Գլխացավ

Գլխացավը հաճախ կարող է առաջանալ ուղեղի թաղանթների և անոթների ձգումից կամ գրգռումից։ Ցավային ընկալիչները կարող են դրդվել նաև գլխի տրավմաներից ու ուռուցքներից։ Անոթային սպազմն, անոթների լայնացումն, ուղեղաթաղանթների բորբոքումն կամ վարակներն, ինչպես նաև մկանային ձգվածությունը կարող են դրդել ցավային ընկալիչներն ու ցավի առաջացման պատճառ դառնալ։ Ցավային ընկալիչների դրդումը բերում է վերել նյարդաթելերով ազդակի փոխանցում դեպի ուղեղի նյարդային բջիջներ, որով նրանց հաղորդվում է մարմնի որևէ հատվածի վնասման մասին։

Առաջնային գլխացավերը ի տարբերություն երկրորդայինների շատ ավելի դժվար է հասկանալ։ Միգրենի, լարվածության և փնջային գլխացավերի առաջացման հստակ պատճառն անհայտ է։ Տարբեր ժամանակներում առաջարկվել են տարբեր տեսություններ, որոնցով փորձել են բացատրել ուղեղում առաջացող փոփոխությունները որոնք դառնում են գլխացավերի պատճառ։

Նախկինում համարվում էր, որ միգրենի առաջացման առաջնային պատճառը ուղեղային անոթների դիսֆունկցիան է։ Անոթային տեսությունը առաջարկվել էր Վոլֆի կողմից 20-րդ դարում և համարում էր, որ միգրենի ժամանակ առաջացող աուրայի պատճառը ներգանգային անոթների սպազմն է (գլխի ներսում գտնվող անոթներ), իսկ գլխացավը՝ որպես այդպիսին առաջանում է արտագանգային անոթների (գլխից դուրս գտնվող անոթներ) լայնացման հետևանքով, քանզի նրանք լայնանալով բերում են հարակից նյարդերի ցավային ընկալիչների դրդման և ցավի առաջացման։ Անոթային տեսությունը ներկայումս այլևս չի ընդունվում։ Հետազոտությունները ցույց են տվել որ միգրենոզ գլխացավերը չեն ուղեկցվում արտագանգային անոթների լայնացմամբ և միայն հազվադեպ կարող է լինել թույլ արտահայտված ներուղեղային անոթների լայնացում։

Ներկայումս շատ մասնագետներ համարում են որ միգրենի առաջացման առաջնային պատճառը ներուղեղային նյարդերի դիսֆունկցիան է։ Համարվում է, որ աուրան առաջանում է գլխուղեղի կեղևի նեյրոններում առաջացող բարձր ակտիվության հետևանքով, որը հայտնի է կեղևի տարածվող դեպրեսիա անվամբ։ Որոշ մարդիկ համարում են որ գլխացավերն առաջանում են զգացողական նյարդերի ակտիվության բարձրացման պատճառով, որի հետևանքով ձերբազատվում է սերոտոնին միջնորդանյութը, որն էլ բերում է անոթների, ուղեղի թաղանթների բորբոքման, ինչպես նաև որոշ չափով անոթալայնացման։ Տրիպտանները, որոնք կիրառվում են միգրենի բուժման ժամանակ պաշարում են սերոտոնինային ռեցեպտորներն և բերում անոթանեղացման։ Առանց գլխացավերի միգրեն ունեցող մարդիկ հիմնականում ունենում են ընտանեկան անամնեզ կամ այն կանայք են, ովքեր ունեն հորմոնալ փոփոխություններ, ընդունում են հակաբեղմնավորիչ հաբեր կամ ստանում են հորմոն փոխարինող թերապիա։

Լարվածության գլխացավերն առաջանում են գլխի և պարանոցի մկանները նյարդավորող ծայրամասային նյարդերի դրդման հետևանքով։

Փնջային գլխացավերի ժամանակ դիտվում է եռվորյակ նյարդի և հիպոթալամուսի գերակտիվացում, բայց հստակ պատճառն անհայտ է։

Գլխացավերի մեծամասնությունը կարող են ախտորոշվել միայն հիվանդության պատմությամբ։ Եթե պացիենտի ներկայացրած ախտանիշները վտանգավոր են թվում, ապա կարող է լրացուցիչ հետազոտությունների կարիք առաջանալ, օրինակ՝ ՄՌՏ, գոտկային պունկցիա։ Էլեկտրաուղեղագիրությունը սովորաբար կիրառելի չէ գլխացավերի ժամանակ։

Գլխացավերի ախտորոշման առաջին քայլը պետք է լինի հասկանալ արդյոք գլխացավը նոր է, թե՝ հին։ «Նոր գլխացավ» է համարվում այն գլխացավը, որն առաջացել է վերջերս կամ տեղի է ունեցել քրոնիկ գլխացավի բնույթի կամ ուժի փոփոխություն։ Օրինակ, եթե երկկողմանի ճնշող բութ ցավին հանկարծակի գումարվել է սուր միակողմանի բաբախող ցավ։

«Կարմիր դրոշակներ»

Շատ կարևոր է տարբերակել բարձր և ցածր ռիսկայնությամբ գլխացավերը։ Դրանց ախտանիշները իրար շատ նման են։ Գլխացավերը, որոնք կարող են վտանգավոր լինել, լրացուցիչ լաբորատոր և գործիքային հետազոտությունների կարիք ունեն։

Անհետաձգելի բուժօգնության բժիշկների ամերիկյան քոլեջի (American College for Emergency Physicians) հրատարակել է ցածր ռիսկայնության գլխացավերի չափորոշիչները.

• 30-ից ցածր տարիք
• առաջնային գլխացավերի տիպիկ պատկեր
• նմանատիպ գլխացավերի նախկին պատմություն
• նյարդաբանական հետազոտության ժամանակ չի հայտնաբերվել որևէ այլ խնդիր
• բնորոշ պատկերի փոփխություն չկա
• չկա ուղեկցող որևէ բարձր ռիկայնությամբ հիվանդություն (օրիանկ՝ ՄԻԱՎ)
• անամնեստիկ կամ ֆիզիկալ հետազոտությամբ չի հայտնաբերվել որևէ նոր տվյալներ

Մի շարք չափորոշիչներ կարող են վկայել այն մասին, որ գլխացավն ունի ավելի վտանգավոր երկրորդային բնույթ և ավելի երկարատև բուժման կարիք։ Այս «կարմիր դրոշակները» հուշում են, որ պացիենտը լրացուցիչ հետազոտման կարիք ունի։

Սովորաբար, եթե պացիենտն առաջին անգամ է ներկայացնում ուժեղ գլխացավի գանգատ, նեյրովիզուալիզացիայի (ՀՏ, ՄՌՏ) կարիք կա։ Նեյրովիզուալիզացիայի կարիք ունեն նաև հարաճուն գլխացավերով (նորագոյացությունների, արյունահոսությունների կասկածի դեպքում) և նյարդաբանական հետազոտությամբ հայտնաբերցած ախտանիշներով (օրինակ՝ թուլություն որևէ վերջույթ(ներ)ում) պացիենտները։

Գլխացավերի ամերիկյան ասոցիացիան (The American Headache Society) խորհուրդ է տալիս օգտագործել "SSNOOP" (ՀՍՆ-ՀՍՆ) համակարգը, մնեմոնիկ արտահայտություն, որը օգնում է ավելի հեշտ հիշել։

• Համակարգային ախտանիշներ (ջերմություն, քաշի կորուստ) – Systemic symptoms
• Սիստեմային հիվանդություններ (ՄԻԱՎ, չարորոկ նորագոյացություններ) – Systemic disease
• Նյարդաբանական ախտանիշներ կամ նշաններ – Neurologic symptoms or signs
• Հանկարծակի սկիզբ (կայծակնայաին գլխացավ) – Onset sudden
• Սկիզբը 40-ն անց տարիքում – Onset after age 40 years
• Նախկին գլխացավերի պատմություն (առաջին անգամ, ուժեղացող, փոփոխված) – Previous headache history

Այլ «կարմիր դրոշակներ» են հանդիսանում.

Հին գլխացավեր

Հին գլխացավերը սովորաբար առաջնային են և անվտանգ։ Դրանց հիմնական պատճառներն են միգրենը և լարվածության գլխացավը։ Միգրենը կարող է լինել աուրայով (տեսողական ախտանիշներ, թմրածություն, ծակծկոց) կամ առանց աուրայի։ Աուրան սկսվում է ցավը սկսվելուց 30–60 րոպե առաջ, նախազգուշացնելով գլխացավի սկման մասին։ Լարվածության գլխացավերը սովորաբար երկկողմանի են, գոտենման ճնշող բնույթի, առանց սրտխառնոցի կամ փսխման։ Այնուամենայնիվ որոշ ախտանիշներ կարող են ծածկվել մեկը մյուսով և խառնել հիվանդության պատկերը։ Այդ պատճառով շատ կարևոր է տարբերակել գլխացավի տեսակը՝ բուժման ճիշտ ալգորիթմ ընտրելու նպատակով։

Հետևյալ սխեման օգնում է տարբերակել միգրենը լարվածության գլխացավից.

• Բաբախող ցավ
• 4–72 ժամ տևողությամբ
• Միակողմանի
• Սրտխառնոցով և փսխմամբ ուղեկցվող
• Տկարության հասցնող ուժգնության։

Որոշ աղբյուրներ նշում են, որ նշված չափանիշներից 4–5-ի առկայության դեպքում միգրենի առկայությունը 24 անգամ ավելի հավանական է քան՝ լարվածության գլխացավինը (հավանականության գործակիցը՝ 24): 3 չափանիշների առկայության դեպքում հավանականության գործակիցը հավասար է 3-ի։ 2 չափանիշի առկայության դեպքում հավանականության գորշակիցը հավասար է 0.41-ի, այսինքն լարվածության գլխացավի առկայությունը ավելի հավանական է։ Մեկ այլ աղբյուրի համաձայն, ստորև նշված գործոնները միմյանցից անկախ բարձրացնում են միգրենի առկայության հավանականությունը։ Այդ գործոններն են. սրտխառնոց, լուսավախություն, ձայնավախություն, սրացումը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից, միակոմանիություն, բաբախող բնույթ, շոկոլադը որպես գլխացավի հարուցող գործուն, պանիրը որպես գլխացավի հարուցող գործոն։

Փնջային գլխացավերը հանդիպում են ավելի հազվադեպ քան նախորդները (1–3 դեպք 10,000 բնակչությունից) և ավելի հաճախ հանդիպում են տղամարդկանց մոտ։ Դրանք արտահայտվում են հանկարծակի սկսվող պայթյունանման ցավով մեկ աչքի շուրջը և ուղեկցվում են վեգետատիվ ախտանիշներով (արցունքահոսություն, քթահոսություն, աչքի կարմրություն)։

Քունք-ստործնոտային ցավեր (քրոնիկ ցավեր հոդավորման շրջանում), և պարանոցածին ցավերը (գլխացավեր, որոնք առաջանում են պարանոցային մկանների լարվածությունից) նույնպես ախտորոշման տարբերակներ են։

Քրոնիկ չբացահայտված գլխացավերի դեպքում շատ օգտակար է ցավային օրացույցի վարումը, որը օգնում է հետևել ցավի զարգացման ընթացքին, հրահրող գործեններին, ինչպիսիք են դաշտանային ցիկլը, մարզումները կամ սնունդը։ Չնայած բջջային էլեկտրոնային օրագրեը գնալով աելի մեծ համբավ են ձեռք բերում, այնուամենայնիվ, ըստ վերջին ակնարկերի, դրանց մեծամասնությունը չունեն բավարար ապացուցված և գիտական հիմքեր։

Նոր գլխացավեր

Նոր առաջացած գլխացավերը առավել հաճախ լինում են վտանգավոր երկրորդային գլխացավեր։ Սակայն չի բացառվում, որ դրանք կարող են լինել քրոնիկ առաջնային գլխացավերի առաջին նոպա։

Մասնագետների մի մասը խորհուրդ են տալիս դրանք հետազոտել հետևյալ սկզբունքով.

• եթե առկա է որևէ վտանգավոր «կարմիր դրոշակ» (տեսողության կորուստ, ցնցումներ կամ այլ նյարդաբանական նշաններ), ապա հարկավոր է իրականացնել նեյրովիզուալիզացի, որոշ դեպքերում նաև գոտկային պունկցիա։
• եթե գլխացավեը ունեցել է հանկարծակի սկիզբ (կայծակնային գլխացավ), համակարգչային շերտագրության (ՀՇ, ՀՏ) իրականացումը պարտադիր՝ ներգանգային արյունահոսությունները բացառելու նպատակով։ Քանի որ ՀՏ-ն կարող է տալ կեղծ բացասական արդյունք, ապա արյունազեղման նշաններ չհայտնաբերելու դեպքում, հարկավոր է կատարել գոտկային պունկցիա գլխուղող-ողնուղեղային հեղուկում արյան հետքեր հայտնաբերելու նպատակով։
• Եթե առկա են վարակային նշաններ (ջերմություն, ցան, պարանոցային կարկամություն) Գոտկային պունկցիան պարտադիր է գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղոկում հնարավոր վարակի հարուցիչները հայտնաբերելու նպատակով։
• Եթե առկա է ծամելու դժվարություն և սկալպի (գլխի մազածածկ հատվածի մաշկը ստորադիր փափուկ հյուսվածքների հետ միասին) ցավոտություն մեծահասակտ պացիենտի մոտ, ապա հարկավոր է կասկածել քունքային արտերիտ և որքան հնարավոր է շուտ սկսել բուժումը։

Նեյրովիզուալիզացիա

Հին գլխացավեր

ԱՄՆ գլխացավերի կոնսորցիումը մշակել է ուղեցույց ոչ սուր գլխացավերի դեպքում նեյրովիզուալիզավիայի իրականացման մասին։ Հին, քրոնիկ գլխացավերի մեծամասնությունը նեյրովիզուալիզացիայի կարիք չունեն։ Եթե պացիենտի մոտ առկա են միգրենին բնորոշ ախտանիշներ, ապա խիստ անհավանական է ներգանգային որևէ շեղման առկայությունը, հետևաբար նեյրովիզուալիզացիայի կարիք հիմնականում չկա։ Եթե առկա են մի շարք նյարդաբանական ախտանիշներ, ապա նեյրովիզուալիզացիան պարտադիր է։

Նոր գլխացավեր

Յուրաքանչյուր ոք, ում մոտ հայտնաբերվում են «կարմիր դրոշակներից» որևէ մեկը, պարտադիր պետք է լրացուցիչ հետազոտվեն։ հետազոտության տեսակի ընտրությունը վիրելի գործընթաց է։ Առանց կոնտրաստի համակարգչային շերտագրությունը սովորաբար առաջին հետազոտությունն է, քանի որ այն առկա ք համարյա բոլոր շտապ օգնության բաժանմունքերում և ավելի մատչելի է քան ՄՆՏ հետազոտությունը։ Այս հետազոտությունը լավագույն ընտրությունն է ներգանգային թարմ արյունահոսությունների հայտնաբերման համար։ Մագնիսա-ռեզոնանսային շերտագությունը (տոմոգրաֆի) (ՄՌՇ, ՄՌՏ) լավագույն տարբերակն է գլխուղեղի ուռուցքների, հետին գանգափոսում առկա խնդիրների հայտնաբերման համար։ ՄՌՏ-ն շատ զգայուն է ուղողահյուսվածքոի տարբեր, նույնիսկ չնչին, փոփոխությունների նկատմամբ, սակայն դրանք կարող են ընդհանրապես կապ չունենալ առկա գլխացավի հետ։

Ռադիոլոգիայի ամերիկյան քոլեջը առաջարկել է նեյրովիզուալիզացիայի տարբեր տեսակներ ընտրության հետևյալ սխեման։

Գոտկային պունկցիա

Գոտկային պունկցիան միջամտություն է, որի ժամանակ ասեղի միջոցով գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղուկ (ԳՈՀ) է վերցվում ողնուղեղային խողովակից։ Այս հետազոտությունը անհրաժեշտ է ԳՈՀ մեջ վարակի կամ արյան նշաններ հայտնաբերելու համար։ Գոտկային պունկցիայով կարելի է գնահատել նաև ԳՈՀ-ի ճնշումը ողնուղեղային խողովակում, ինչը կարող է օգտակար լինել իդիոպաթիկ ներգանգային հպերտենզիան (սովորաբար երիտասարդ, գեր կանանց մոտ, ովքեր ունեն բարձր ներգանգային ճնշում) կամ ներգանգային ճնշման բարձրացման այլ պատճառները հայտնաբերելու համար։

Առավել տարածված և ընդունելի է համարվում Գլխացավերի միջազգային ասոցիացիայի (International Headache Society) կողմից առաջարկված Գլխացավերի միջազգային դասակարգումը (International Classification of Headache Disorders (ICHD))։ Ներկայիս գործող երրորդ հրատարակությունը (ICHD-3) լույս է տեսել 2018թ. հունվարի 25-ին։ Առաջին հրատարակությունը լուս է տեսել դռևս 1988թ. իսկ եչկրորդ հրատարակությունը՝ 2004-ին։ Այս դասակարգումը ընդունված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) կողմից։

Այլ դասակարգումներ նույնպես գոյություն ունեն։ Առաջիններից մեկը լույս է տեսել 1951թ.։ ԱՄՆ Առողջապահության ազգային ինստիտուտի կողմից նույնպես առաջարկվել է դասակարգում 1962-ին։

Գլխացավերի միջազգային դասկարգում – 3

Այս դասակարգումը իրենից ներկայացնում է խորը աստիճանական դասակարգում, ներառելով գլխացավերի ախտորոշման հստակ չափանիշներ։ Այս պարունակում է թվային կոդեր։ Առաջին աստիճանի մեկ թվից կազմված կոդերով գլխացավերը դասակարգվում են 14 հիմնական խմբերի մեջ։ Դրանցից առաջին 4-ը ընդգրկում են առաջնային գլխացավերը։ Հաջորդ 8-ը՝ երկրորդային գլխացավերը, իսկ վերջին երկուսը՝ գանգուղեղային ցավոտ նեյրոպաթիաներ, այլ դիմային ցավեր և գլխացավեր։

• Մաս առաջին. Առաջնային գլխացավեր

1. Միգրեն

1.1.  Միգրեն առանց աուրայի

1.2.  Միգրեն աուրայով

1.3.  Քրոնիկ Միգրեն

1.4.  Բարդացած միգրեն

1.5.  Հավանական միգրեն

1.6.  Էպիզոդիկ համախտանիշեր, որոնք կարող են կապված լինել միգրենի հետ

2. Լարվածության գլխացավ (ԼԳ)

2.1.  Ոչ հաճախ, էպիզոդիկ ԼԳ

2.2.  Հաճախ, էպիզոդիկ ԼԳ

2.3.  Քրոնիկ ԼԳ

2.4.  Հավանական ԼԳ

3. Եռվորյակ վեգետատիվ գլխացավեր

3.1.  Փնջային գլխացավեր

3.2.  Նոպայաձև հեմիկրանիա

3.3.  Կարճատև միակողմանի նյարդացավանման գլխացավերի գրոհներ

3.4.  Երկարատև հեմիկրանիա

3.5.  Հավանական եռվորյակ վեգետատիվ գլխացավեր

4. Այլ առաջնային գլխացավեր

• Մաս երկրորդ. Երկրորդային գլխացավեր

5. Գլխի և պարանոցի վնասվածքներով [null պայմանավորված գլխացավեր]

6.  Գլխի և ողնաշարի անոթների հիվանդություններով պայմանավորված գլխացավեր

7.  Ոչ անոթային ներգանգային հիվանդություններով պայմանավորված գլխացավեր

8.  Մի շարք նյութերի ընդունմամբ կամ հանմամբ պայմանավորված գլխացավեր

9. Վարակներով պայմանավորված գլխացավեր

10. Նյութափոխանակության խանգարումներով պայմանավորված գլխացավեր

11. Գանգի, պարանոցի, աչքերի, ականջների, քթի, հարակից խոռոչների, ատամների, բերանի կամ այլ դիմային կամ պարանոցային ստրուկտուրաների խանգարումներով պայմանավորված գլխացավեր կամ դիմային ցավեր

12. Հոգեկան խանգարումներով պայմանավորված գլխացավեր

• Մաս երրորդ.  Գանգուղեղային ցավոտ նեյրոպաթիաներ, այլ դիմային ցավեր և գլխացավեր

13. Գանգուղեղային նյարդերի ցավոտ ախտահարումներ և այլ դիմային ցավեր

14. Այլ գլխացավեր

 

Առաջնային գլխացավերն ունեն բուժման բազմաթիվ տարբերակներ։ Քրոնիկ գլխացավերի բուժման ժամանակ երկարատև օփիոիդների կիրառումը կարող է ավելի շատ վնասներ առաջացնել։

Միգրեն

Կենսակերպի փոփոխությունները կարող են դրական ազդեցություն ունենալ միգրենոզ գլխացավերի վրա, բայց դեպքերի մեծամասնությունում դեղորայքի կիրառման անհրաժեշտություն է առաջանում։ Դեղորայք կիրառվում է կամ միգրենոզ գլխացավի առաջացումն կանխելու, կամ էլ արդեն իսկ առաջացած ախտանշանները մեղմելու նպատակով։

Միգրենոզ գլխացավերի առաջացումը կանխարգելող դեղորայքի կիրառումը հիմնականում խորհուրդ է տրվում այն դեպքերում, երբ գլխացավերը առաջանում են ավելի քան չորս անգամ մեկ ամսում, տևում են 12 ժամից երկար կամ, երբ այդ գլխացավերի հետևանքով առաջանում է արտահայտված տկարություն։ Բուժման նպատակով կիրառվող դեղորայքային խմբերից են՝ բետտա֊պաշարիչներ, հակադեպրեսանտներ, հակացնցումային դեղեր, ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղամիջոցներ (ՈՍՀԲԴ)։ Կանխարգելիչ դեղորայքի խումբն ընտրվում է հաշվի առնելով նաև այն լրացուցիչ ախտանիշները, որն ունի հիվանդը։ Օրինակ, եթե բացի գլխացավից առկա է նաև ուղեկցող դեպրեսիա, ապա ընտրության տարբերակ կարող են լինել հակադեպրեսանտները։

Թեթև և միջին ծանրության միգրենի բուժման ժամանակ օգտագործվող դեղորայքը կարող է կիրառվել բերանացի, իսկ ծանր դեպքերում նաև՝ ներերակային կամ ներմկանային։ Թեթև և միջին արտահայտվածության գլխացավերի դեպքում որպես առաջին ընտրության միջոց կարող է լինեն ացետամինոֆենը (պարացետամոլ) կամ ՈՍՀԲԴ-ները, օրինակ՝ իբուպրոֆեն։ Սրտխառնոցի կամ փսխման հետ համակցման դեպքում կարող է ավելացվել բուժմանը հակափսխեցուցիչ դեղորայք, օրինակ՝ մետոկլոպրամիդ։ Միջին և ծանր ուժգնության գլխացավերը կարող են բուժվել տրիպտանով, որն իր ազդեցությամբ նմանակում է սերոտոնինի էֆեկտներին և առաջացնում է անոթասեղմում։ Որոշ լրացուցիչ և այլընտրանքային տարբերակներ նույնպես կարող են էֆեկտիվ լինել միգրենի ժամանակ։ Ամերիկյան նյարդաբանության ակադեմիան, իր 2000 թվականի միգրենի վարման ուղեղեցույցներում, բացի դեղորայքային բուժումից խորհուրդ է տալիս նաև ռելաքսացիոն թերապիա, կոգնիտիվ-վարքային թերապիա։

Լարվածության գլխացավեր

Լարվածության գլխացավերը կարող են վարվել ՈՍՀԲԴ֊ներով (իբուպրոֆեն, նապրոքսեն, ասպիրին) կամ ացիտամինոֆենով ։ Տրիպտաններն էֆեկտիվ չեն լարվածության գլխացավերի ժամանակ, եթե չկա նաև միգրենոզ գլխացավ։ Քրոնիկ լարվածության գլխացավերի դեպքում ամիտրիպտիլինը եզակի դեղորայքներից է, որի էֆեկտիվությունն ապացուցված է։ Ամիտրիպտիլինը՝ որպես դեղ, կիրառվում է դեպրեսիաների բուժման, ինչպես նաև ցավի բուժման մեջ։ Ամիտրիպտիլինի ազդեցությունը պայմանավորված է սերոտոնինի և նորադրենալինի հետզավթումն ընկճելու, ինչպես նաև մկանային ցավն ընկճելու իր առանձին աշխատող մեխանիզմի առկայությամբ։ Հետազոտություններն ասեղնաբուժության արդյունքների էֆեկտիվության վերաբերյալ եղել են տարակարծիք։ Ընդանրացված, այդ հետազոտությունների արդյունքները ցույց են տվել որ ասեղնաբուժությունն էֆեկտիվ չէ լարվածության գլխացավերի ժամանակ։

Փնջային գլխացավեր

Փնջային գլխացավերի բուժման պլանում կարող են ներառված լինել ենթամաշկային (մաշկի տակ) սումատրիպտանի ներարկումներ և տրիպտանի քթային սփրեյներ։ Թթվածնով հոսքային թերապիան նույնպես կարող է թեթևացնել կլինիկական նշանները։

Ձգձգվող կլաստերային գլխացավեր ունեցող անձանց կարող է կարիք լինել անցկացնել կանխարգելիչ բուժում։ Այս դեպքում վերապամիլն հանդիսանում է առաջին ընտրության դեղորայք։ Լիթիումը նույնպես կարող է էֆեկտիվ լինել։ Կարճ տևող գլխացավի ժամանակ կարող է կիրառվել պրեդնիզոլոնի կարճատև կուրս։ Էրգոտամինը էֆեկտիվ է, եթե կիրառվում է ցավի առաջացումից 1֊2 ժամ առաջ։

Երկրորդային գլխացավեր

երկրորդային գլխացավերի բուժումը կայանում է այն հիմնական հիվանդության բուժման մեջ, որը հանդիսացել է գլխացավի պատճառ։ Օրինակ, մենինգիտով պացիենտին ակնկալվում է անցկացնել հակամանրէային բուժում, կամ գլխուղեղի ուռուցքների ժամանակ կարող է առաջանալ վիրահատական միջամտության, քիմիոթերապևտիկ կամ ճառագայթային բուժման անհրաժեշտություն։

Նեյրոմոդուլյացիա

Ծայրամասային նեյրոմոդուլյացիան էֆեկտիվ է եղել առաջնային գլխացավերի վարման պլանում՝ ներառյալ փնջային գլխացավերն ու քրոնիկ միգրենը։

Մարդկության մոտավորապես 64–77%-ը իր կյանքում գոնե մեկ անգամ ունեցել է գլխացավ։ Մարդկության 46-53%-ը ամեն տարի ունենում է գոնե մեկ գլխացավի դրվագ։ Այս գլխացավերի մեծամասնությունը վտանգավոր չեն։ Միայն մարդկանց 1-5%. ովքեր դիմում են գլխացավի կապակցությամբ ունենք որևէ լուրջ, վտանգավոր խնդիր։

Գլխացավերի մոտ 90%-ը առաջնային բնույթ ունեն։ Այս դեպքերի մեծամասնությունը լարվածության գլխացավեր են։ ԼԳ մեծ մասը էպիզոդիկ (անցողիկ) բնույթ ունեն և միայն 3.3% դեպքերում է մեծահասակների մոտ հանդիպքում քրոնիկ ԼԳ, որոնք տևում են մեկ ամսվա ընթացքում ավելին քան 15 օր։

Միգրենով տառապում են մարդկության 12–18%։ Այն ավելի տարածված է կանանց մոտ։ Եվրոպայում և հյուսիսային ամերիկայում տղամարդկանց մոտ միգրենի տարածվածությունը կազմում է 5–9%, իսկ կանանց մոտ՝ 12–25%։

Փնջային գլխացավերը հանդիպում են ավելի հազվադեպ։ Տարածվածությունը կազմում է 0.2-0.3%։ 3 անգամ ավելի հաճախ հանդիպում է տղամարդկան մոտ

Գլխացավերի առաջին գրանցված դասակարգումը տրվել է անտիկ հունահռոմեացի բժիշկ ֊ գիտնական Արեթեոս Կապադովկիացու կողմից։ Նա տարբերակում էր գլխացավերի 3 տեսակ՝ 1) ցեֆալգիա, որով նա նշում էր կարճատև, թույլ գլխացավերը 2) ցեֆալեա, որն օգտագործվում էր քրոնիկ գլխացավերի համար 3) հետերոկրանիա, որը կիրառվում էր միակողմանի, նոպայաձև գլխացավերի համար։

Գլխացավերի ժամանակակից դասակարգմանը մոտ դասակարգում տրվել է Թոմաս Վիլլիսի կողմից, 1672 թվականին։ 1787 թվականին Քրիստիան Բորը գլխացավերը բաժանեց 2 հիմնական խմբի՝ իդիոպաթիկ (առաջնային գլխացավեր) և սիմպտոմատիկ (երկրորդային) և ընդհանուր առամբ տարբերակում էր 84 կատեգորիա ։

Ընդհանուր առմամբ երեխաների մոտ հանդիպում են գլխացավերի նույն տեսակներն, ինչ որ մեծահասակների մոտ, բայց նրանց մոտ ախտանիշները կարող են որոշ չափով տարբերվել։ Ախտորոշման մոտեցումները այս դեպքում չեն փոխվում։ Փոքր երեխաները շատ հաճախ չեն կարողանում բառերով նկարագրել ցավը, և եթե դառնում են դժգոհող առանց պատճառի, դա կարող է լինել նաև գլխացավի պատճառով։

Երեխաների անհետաձգելի բուժօգնության բաժանմունք դիմելու դեպքերի մոտավորապես 1% ֊ի պատճառը գլխացավերն են։ Մեծ մասամբ այդ գլխացավերն անվտանգ են։ Անհետաձգելի բուժօգնության բաժանմունքում ամենից հաճախ հանդիպողը՝ ցրտից առաջացող գլխացավի տեսակն է (28.5%): Այս բաժանմունքում հաճախ հանդիպող մյուս գլխացավերից են՝ հետվնասվածքայինը (20%), վենտրիկուլոպերիտոնեալ շունտից առաջացող խնդիրները (սարքավորում, որը տեղադրվում է ուղեղում գլխից հավելյալ ուղեղ ֊ ողնուղեղային հեղուկը հեռացնելու և ներգանգային ճնշումն իջեցնելու նպատակով) (11.5%) և միգրենը (8.5%)։ Երեխաների մոտ ամենահաճախ հանդիպող վտանգավոր գլխացավերի պատճառներն են՝ ներգանգային արյունազեղումները ( ենթակարծրենային հեմատոմա, վերկարծրենային հեմատոմա), ուղեղի թարախակույտերը, մենինգիտները և վետրիկուլոպերիտոնեալ շունտի ֆունկցիայի խանգարումները։ Գլխացավ ունեցող երեխաների 4–6.9%-ն է, որ ունենում է գլխացավի լուրջ պատճառ։

Ինչպես մեծահասակների, այնպես էլ երեխաների մոտ գլխացավերի մեծ մասը վտանգավոր չեն, սակայն, եթե գլխացավն ուղեկցվում է բացի ցավից այլ նշաններով՝ խոսքի խանգարումներ, մկանային թուլություն, տեսողության խանգարումներ, կամ այդ գլխացավն առաջանում է սուր և ուժգնությամբ նման չէ իր ունեցած նախկին գլխացավերին, ապա գլխացավի հիմքում կարող է ընկած լինել այլ որևէ լուրջ խնդիր՝ հիդրոցեֆալիա, մենինգիտ, էնցեֆալիտ, ուղեղի թարախակույտ, արյունազեղում, ուռուցք, գլխի տրավմա և այլ պաթոլոգիաներ։ Նման դեպքերում անհրաժեշտություն է առաջանում կատարել համակարգչային շերտագրություն կամ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիա՝ կենտրոնական նյարդային համակարգի հնարավոր կառուցվածքային խնդիրներն հայտնաբերելու նպատակով։ Ուղեցույցներում պնդվում է, որ այն երեխաներն, որոնց մոտ նյարդաբանական զննման ժամանակ հայտնաբերվում են ախտաբանական նշաններ, շփոթվածություն, ցնցումներ կամ կյանքում առաջին անգամ նման ուժգնության գլխացեր, կամ գլխացավի տեսակի փոփոխություն, ապա նման դեպքերում պետք է անցնեն նեյրովիզուալիզացիոն հետազատություն։

Երբ երեխաներն ունենում են գլխացավի գանգատ, շատ ծնողներ առաջինը սկսում են մտահոգվել ուղեղի հնարավոր ուռուցքներից։ Գլխուղեղի ծավալային գոյացություններն ընդհանուր առմամբ բնորոշվում են իրենց առավել տկարեցնող և սրտխառնոցի հետ զուգակցման պատկերով։ Հետազոտություններից մեկի համաձայն երեխաների մոտ գլխուղեղի ուռուցքների հետ ասոցացվող նշաններից են՝ 6 ամսից ավել տևողությամբ գլխացավերի առկայությունը, քնի հետ կապված գլխացավերը, սրտխառնոցը, փսխումը, շփոթվածությունը առանց տեսողական երևույթների, միգրենով չծանրաբեռնված ընտանեկան անամնեզն՝ նյարդաբանական քննության ժամանակ հայտնաբերվող ախտաբանական նշաններով։

Որոշ միջոցառումներ կարող են օգնել կանխարգելել գլխացավերը երեխաների մոտ։ Օրվա ընթացքում մեծ քանակությամբ ջրի օգտոգարծումը, կոֆեինի սահմանափակումը, բավարար և կարգավորված քունը, բալանսավորված սսնդի ընդունումը,սթրեսի սահմանափակումը և ակտիվ կենսակերպը կարող են կանխարգելել գլխացավերի առաջացումը երեխաների մոտ։ Երեխաների մոտ գլխացավերի բուժումը նման է մեծահասակների բուծմանը, սակայն պետ է հաշվի առնել, որ ոչ բոլոր դեղորայքներն են թուլատրված օգտագործել երեխաների մոտ։

Եթե երեխայի մոտ առկա է գլխացավ, դա չի նշանակում, որ նա հետագա կյանքում նույնպես պետք է ունենա գլխացավեր։ Համաձայն մի հետազոտության 100 գլխացավով երեխաներից ԼԳ-ով տառապողների 44%-ը և միգրենով տառապողների 28%-ը ութ տարի անց այլևս չեն ունեցել որևէ գլխացավ։ Մեկ այլ հետազոտությամբ պարզ է դարձել, որ ամենօրյա քրոնիկ գլխացավով տառապող անձանց 75%-ը ազատվել են ցավերից 2 տարի անց, 88%-ը՝ 8 տարի անց։