Հուդայականություն

516-Ք.ա. 70 թվականներ) դա նաև հրեաների անվանումն է։ Հուդայականությունը երեք մոնոթեիստական կրոններից ամենահինն է։ Դասվում է Աբրահամյան կրոնների շարքին, որոնց թվում են բացի հուդայականությունից նաև քրիստոնեությունը և իսլամը։

Հուդայականությունն ունի ավելի քան 3,000 տարվա պատմություն։ Որպես կրոն՝ կազմավորվել է Միջին արևելքում, բրոնզե դարի ժամանակներում։ Համարվում է միաստվածություն պաշտող ամենահին կրոններից մեկը։ Եբրայեցիներն ու իսրայելցիները Թանախի հին գրքերում, ինչպես, օրինակ, «Եսթերի գրքում», արդեն անվանվում են հրեաներ կամ «Իսրայելի զավակներ»։

Հուդայականության տեքստերը, ավանդույթներն ու արժեքները մեծ ազդեցություն են գործել Աբրահամյան հետագա կրոնների՝ ներառյալ քրիստոնեության, իսլամի, Բահայի հավատքի վրա։ Հուդայականության շատ տեսակետներ ուղղակիորեն կամ անուղղակի կերպով ազդել են նաև Արևմուտքի աշխարհիկ կյանքի, բարոյականության, քաղաքացիական օրենսդրության, իրավական համակարգի վրա։ Եբրայականությունը նույնքան կարևոր գործոն է եղել արևմտյան քաղաքակրթության զարգացման գործում, որքան հելլենիզը, իսկ հուդայականությունը, որոշակիորեն հիմք հանդիսանալով քրիստոնեության համար, դեռ վաղ քրիստոնեության ժամանակներից ազդել է արևմտյան իդեալների ու բարոյականության ձևավորման վրա

Հուդայականությունը տարանջատվում է զարգացման չորս շրջանների՝

1. Տաճարական, որը կապված է Երուսաղեմի Տաճարի գոյության հետ՝ Ք․ա․ 10-6 դդ․
2. Հելլենիստական, որն ընդգրկում է Ք․ա․ 6- Ք․հ․ 2-րդ դդ․
3. Թալմուդյան կամ Ռաբինական, որը տարածում է ստացել 2-րդ դարից մինչև 18-րդ դար
4. Օրթոդոքս հրեաների շարժումը, որը սկիզբ է առել 1970-ական թթ․ ու գոյություն ունի առ այսօր և ամենատարածվածներից է ժամանակակից Իսրայելում։

Ժամանակակից հուդայականությունում չկա ոչ մեկը կամ ոչինչ, ով ունի հավատքի իշխանության, քարոզի և նմանատիպ իրավունքներ։ Հուդայականները իրավունքի կամ հավատքի աղբյուր (Հալախա) են համարում Սուրբ գրքերը։

Սրբազան գրքերը երկուսն են՝ Թանախ ("Հրեական Աստվածաշունչ", որն իրենից ներկայացնում է կանոնական Աստվածաշնչի Հին Կտակարանը), Թալմուդ (Բանավոր Թորա, որը "գրավոր" Թորայի՝ Աստվածաշնչի առաջին 5 գրքերի, մեկնաբանություններնի գիրքն է)։ Հալախան կազմակերպում է հուդայականների կյանքի գրեթե բոլոր մասերը, ներառյալ ընտանեկան, քրեական, քաղաքացիական և այլն։

Հուդայականները էթնիկ խումբ են, ովքեր կա՛մ ծնվել են հրեա, կա՛մ ընդունել են հուդայականություն։ Այժմ աշխարհում կան մոտ 14․5 միլիոն հուդայական, որը համապատասխանում է Երկրի բնակչության 0․2 %-ին։ Նրանց 42 %-ն ապրում է Իսրայելում, 42 %-ն էլ ԱՄՆ-ում և Կանադայում։ Մնացածները հիմնականում ապրում են Եվրոպայում։

• Judaism by Israel Abrahams
• Ten Essays on Zionism and Judaism by Ahad Ha'am
• Avery-Peck, Alan, and Neusner, Jacob (eds.), The Blackwell Companion to Judaism (Blackwell, 2003)
• Boyarin, Daniel (1994). A Radical Jew: Paul and the Politics of Identity. Berkeley: University of California Press.
• Max Weber, Ancient Judaism, Free Press, 1967, 0-02-934130-2.
• Wayne Dosick, Living Judaism: The Complete Guide to Jewish Belief, Tradition and Practice.
• Neil Gillman, Conservative Judaism: The New Century, Behrman House.
• Jeffrey S. Gurock, American Jewish Orthodoxy in Historical Perspective. 1996, Ktav.
• Julius Guttmann, trans. by David Silverman, Philosophies of Judaism. JPS. 1964
• Barry W. Holtz, ed., Back to the Sources: Reading the Classic Jewish Texts. Summit Books.
• Paul Johnson, A History of the Jews. HarperCollins, 1988
• Jack Wertheime, A People Divided: Judaism in Contemporary America, Brandeis University Press, 1997.
• Encyclopaedia Judaica, Keter Publishing, CD-ROM edition, 1997
• Egon Mayer, Barry Kosmin and Ariela Keysar, "The American Jewish Identity Survey", a subset of The American Religious Identity Survey, City University of New York Graduate Center. An article on this survey is printed in The New York Jewish Week, 2 November 2001.
• Lewis, Bernard (1984). The Jews of Islam. Princeton: Princeton University Press. 0-691-00807-8.
• Lewis, Bernard (1999). Semites and Anti-Semites: An Inquiry into Conflict and Prejudice. W. W. Norton & Co. 0-393-31839-7.
• Stillman, Norman (1979). The Jews of Arab Lands: A History and Source Book. Philadelphia: Jewish Publication Society of America. 0-8276-0198-0.
• Day, John. Yahweh and the Gods and Goddesses of Canaan. Chippenham: Sheffield Academic Press, 2000.
• Dever, William G. Did God Have a Wife?. Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Co., 2005.
• Walsh, J. P. M. The Mighty from Their Thrones. Eugene: Wipf and Stock Publishers, 1987.
• Finkelstein, Israel (1996). "Ethnicity and Origin of the Iron I Settlers in the Highlands of Canaan: Can the Real Israel Please Stand Up?" The Biblical Archaeologist, 59(4).
• A. Khanbaghi. The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran (IB Tauris, 2006).