին. այդ տեսարաններից շատերը բնանկարի մաս են կազմում։ Փիրոսմանիի լավագույն գործերից են՝

• «Ընձուղտը» (1900-ական թվականներ),
• «Դռնապանը» (1904 թվական),
• «Արջը՝ լուսնյակ գիշերին» (1905 թվական),
• «Ցախավաճառը» (1906 թվական),
• «Ձկնորսը՝ ժայռերի մեջ» (1906 թվական),
• «Դերասանուհի Մարգարիտան», (1909 թվական)
• «Երեք իշխանների խրախճանքը» (1909 թվական),
• «Խրախճանք» (1910-ական թվականներ),
• «Կալատեղ» (1915 թվական),
• «Եղնիկը» (1916 թվական) և այլն։

Փիրոսմանին անմիջականությամբ, աշխարհի միամիտ-բանաստեղծական ընկալմամբ է ստեղծել իր վեհ, հանդիսավոր պատկերները, որոնց հերոսները ներքուստ դրամատիկական են, արտաքուստ՝ հանգիստ ու ռոմանտիկ։ Նրա բազմաթիվ նկարների վրա կան հայերեն մակագրություններ։

Նրա մասին նկարահանել են կինոնկարներ (նաև Սերգեյ Փարաջանովի «Արաբեսկներ Փիրոսմանիի թեմաներով», 1985 թվական ֆիլմը, և այլն), գրել բանաստեղծություններ (Պավել Անտակոլսկի, Անդրեյ Վոզնեսենսկի, Բուլատ Օկուջավա և ուրիշներ)։

Փիրոսմանիի գործերից պահվում են Վրաստանի արվեստի, Մոսկվայի Տրետյակովյան, Արևելքի ժողովուրդների արվեստի և այլ թանգարաններում։ Փարիզի Ժորժ Պոմպիդու կենտրոնում բացվել է նրա ցուցահանդեսը (1960-ական թվականներ), Պաբլո Պիկասսոն ստեղծել է Փիրոսմանիի դիմանկարը։

1975 թվականին Թբիլիսիում բացվել է Նիկո Փիրոսմանիի հուշարձանը (քանդակագործ՝ Էլգուջա Ամաշուկելի)։ Վրաստանում թողարկվել է թղթադրամ Փիրոսմանիի դիմանկարով, նրա ծննդյան 125-ամյակի առթիվ՝ փոստային դրոշմանիշ (2002 թվական)։ 1982 թվականին Միրզաանիում բացվել է Փիրոսմանիի տուն-թանգարանը։

1969 թվականին «Վրացֆիլմ» կինոստուդիայում ռեժիսոր Գեորգի Շենգելայան նկարահանել է կենսագրական ֆիլմ Նիկո Փիրոսմանիի մասին։

•  
  Փուչիկով աղջիկը, 1900-ական թվականներ
•  
  Ձկնորս, 1900-ական թվականներ
•  
  Դերասանուհի Մարգարիտան, 1908
•  
  Ընձուղտ, 1900-ական թվականներ
•  
  Նատյուրմորտ