Ժետուլիու Վարգաս

	Ժետուլիու Վարգաս
Կուսակցություն՝	Brazilian Labour Party? և Republican Party of Rio Grande do Sul?
Կրթություն՝	Ռիու Գրանդի դու Սուլի դաշնային համալսարան
Մասնագիտություն՝	փաստաբան և քաղաքական գործիչ
Դավանանք	ագնոստիցիզմ
Ծննդյան օր	ապրիլի 19, 1882
Ծննդավայր	Սան Բորժա, Բրազիլիայի կայսրություն
Վախճանի օր	օգոստոսի 24, 1954[…] (72 տարեկան)
Վախճանի վայր	Կատեթի պալատ, Ռիո դե Ժանեյրո, Բրազիլիա
Թաղված	Սան Բորժա
Քաղաքացիություն	Բրազիլիա
Հայր	Manuel do Nascimento Vargas?
Մայր	Cândida Francisca Dornelles?
Ամուսին	Darci Vargas?
Զավակներ	Lutero Vargas?, Alzira Vargas?, Jandira Vargas?, Manuel Sarmanho Vargas? և Getúlio Vargas Filho?
Ինքնագիր
Պարգևներ	և
Getúlio Vargas

Մանկություն և երիտասարդություն

Ժետուլիու Դորնելիս Վարգասը ծնվել է 1882 թվականի ապրիլի 19-ին Սան Բորժայում, Ռիու Գրանդի դու Սուլ, Արգենտինայի հետ սահմանին՝ Մանուել դու Նասիմենտու Վարգասի և Կանդիդա Դորնելիս Վարգասի ընտանիքում։ Հայրը ծագումով Սան Պաուլուից է եղել, իսկ մայրը ծնվել է Ազորյան կղզիների հարուստ ընտանիքում։

Ժետուլիուն վաղ է թողել դպրոցը և ընդունվել ռազմական ուսումնարան։ Բայց շուտով նա հեռացել է բանակից՝ զբաղվելով իրավունքի ուսումնասիրությամբ և լրագրությամբ, ավարտել է Պորտու Ալեգրիի իրավունքի դպրոցը և ստացել իրավագիտության դոկտորական աստիճան։

1911 թվականին Ժետուլիուն ամուսնացել է Դարսի Սարմանյուի հետ, որը հետագայում 5 երեխա է ունեցել։

Կարիերայի սկիզբ

1922 թվականին ընտրվել է Ռիու Գրանդի դու Սուլ նահանգի օրենսդիր ժողովի կազմում։ Որոշ ժամանակ նախագահ Վաշինգտոն Լուիսի օրոք զբաղեցրել է ֆինանսների նախարարի պաշտոնը, բայց հրաժարական է տվել իր հայրենի նահանգում նահանգապետի ընտրություններին մասնակցելու նպատակով։ 1928 թվականին Ռիու Գրանդի դու Սուլի նահանգապետ ընտրվելուց հետո նա դարձել ընդդիմության առաջատար մասնիկը։

1930 թվականին Վարգասը ստեղծել է քաղաքային նոր բուրժուազիայի և կառավարության նկատմամբ թշնամաբար տրամադրված հողատերերի միջև լիբերալ դաշինք և դաշինքից առաջադրվել որպես նախագահի թեկնածու։

1930 թվականի հեղափոխություն

1930 թվականի սկզբին Նախագահ Վաշինգտոն Լուիսն իր ժառանգորդին անվանել է Սան Պաուլուի նահանգապետ Ժուլիու Պրեստիսին, ինչը հակասել է կաթով սուրճի քաղաքականությանը, որի համաձայն նախագահ պետք է դառնար Մինաս Ժերայսի նահանգապետ Կառլուս Ռիբեյրու դի Անդրադան։ Դրանից հետո Բրազիլիայում սկսվել է իշխանության ճգնաժամ։

Անտոնիու Կարլուսը, որին հեղափոխության ճարտարապետ էին կոչում, միացել է Ժետուլիու Վարգասի ընդդիմադիր Լիբերալ դաշինքին։ 1930 թվականի մարտի 1-ին տեղի են ունեցել նախագահական ընտրություններ։ Իշխանության թեկնածու Ժուլիու Փրեսթիսը հաղթել է 1 091 000 ձայնով՝ Վարգասի 742 000 դեմ։

Սակայն Վարգասը չի ճանաչել իր պարտությունը և մեղադրել կառավարությանը քվեարկության արդյունքները կեղծելու մեջ։ Ավելին, նա հայտարարել է իր հաղթանակը և սկսել նախապատրաստվել կառավարության հետ զինված ճակատման։ Վաշինգտոնի լիազորությունների ավարտից մոտ երկու ամիս առաջ Լուիսի զանգվածային հակակառավարական ելույթները շատ հզորացել էին։ Հոկտեմբերի 10-ին Ժետուլիու Վարգասն իր կողմնակիցների գլխավորությամբ գնացքով մեկնել է Ռիո դե Ժանեյրո։ Նրան կանգնեցնելու փորձով կառավարության զորքերը փակել են ճանապարհները, որի պատճառով հոկտեմբերի 12-13-ը Քվատիգվիում՝ Սան Պաուլու և Պարանա նահանգների սահմանին, զինված բախումներ են տեղի ունեցել հեղափոխական զորքերի հետ։ Մեծ ճակատամարտ կարող էր տեղի ունենալ Իտարարայում, սակայն այն կանխել է կառավարության փաստացի անկումը 1930 թվականի հոկտեմբերի 24-ին։ Իշխանությունը ժամանակավորապես հայտնվել է գեներալներ Աուգուստ տաս Ֆրագոզայի, Մենա Բարրետուի և ծովակալ Իսայաս դի Նորոնիի կազմում խունտայի ձեռքում։

Նախագահության առաջին շրջան

Ժամանակավոր կառավարություն

Իշխանափոխությունից մեկ շաբաթ անց Վարգասը ժամանել է մայրաքաղաք, և 1930 թվականի նոյեմբերի 3-ին՝ ժամը 3-ին, խունտան պաշտոնապես նրան հանձնեց իշխանությունը։ Այդպես ավարտվել է Հին Հանրապետության շրջանը։ Իր երդմնակալության խոսքում Վարգասը նշել է 17 նպատակ, որոնք պետք է կատարեր ժամանակավոր կառավարությունը։ Այդ օրվանից Վարգասը սկսել է ղեկավարել Բրազիլիան որպես ժամանակավոր նախագահ։

Վարգասը ձգտում էր Բրազիլիան դուրս բերել մեծ ճգնաժամից՝ պետական ինտերվենցիայի քաղաքականության հաշվին։ Նա համակրանք է ձեռք բերել Բրազիլիայի համար նոր պոպուլիզմի և ազգայնականության զանգվածային գաղափարախոսությունների օգնությամբ։ Ինչպես նաև Ֆրանկլին Դելանո Ռուզվելտը ԱՄՆ-ում, նրա առաջին քայլերը կենտրոնացած էին տնտեսական խթանման վրա, ծրագրեր, որոնց հետ համաձայն էին կոալիցիայի բոլոր խմբակցությունները։

1934 թվականի սահմանադրություն

1934 թվականին՝ Սան Պաուլու նահանգում սահմանադրագետների ապստամբությունից երկու տարի անց, Վարգասը համաձայնել է ընդունել Բրազիլիայի նոր Սահմանադրությունը։ Այս Սահմանադրության օգնությամբ նա առաջին հերթին ցանկանում էր հնարավորություն ստանալ վերընտրվելու նախագահի պաշտոնում, քանի որ նրա առաջին նախագահական ժամկետն ավարտվում էր արդեն նոյեմբերին։

Նոր Սահմանադրությունը համաժողովրդական քվեարկությամբ ընդունվել է 1934 թվականի հուլիսի 16-ին։ Չնայած իր անհոգությանը՝ այս Սահմանադրությունն առաջին անգամ գրվել է բազմակուսակցական արդար ընտրությունների ժամանակ ժողովրդի կողմից ընտրված ներկայացուցիչների կողմից։ Դրա հետևանքով այն պարունակում էր քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական կյանքի մի շարք կատարելագործումներ, օրինակ՝ դատական իշխանության անկախությունը, կանանց ընտրական իրավունքների տրամադրումը, դատական իշխանության ճյուղերի ստեղծումը՝ ընտրությունների և աշխատանքային հարաբերությունների վերահսկողության համար, խոսքի, կրոնի, տեղաշարժերի և հանրահավաքների ազատության հռչակումը։ Մյուս կողմից, Սահմանադրությունը պարունակում էր նաև եվրոպական ֆաշիզմի որոշ տարրեր և Վարգասին վերահսկողություն էր տալիս աշխատանքային միությունների նկատմամբ։

Նոր Սահմանադրության շատ դրույթներ երբեք գործնականում չեն իրականացել։ 1934 թվականից հետո ռեժիմը բնութագրվում էր ընդդիմության գրեթե լիակատար ճնշմամբ, ինչը հնարավորություն չէր տալիս կատարել Սահմանադրության շատ պահանջներ։ Ինչպես երևում է արդեն մի քանի տարի անց, Վարգասը պարզապես ուժեր էր հավաքում ժողովրդավարական հաստատությունները ոչնչացնելու և ֆաշիստական բռնատիրական ռեժիմ հաստատելու համար։

Դիկտատուրա

Վարգասի ավտորիտար ռեժիմին ավելի ու ավելի են սպառնացել տարբեր պրոկոմունիստական խմբեր, որոնք հարուստ նահանգներից աղքատ գյուղացիների հետ միություն են փնտրում։ Արդյունքը դարձել է ազգային-ազատագրական դաշինքի կազմավորումը՝ տենենտիստ սպաների ապստամբություններից մեկի առաջնորդ Լուիս Կարլոս Պրեստեսի գլխավորությամբ, որը միացել է Բրազիլիայի կոմունիստական կուսակցությանը, և հաջորդել 1935 թվականի Նոյեմբերյան ապստամբությունը։

Չնայած պոպուլիստական «աղքատների հայր» մականունին, Վարգասի հետագա առաջխաղացումը լատիֆունդիստների պահանջների բավարարման ուղղությամբ Վարգասին հանգեցրեց ինտեգրալիստների հետ դաշինքին, կիսապատերազմական պլինիու Սալգադու ֆաշիստական շարժման կողմից։ Այս դաշինքը նպաստել է շարժման դերի նկատելի աճին, որն արագորեն վերածվել է Բրազիլիայում կարևոր քաղաքական ուժի։ 1934 թվականից հետո սկսվում է նաև հասարակական կազմակերպությունների և արհմիությունների նկատմամբ վերահսկողություն ստանալը նման կարգի ֆիկտիվ կազմակերպությունների ստեղծման միջոցով, պետական միջնորդությունը և կազմակերպությունների միավորումը։

1935 թվականից սկսած Վարգասի քաղաքականությունը երկու գլխավոր նպատակ էր հետապնդում՝ արդյունաբերական աճի խթանում և աշխատանքային դասի կյանքի բարելավում (պետության կազմակերպությունների զուգահեռ ենթակայությամբ)։ Կառավարությունն իրականացրել է կորպորատիվ գաղափարներ, որոնք ամրագրված են 1934 թվականի Սահմանադրության մեջ, որոնք պետք է միավորեին բնակչության բոլոր շերտերին, ինչպես ֆաշիստական Իտալիայում։ Ընդ որում, արդյունաբերության աճը և ուրբանիզացիան մեծացրել են աշխատանքային դասի դերը՝ հանգեցնելով նրան դաշինքին միավորելու անհրաժեշտության։ Վարգասը, ինչպես և մի փոքր ուշ Խուան Պերոնը հարևան Արգենտինայում, հետևում էր Մուսոլինիի ռազմավարությանը, համախմբելով աշխատանքային դասը ազգայնականության կարգախոսներով։

Էստադո Նովո

Վարգասի կորպորատիվ դիկտատուրան՝ «Էստադո Նովո» («Նոր պետություն») վերջնականապես նյութականացվել է 1937 թվականին։ Ենթադրվում էր, որ Վարգասը նախագահի պաշտոնը կթողնի 1938 թվականի հունվարին, ինչպես դա պահանջում էր 1934 թվականի սահմանադրությունը, սակայն 1937 թվականի սեպտեմբերի 29-ին գեներալ Դուտրան ներկայացրել է այսպես կոչված «Քոենի պլանը», որը նկարագրում էր կոմունիստական հեղափոխության մանրամասն պլանը։ «Քոենի պլանն» ընդամենը ֆալսիֆիկացիա էր, որն արել էին ինտեգրալիստները, բայց Վարգասն այն օգտագործել էր երկրում արտակարգ դրության ռեժիմ հայտարարելու համար։

Նոյեմբերի 10-ին Վարգասը ժողովրդին ռադիոյով հայտարարել էր բռնապետական լիազորությունների ընդունման մասին, որոնք ամրագրվում էին նոր սահմանադրությամբ։ Վարգասը կասեցրել է նախագահական ընտրությունները, արձակել Ազգային Կոնգրեսը, չեղարկել ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունները, խիստ գրաքննություն է մտցրել, կենտրոնացված ոստիկանություն է կազմակերպել, ուժեղացրել է ԴՈՊՍ-ի քաղաքական քննչական մարմինը և բանտերը լցրել քաղաքական այլախոհներով՝ ազգայնամոլություն քարոզելով և պետական քաղաքականության նկատմամբ լիակատար վերահսկողություն սահմանելով։

Կործանում

Չնայած ֆաշիստական «Էստադո Նովո» բնույթին՝ Բրազիլիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում հանդես է եկել դաշնակիցների կողմից, ինչը հանգեցրել է բրազիլական միջին դասի շրջանում թյուրիմացության։ Հակաֆաշիստական տրամադրությունների հետ կապված՝ Վարգասը ստիպված է եղել գնալ ռեժիմի որոշակի ազատականացման. նա հայտարարել է «Ազատության նոր հետպատերազմյան դարաշրջան», որը ներառել է քաղբանտարկյալների համաներում, նախագահական ընտրությունների վերադարձ և ընդդիմադիր կուսակցությունների օրինականացում։

Ստեղծվել են մի քանի կուսակցություններ, այդ թվում՝ Բրազիլական աշխատանքային (տրաբալիստական) կուսակցություն, որի պատվավոր նախագահ է դարձել ինքը Վարգասը։ Նրա բազան ուղղահայաց կազմակերպված արհմիություններն էին, որոնք վերահսկվում էին աշխատանքի նախարարության կողմից, իսկ ինքը կոչված էր ծառայելու պոպուլիստական այլընտրանք, որը աշխատողներին պահում էր կոմունիստական և սոցիալիստական շարժմանը միանալուց հետո, սակայն շուտով այնտեղ վերև էին բարձրացել ձախ թևի ներկայացուցիչները՝ Ժուան Գուլարտը և Լեոնել Բրիզոլան։

Այդուհանդերձ, հենց նախագահի հռչակած այդ ազատականացման դժգոհությունն էլ հանգեցրել է նոր պետական հեղաշրջման։ 1945 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Վարգասի կառավարության առավել աջակիցներ, գեներալներ Պեդրու Մոնտեյրուն և Էուրիկ Գասպար Դուտրան նրան պաշտոնանկ են արել նախագահի պաշտոնից և ժամանակավոր նախագահ նշանակել Բրազիլիայի Գերագույն դատարանի ղեկավար Ժոզե Լինյարիսին։

1945-1950 թվականներ

Շուտով երկրում տեղի են ունեցել նախագահական ընտրություններ, որտեղ հաղթել է Մարշալ Դուտրան՝ Վարգասի կառավարությունում նախկին ռազմական նախարարը։ Վարգասը պաշտպանել է նրա քաղաքականությունը, ինչի պատճառով էլ արտաքսվել է երկրից։

1946 թվականին Վարգասն ընտրվել է Ռիու Գրանդի դու Սուլ նահանգից սենատոր և Սենատում կառավարել մինչև 1950 թվականը։ Սակայն նա ակտիվ մասնակցություն չի ունեցել Սենատի նիստերին և եղել է միակ խորհրդարանականը, որը 1946 թվականին չի ստորագրել նոր սահմանադրությունը։

Նախագահության երկրորդ շրջան

Վարգասը մեծ քաղաքականություն է վերադարձել 1950 թվականին, երբ մասնակցել է նախագահական ընտրություններին։ Հավաքելով ձայների մեծամասնությունը՝ նա կրկին եկավ իշխանության, բայց արդեն որպես համաժողովրդական ընտրված նախագահ։ Վարգասի հաջողության գրավականը ժողովրդականությունն էր։

Քաղաքականության մեջ Վարգասը հետևել է նախկին ուղուն՝ ընդլայնել է արդյունաբերության նավթարդյունահանող և մետալուրգիական ճյուղերը, մշակել է երկրի էլեկտրաէներգիայի ապահովման ազգային համակարգը, հիմնադրել է տնտեսական զարգացման ազգային բանկը։ Նման քաղաքականությունը միայն ամրապնդում էր նախագահի հեղինակությունը։

Բայց 1954 թվականին իրավիճակը կտրուկ սրվել է, բարձրացել է գնաճի մակարդակը, ինչի հետևանքով սկսվել են աշխատավարձի բարձրացում պահանջող աշխատողների գործադուլները։ 1954 թվականի օգոստոսին բարձրագույն զինվորական կոչումները պահանջում էին Վարգասի հրաժարականը։

Մահ

Ըստ Վարգասի քաղաքական հակառակորդների՝ երկրում ճգնաժամ է սկսվել, որի գագաթնակետը նախագահի գլխավոր մրցակից Կառլոս Լասերդայի դեմ օգոստոսի 5-ին Տոնելերի փողոցում կատարված մահափորձն էր, որի ժամանակ սպանվել էր Լասերդայի ուղեկիցը՝ մայոր Ռուբենս Վասը։ Այդ մահափորձի կազմակերպման մեջ մեղադրվել է լեյտենանտ Գրեգորիո Ֆորտունատոն՝ Վարգասի անձնական անվտանգության պետը։ Դա դժգոհություն առաջացրեց զինվորականների շրջանում․ գեներալները պահանջում էին, որ նախագահ հրաժարական տա։ Նա փորձել է դիմադրել մինչև վերջ և օգոստոսի 24-ի երեկոյան ուժային կառույցների մասնակցությամբ արտահերթ խորհրդակցություն է նշանակել, սակայն լուրեր է ստացել, որ սպաները չեն պատրաստում զիջումների գնալ։

Գիտակցելով, որ իրավիճակի վերահսկողությունը դուրս է եկել վերահսկողությունից, Վարգասն ինքնասպանություն է գործել՝ ատրճանակից կրակելով իր կրծքավանդակի վրա։ Հետմահու գրության մեջ Վարգասը համոզմունք է հայտնել, որ իր վարած քաղաքականությունը ճիշտ է, և իր մահով ցանկանում է ուշադրություն հրավիրել ազգային խնդիրների վրա։ «Ես հանգիստ անում եմ իմ առաջին քայլը դեպի հավերժություն տանող ճանապարհին և կյանքից բաժանվում եմ պատմության մեջ մտնելու համար»:

Վարգասի մահվան մասին հայտարարությունից և այդ նամակի հրապարակումից հետո ամբողջ երկրում տեղի են ունեցել բազմաթիվ ցույցեր, որոնք նվիրված էին նախագահի հիշատակին։

Վարգասը թաղվել է Սան-Բորժա քաղաքում՝ Ռիու Գրանդի դու Սուլում։ Նախագահի ննջազգեստը՝ կրծքում գնդակային անցքով, ցուցադրվում է Կատետեի պալատում։

Հիշատակ

Ի պատիվ Վարգասի՝ անվանակոչվել են Ռիու Գրանդի դու Սուլ նահանգի Ժետուլիու Վարգաս և Սանտա Կատարինի Պրեզիդենտի-Ժետուլիու քաղաքաները, ինչպես նաև Ռիո դե Ժանեյրոյի նախագահական Վարգաս կայարանը։ Նրա անունով է կոչվել նաև աշխարհի խոշորագույն ադամանդներից մեկը (ավելի քան 726 կարատ քաշով), որը 1938 թվականին արդյունահանվել Է Բրազիլիայում։

Ծանոթագրություններ

Գրականություն

French, John D. "The Populist Gamble of Gétulio Vargas in 1945: Political and Ideological Transitions in Brazil," in Latin America in the 1940s, David Rock (historian), ed. Berkeley and Los Angeles: University of California Press 1994, pp. 141–165.
Jens R Hentschke, Estado Novo (Saarbrücken: Verlag für Entwicklungspolitik, 1996), 725 pp.
Jens R Hentschke, Positivism gaúcho-Style: Júlio de Castilhos's Dictatorship and Its Impact on State- and Nation-Building in Vargas' Brazil (Berlin: Verlag für Wissenschaft und Forschung, 2004), x, 135 pp (edição brasileira, por EdiPUCRS, em 2015)
Jens R Hentschke (ed.), Vargas and Brazil: New Perspectives (New York: Palgrave Macmillan, 2006), 308 pp.
Jens R Hentschke, Reconstructing the Brazilian Nation: Public Schooling in the Vargas Era (Baden-Baden: Nomos, 2007), 518 pp.
Robert M. Levine, Father of the Poor?: Vargas and His Era (Cambridge University Press, 1998).
Samuel Putnam, "Vargas Dictatorship in Brazil," Science and Society, vol. 5, no. 2 (Spring 1941), pp. 97–116. In JSTOR.
Thomas E. Skidmore, Politics in Brazil: An Experiment in Democracy, 1930–1964. Oxford: Oxford University Press 1967.
Barbara Weinstein, "Getúlio Vargas, Diario, 1937/1942". Luso-Brazilian Review 34, no. 2 (winter 1997), 137–41.
Daryle Williams, Culture Wars in Brazil: The First Vargas Regime, 1930–1945. Durham: Duke University Press 2001.
Daryle Williams and Barbara Weinstein, "Vargas Morto: The Death and Life of a Brazilian Statesman," in Death, Dismemberment, and Memory: Body Politics in Latin America, Lyman L. Johnson, editor. Albuquerque: University of New Mexico Press 2004, pp. 273–315.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ժետուլիու Վարգաս» հոդվածին։

This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Ժետուլիու Վարգաս, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.